Gedichten (2 delen)

[159] Vraage, om aaderlaatinge, aan Simon Dilman, geneesheer (p. 277)

toelichting	Dit gedicht aan Six' arts, vriend en verre verwant Dilman staat op p. 205-206 van zijn bundel (vgl. voor Dilman ook het Register van namen).
annotatie
1-6	Het ... verliesen: Zelfs als de ziel, net als het lichaam, uit te onderscheiden delen zou bestaan, of zelfs als zij in het bloed zou zitten, dan nog zou ik een gedeelte van mijn bloed willen kwijtraken (me willen aderlaten), behoedzame arts, als de hitte van de zon (in deze hondsdagen, vgl. r. 25-26) niet schadelijk is voor mijn zieke lichaam. De medische opvattingen, waaraan Six hier refereert, stammen uit de Oudheid. Waarschijnlijk doelt hij op het Galenische onderscheid tussen een spiritus naturalis, een spiritus vitalis en een spiritus animalis. De spiritus naturalis zou zich in het bloed bevinden. Zomerse (‘gallige’) hitte zou slecht zijn voor de genezing van patiënten. Hippokrates ontraadt bijvoorbeeld het gebruik van purgeermiddelen in de hondsdagen (vgl. zijn vijfde Aforisme van het vierde boek), maar Six blijkt zich daaraan niet te storen: hij volgt het andersluidende advies van zijn arts.
6-7	met het vel Van daagh te vliemen: door vandaag een incisie in mijn vel te maken, dwz. door me vandaag ader te laten
7	grof: dik, verontreinigd
8	Te fynen: Te ‘verdunnen’, Te zuiveren
8-9	schoon ... vond: ook al wordt dan de ziel niet reiner door deze kunstgreep (vgl. r. 1-3)
10	zoo ver: in zoverre (‘tot die behandeling kan volgen’)

[p. 290]

11	Dat is: Dat wil zeggen
	bereidt: gereedgemaakt, voorbereid
12	Geschrobt: Schoongeschrobt, Gezuiverd
	leit: dwingend stelt (‘er ligt’)
13	kildigh slym: kil flegma (wnt vii, ii, 2933, deze plaats)
14	Oorsaaksters van veel ongeval: Die veel ziekte veroorzaken
15	sonder vier: zonder verhitting, zonder het warm te maken
16	beslaagen: aangemaakt (tot een beslag)
17	golpte: slokte ... op (wnt v, 1265, deze plaats)
18	Van: Met (Waaraan ... toegevoegd was)
	vyf en sestigh grein Jalap: dwz. bijna vier gram Jalappe (een purgeermiddel uit een Mexicaans knolgewas, wnt vii, i, 154, deze plaats). Een grein is een medicinaal gewicht van ongeveer 0,06 gram (wnt v, 648).
19	Scammone: een purgeermiddel vervaardigd uit ‘Klokjes-winden uit Sijrien’ (Chomel vi, 3638-3639)
	te goeder tyd: op het voorgeschreven moment van de dag
20	wat een lekkeren ontbyt?: wat een ‘heerlijk’ ontbijt!
21	warm bierenbrood: een warm papje van brood in bier (de geneesmiddelen waren in een koud papje ingenomen)
23	eer: te beter
25	Gelyk 't nu alle daagen maakt: dwz. Zoals het (èchte) weer nu alle dagen helder is
26	Terwyl de hond met hette blaakt: Nu de hondsdagen hitte brengen. In Nederland vallen de hondsdagen tussen 19 juli en 18 augustus. De hond is het sterrenbeeld dat dan boven de horizon staat.
27	wat onweer rees er op?: wat een onweer stak er op!
29	De seeverreegen droop voor uit: De regen van speekseldruppels droop uit mijn mond
30	eer het reegenbuit: voordat er een regenbui valt
31	't Gesicht besweek van duisterheit: dwz. Het werd zo donker dat er niets meer viel te onderscheiden (Het werd zwart voor mijn ogen)
32	De keuken: nl. waar Six de medicijnen had klaargemaakt en ingenomen
	in tiras geleit: die toch stevig gemetseld is (met cement van tras of tiras, gemalen tufsteen, wnt xvii, i, 2144)
33	't huis: mijn hele huis
	op kooten: ‘op poten’ (vgl. ook koot in de betekenis ‘steen, kei’, wnt vii, ii, 5462 en 5464)
34	tuimelde: nl. voor mijn ogen
35	viel: scheen
37	Van booven: nl. Uit mijn mond
	voorts: vervolgens, daarop
39	ontrent: in de nabijheid
40	heimlik ben gewent: gewoon ben stilletjes (vgl. heimelijkheid: privaat)
45	oover ende: overeind
46	quam my [...] aan: kreeg ik
47	als langs trappen: in etappes
47-48	't weer, en lyf Bedaarden: bedaarden mijn lijf en het daarin woedende onweer
49	Is 't: Als het ... ingaat

[p. 291]

50	wat: welke
52	oncen: een once is het twaalfde deel van een medicinaal pond, dat gelijk is aan 368,4 gram (Wittop Koning, 1966, p. 89). Six wil zich dus een veelvoud van ruim 30 gram bloed afnemen.
	schrikkigh: ‘ontstellend’, ziekte veroorzakend (vgl. wnt xiv, 1056). wnt xiv, 1070 verklaart deze plaats echter met: ‘Schrikachtig, licht schrikkend’.
54	en 't waaterpaard: en het nijlpaard. Naast Dilman zal Six dus ook de hippopotamus (waaterpaard) danken, als de aderlating hem zal baten. Het nijlpaard geldt immers als de uitvinder van het aderlaten. Het beest is zo gulzig dat het zich dikwijls overeet. Om de nare gevolgen daarvan weg te nemen opent het zich een ader door de huid van een poot te doorboren met het scherpe uiteinde van een rietstengel. Plinius eert het dier daarom als de uitvinder van het laten (Naturalis historia viii, xl, 96 en xxviii, xxxi, 121).