Gedichten (2 delen)

[161] De Diemermeir, aan Marten van Halewyn den ouden (p. 280)

toelichting

De familie Six bezat een buitenplaats ‘Ceulen’ in de Diemermeerpolder. Six richt zich in dit gedicht tot de bewoner van een ander buitentje, een Marten van Halewyn, kennelijk een al wat oudere man, die een aantal zware tegenslagen te verduren had gekregen (verlies van kinderen en echtgenote?). Hij kan dus niet gelijkgesteld worden met de Marten van Halewijn of Martinus Alewijn die in 1652 heemraad en schepen van de Diemermeerpolder was en wiens vader (broer van de door Six genoemde Marten?) Abraham heette. Die Marten van Halewijn trouwde eerst in 1659 (Elias, Vroedschap i, p. 501 en Kruizinga, 1948, p. 126 en p. 301). Over de oude Marten is mij niets naders bekend. Het gedicht kan waarschijnlijk ‘vóór maart 1651’ gedateerd

[p. 293]

	worden, aangezien Six anders de overstroming van de Diemermeerpolder in die maand niet ongenoemd zou hebben gelaten in r. 5-8. Mogelijk dateert het gedicht dus ook van ‘vóór het voorjaar van 1649’, nl. van voor Six' reis van 1649-1651. De versvorm is Horatiaans (vgl. bijvoorbeeld Horatius' Carmen saeculare). Het gedicht staat op p. 207-208 van Six' bundel.
annotatie
1	Deeglike vaader, weer van rymen swanger: Als toegewijde (en ook: dikke, wnt iii, ii, 2359-2360) ‘vader’, die opnieuw zwanger gaat van rijmen (bepaling bij ik, r. 2). Six stelt zich voor als een ‘vader’ van gedichten, die nu opnieuw gedichten ter wereld moet brengen.
2	Soek ik Thalye: Doe ik een beroep op Thalia, muze van het blijspel (en van andere blije poëzie)
	dikken: nl. hoogzwangere
3	Losse: Verlosse
	lyk vroemoer: als vroedvrouw
4	om laaden: om te dragen
5	't Parst hem: Als door weeën wordt die vader gedwongen
6	korts: nog niet lang geleden
	by: bij het hanteren van
7	de bouwman: de boer
	vliemen: ploegijzers
8	te saaden: te kunnen zaaien
9	den boomgaard des fortuins: de boomgaard van de Fortuin. Kennelijk bewoonde Van Halewyn een buitenplaats van die naam. Een nu verdwenen hofstede ‘Het Fortuyn’ lag aan de oostzijde van de Pauwenlaan (voorheen Vrije Laan, nu Pauwenpad) in de Diemermeerpolder (Kruizinga, 1948, p. 114 en p. 307).
10	we: Six bedoelt kennelijk zichzelf en enkele vrienden
	kortlinghs: onlangs
11	Lustigh: Vrolijk
11-12	met de monden hingen, Aan karsetienen: met onze monden aan steeltjes van kersen ‘hingen’ (nl. met het hoofd in de nek)
13-16	Eeven ... verdienen: Ook Barlaeus, die grootse dichter, heeft (immers) geen mogelijkheid voorbij laten gaan om dankbaar de hem op het land geschonken ‘zakken vol vreugde’ op luisterrijke wijze te vergoeden met gedichten. Waarschijnlijk doelt Six op Barlaeus' gedicht In Bamaestram, quondam Lacum (‘Op de Beemster, ooit een meer’, Barlaeus, 1646, p. 399-400). Barlaeus' Lof van de Lindeboom Op Oostwyck, De Hofstede van de Heer Boudewyns In de Beemster werd eerst later gepubliceerd (Verscheyde Nederduytsche Gedichten, 1651, p. 89-90). In de woordschikking lijkt Six ook te willen laten doorklinken dat Barlaeus' gedicht(en) nimmermeer vergeeten zullen worden.
17	dit dal: dwz. deze laaggelegen polder
19	Om 't welke: En waarvoor
	in maaityd: in de meimaand
21	spiegel ik myne oogen: dwz. zie ik het water spiegelen

[p. 294]

22	hoogh omelsde: met hoge elzebomen omgeven (wnt iii, iii, 4091, deze plaats)
	klaare vyver boogen: heldere vijvers met rondlopende oevers
23	werd gesoogen: wordt ‘grootgebracht’, gekweekt
24	Die vaader spysen: Die vader tot voedsel dienen. Bedoelt Six dat de bezitter van de visvijver een ‘vader’ van de vissen is (vgl. gesoogen), of heeft hij zichzelf op het oog (vgl. vaader, r. 1)?
25	hoe gereessemt [...]?: met hoe zware trossen...! (wnt xii, iii, 1078)
27	Van aardmoorinnen: Van de negerinnen van de aarde (de donkere boomstammen zijn als het ware zwarte wilden die de boomvruchten baren)
	moeders soomen: de kleding van hun moeder(s), nl. het gras dat op de grond groeit aan de voet van de stammen. De bomen buigen dus zover door, dat de vruchten het gras raken.
28	Met rooden kaaken: Met blozende wangen
29	krieken: morellen
30	brillen: glanzen (?). wnt iii, i, 1389 meent dat deze ‘naar 't schijnt alleenstaande’ plaats te verklaren is als een vernederlandsing van het Franse briller. Het wnt wijst ook op een Fries brille, dat ‘blinken’ betekent en doet de suggestie dat Six het werkwoord gebruikt met een bijgedachte aan brillen in de zin van ‘voor de mal houden’ of ‘foppen’. Kan brillen misschien ook ‘gluren, steels kijken’ betekenen? Dat zou aardig aansluiten bij het beeld van de Schaamrige maaghden (r. 31). In gedicht no. [166], r. 4 gebruikt Six een eveneens moeilijk te verklaren combinatie uit den bril, die mogelijk verwant is met dit brillen.
	onder groene kleuren: vanonder de groen getinte bladeren
31	Schaamrige maaghden kontrefeitend: Als het ware schuchtere meisjes nabootsend (wnt xiv, deze plaats). Mogelijk speelt naast de blozende ook de groene (‘verlegen’) tint een rol in de vergelijking.
32	Hun volle staaken: De volle takken waaraan ze hangen
34	d'Aarde: De bodem van de Diemermeerpolder
	baarde: heeft voortgebracht
35-36	van ... landen: over haar tuin die zo vruchtbaar zou zijn als de hof van Eden (maar het niet is)
37-38	stelle ... gebouwen: mag dan de fortuin, in kunstig gebeeldhouwde vorm, hoog (aan zijn gevel?) zetten. Waarschijnlijk had de hofstede van Van Halewijn dus een vrouwe Fortuna als gevelbekroning of als gevelsteen.
38	se: haar, nl. de fortuin, vrouwe Fortuna
40	soete panden: heerlijke blijken van haar goede gezindheid
41	Flakkus: Horatius. In r. 41-44 baseert Six zich op Horatius' Ode ii, vi (Arens, 1961, p. 121).
	ouder: als hij op leeftijd komt
	Tarenten: Tarentum in Calabria (het huidige Tarente in de hak van de laars van Italië)
42	Tibur: Tibur, ten oosten van Rome (Tivoli)
	neer te slaan syn tenten: dwz. te gaan wonen
44	stryken: zachtjes doen voorbijgaan
45	beroerde: getroffen

[p. 295]

46	besoekingh: beproeving. Doelt Six op het overlijden van kinderen (vgl. Job), of echtgenote?
	die u leer verdraagen: die u hopelijk zal leren (uw lot) te aanvaarden (of is die hier toch object: ‘die u hopelijk zult leren aanvaarden’?)
47	Met Job den heiligh: Net zoals zij dit de vrome Job leerde (of: Evenals de vrome Job dat leerde)
47-48	en ... wyken: en (Gods besoekingh,) die die zware lasten hopelijk eens (van u) af zal wentelen (het subject is samengetrokken in die, r. 46, vgl. de aanotatie bij r. 46 en r. 47)
49	die weiden: nl. die van uw buiten in de Diemermeerpolder
50	met Amstel: dwz. in de stad, Amsterdam
51	't Oovrige: Het resterend deel van uw