Gedichten (2 delen)

[158] Rariteiten te koop (p. 272)

toelichting	Het gedicht is een aanklacht tegen de onthoofding van Karel i (februari 1649). Het is waarschijnlijk korte tijd na de executie geschreven, getuige de seizoensaanduidingen in r. 111 en r. 122. In de bundel van 1657 is het geheel in rode inkt afgedrukt en het is waarschijnlijk dat er een pamfletversie van is verschenen, of dat Six het in pamfletvorm heeft willen laten verschijnen, eveneens in de kleur inkt die bij de inhoud van het gedicht aansluit. Het gedicht staat op p. 200-204 van Six' bundel.
annotatie
1	Alle: Elke
	maakler: groothandelaar
2	Andersins: Of anders wel
	een vryen kaakler: een vrijmoedige en ongebonden praatjesmaker, dwz. een straatventer
3	wille: wens
5-6	Tot [...] Tot: Van ... Tot
5	prenter: drukker
6	veilt: uitvent
7	op Hollands stroomen: via Hollandse waterwegen
10	als quam se: omdat ze afkomstig is
12	sonder liên: onbewoond
13	Als: Zoals een stof die ... is (zo ook: r. 14, r. 15 en r. 16)
	afgedroopen: van ... afgedropen
14	fyn: in fijnverdeelde vorm, hetgeen in de richting van goud wijst
	ontloopen: uit ... gespoeld
15	duuren: harde (vgl. ook de annotatie bij gedicht no. [96], r. 715)
	ontschaakt: gewonnen uit
17	Neevens: Langs
21	dient: meewerkt
22	om niet: gratis
24	niet: nooit iets
29	het wroegend bloosen: het blozen van verontwaardiging
30	het kooninghlyk verderf: de executie van de koning

[p. 286]

31	't maakelampt bekleeden: het werk van verkoper doen
32	Die volght nu geen Judas schreeden: Die treedt nu niet in het voetspoor van Judas
40	draghten: kledingsoorten (wnt iii, ii, 3221)
41	Van de purpre vischgeslachten: Gemaakt met kleurstof uit purpervissoorten. Het procédé werd in de Oudheid toegepast (wnt xii, ii, 4940).
43	verwekraamen: verfwinkels
44	Van fortuin: Met een gevelsteen of uithangbord van Vrouwe Fortuna of het Rad van Avontuur. Ik heb niet kunnen achterhalen welke winkel Six precies bedoelt.
45	koetsjenil: cochenil, een soort schildluizen die vooral in Mexico voorkomt en die een rode verfstof oplevert (wnt iii, ii, 2057, deze plaats)
47	doof: dof
48	By des Kooninghs strotaâr vil: In vergelijking met de kleur van de snee in 's konings halsslagader (wnt xxi, 683, vil, ‘snee, jaap’; Frederiks, 1883, p. 284 ziet in dit vil een afleiding van ‘vallen’, die iets als ‘het bloed gevallen uit’ zou betekenen en Michels, 1964, p. 202 denkt aan een achtergeplaatst bijv. naamwoord viel, ‘gering in waardij; waarvoor men geen achting had’)
49	Salomon, in al syn praalen: vgl. Mattheüs 6:26
50	gepurpert: in koninklijk purper gekleed
	ophaalen: opwegen tegen (wnt xi, 781, deze plaats)
51	hoogen trotsen: edele en hoogverheven
52	d'Oester: De purperoester of purperslak, die de grondstof vormde van de in de Oudheid vermaarde purperindustrie van Tyrus en Sidon (wnt xii, ii, 4939)
54	Nu vergeeten: dwz. Nu ongebruikt liggend
55	waapenglaasen: gebrandschilderde ramen met wapenschilden
56	die: diezelfde, nl. die van de in r. 43-44 genoemde winkels
57	Florentynschen lak: vermiljoene of karmijnrode kleurstof (vgl. de aanhaling in wnt xii, ii, 4938 onder purperlak en wnt viii, i, 925, deze plaats: lak, kleurstof)
58	schynen: een gloed verspreiden
59-60	de koolen van robynen, Waar men solfer aan ontstak: de robijnrode arsenicumverbindingen, waarmee men zwavel heeft laten oplichten. De passage slaat op de bereidingswijze van auripigment of robijnzwavel, een gloeiend rode kleurstof (vgl. wnt xiii, 652-653 en wnt Suppl. 1, 1717).
61	quisten: onnodig veel geld uitgeven
62	bruindoek: uit rode papaver bereide stof om de kleur van wijn te verdiepen (wnt iii, i, 1677, deze plaats, en vgl. Frederiks, 1883, p. 274-275 en Michels, 1964, p. 202)
64	bloed van Santen: heiligenbloed, als relikwie
65	Opgesopt, met neusdoek kanten: In het kant van zakdoeken opgebet (vgl. daarentegen Van Es, 1953, p. 179: ‘met de punten v.e. zakdoek’). Het woord neusdoek staat in de vergelijking tegenover bruindoek.
66	Strekt: Pakt ... uit, Doet ... dienst
	smelt: oplost (in dit geval: in wijn)
67	soekende: die op zoek zijn naar

[p. 287]

68	deelen: geven
72	heur rivier: de Theems
73	Bisnagarsche: Uit het koninkrijk Bisnagar (bij de Coromandelkust in India) afkomstige
	fyne steenen: edelstenen
74	Ook hoe gloorende, als se scheenen: Hoe gloeiend ze ook zouden oplichten
77	moedigh: overmoedig
80	't nieuw steehuis: het nieuwe stadhuis van Amsterdam
81	orduin: arduin (wnt xi, 1480, deze plaats). Het tertium comparationis is vanaf deze regel tot en met r. 102 niet meer de rode kleur, maar de schoonheid en zeldzaamheid van de materialen.
82	Genneesche berghspelonken: bij Genua zijn de mijnen van het beroemde Ligurische marmer dat bij de bouw van het Amsterdamse stadhuis werd gebruikt (object bij afgeklonken, r. 83)
83	te Bentem: berghspelonken in Bentheim, waar het arduin werd gewonnen dat eveneens bij de bouw werd toegepast
	afgeklonken: uit ... gehouwen (wnt Suppl. i, 554-555 en wnt vii, ii, 4115)
84	gemeen: ‘gewoontjes’
85	Hoe dus: Waarom zo
	quistigh: vgl. r. 61
87	haast gereekent: in de gauwigheid berekend, dwz. betrekkelijk weinig
88	Jasp: jaspis, een edelsteen die een rode kleur kan hebben, maar meestal groen is
	karneoolen: rode edelstenen
89	doorluchter: verhevener
90	sach: heeft aanschouwd
	op Romes veld: op de Campus Martius in Rome, waar het Capitool stond
91	Recht den bouw: Laat het bouwwerk verrijzen
92	vaaren: omhoogrijzen
95	zyn kapelle: de Medici-kapel in de San Lorenzo in Florence. Ik denk dat Six eerder deze kapel op het oog heeft dan de Spaanse kapel in Florence, die Michels, 1964, p. 202 bij deze plaats noemt. De laatste kapel heeft immers minder duidelijke banden met de Hertogh van Florencen. De Medici-kapel werd door de reizigers in Six' tijd vaak bezocht (Frank-van Westrienen, 1983, p. 279).
101	pruts: trots (wnt xii, ii, 4653, deze plaats)
101-102	de vloeren, Van heur Italjaansch gewelf: de vloeren van hun met Italiaans mozaiek uitgevoerde gewelven (vgl. wnt vi, 2257, Italiaanse vloer)
103	Werkers van de kabinetten: Kabinet-, meubelmakers
104	Staak: Zie af van, Gebruik geen ... meer
	sandels, violetten: rode houtsoorten van sandelboom, palissanderboom (wnt xxi, 915, violethout)
105	vremdgewas: uitheems gewas
106	wint: overtreft
107	Indiaansche: waarschijnlijk: Westindische, met name Braziliaanse
108	kas: kast
112	in 't schild: in het wapenschild, waarin de roos van Stuart voorkwam

[p. 288]

113	bloeit: bloeit en bloedt
114	Nu met recht: Nu eerst serieus
115	rooselaaren: rozestruiken
116	Karels bynaam niet bewaaren: Karels naam niet doen voortleven in hun bijnaam
117	Als Narcis, en Hiacinth: Zoals de naar Narcissus en Hyacinthus genoemde bloemen
118	van Apol verkooren: vgl. Ovidius, Met. x, 167 voor Apollo's liefde voor Hyacinthus. Zijn liefde voor Narcissus kan ik niet nader documenteren.
119	Stuart is: Aan Stuart is ... toegevallen, Stuart heeft ... gekregen
	herbooren: ‘die het resultaat is van een metamorfose’, toespeling op de titel van Ovidius' werk (bepaling bij roos)
120	van Jesus hoogh bemint: die door Jezus in hoge liefde wordt bemind (bepaling bij roos). De roos van Stuart wordt hier vergeleken met de bruid uit het Hooglied, die zichzelf een roos van Saron noemt. Haar bruidegom wordt traditioneel geduid als Christus (Hooglied 2:1).
122	lentparruiken: dwz. ruikers voorjaarsbloemen
125	vouwen: schikken
126	Roselle: de naam van de geliefde in Six' erotische poëzie.
	roosenhoed: kransje van rozen
128	een porceleine kopjen: dwz. een inktpotje
131	de krans: nl. de roosenhoed (?)
134	Die alree van Karel drinken: Die al wat van Karels bloed in zich opnemen
137	Uit: Vanuit, dwz. weerkaatst door
	in waaterdaalen: in bronnenrijke dalen, in de vergelijking het beeld voor het met letters bezaaide blad schrijfpapier
138	scheemren doen: verblinden
	vier: nl. vurig lichtschijnsel
140	heur: hen, nl. de rymen
	sulke stoffen: zulke onderwerpen om over te schrijven en zulk schrijfmateriaal
	lichten: verheffen, meer waard doen zijn
141	Oovervloeit van bloenden ink: Overstroomd als ze zijn door, Gevat als ze zijn in bloedende inkt
142	myns gelyken: dwz. mijn mede-rijmers
144	Dat: Opdat
145	beleeft: zal beleven
146	dan: nl. als ze de raad opvolgen en hun pen in bloedinkt dopen
	alzoo: ook zo, nl. Poeëten
	heeten: noemen
147	wy: nl. Six zelf en zijn mede-rijmers
	zoo [...] gehult: als zodanig ... erkend (wnt vi, 1296)
148	wat 's er aan geleegen?: wat geeft het, wat maakt 't uit?
149	Die: De mensen die
	wat heimliks: iets verborgens, nl. hun achterste
150	Maaken al ons rym verguldt: ‘Verzilveren’ al ons rijm, dwz. Gebruiken al onze berijmde papieren voor wat ze waard zijn. En ook: Maken al ons rijmpapier goudbruin.

[p. 289]

151	reede tongen: mensen die willen gaan praten, onderhandelen
152	Dat: Opdat
	slechts een prys: maar een zacht prijsje
156	onder voet: op de grond, op straat en (overdrachtelijk) geminacht
157	't Looven: De vraagprijs
	het geeven: de koopprijs
158	reedlik: in redelijkheid, maar ook: reeds
160	Dertigh stuivers: De prijs zal zijn ingegeven door de parallel met de silverlingen (r. 161). Voor een pamflet, al is het dan in rood gedrukt, lijkt de prijs veel te hoog (vgl. voor de prijzen van gedrukte werken: Van Selm, 1987, p. 344-349).
161	Vry wat min: Heel wat minder waard
	dan silverlingen: dan de dertig zilverlingen
162	Waar sich Judas om verhough: vgl. Mattheüs 27:5 (en vgl. ook r. 32 hierboven)
correctie	In de lijst van Drukfeilen achterin de bundel Poësy is voor de laatste regel van dit gedicht een verbetering aangegeven. Op blz. 204 leest de bundel in r. 162 verhingh. Dit is verbeterd tot verhongh.