Gedichten (2 delen)

(1991)–Joannes Six van Chandelier– rechtenstatus

[169] Kooninghlyk schavot te Londen, in plaat gesneeden, door Krispyn van de Pas (p. 291)

toelichting

De beschrijving in dit gedicht van de gravure van Crispijn van de Passe de Jongere (±1597- ±1670) sluit goed aan bij de voorstelling van de hier afgebeelde anonieme gravure die wordt bewaard in de Stichting Atlas van Stolk (onder no. 1973). In de literatuur over de kunste-

Afb. 2. C. van de Passe: Bancket Havs. White Hall.

	naarsfamilie Van de Passe heb ik echter geen vermelding van deze prent aangetroffen. Naast een in Straatsburg gedrukte copie van deze prent bezit de Atlas van Stolk ook een kleinere en op detailpunten afwijkende voorstelling van de executie (onder no. 1972), maar die is in die -eveneens anonieme- gravure omgeven door andere voorstellingen die met de executie verband houden. Kleinere varianten van de voorstelling heeft de Amsterdamse boekverkoper Joost Hartgers gebruikt om de verschillende drukken van de voor hem gedrukte pamfletten over de executie te illustreren (Knuttel 6321, 6322 en 6323). De naam ‘C. van de Pas’ komt wèl voor op de Uytbeeldinge van de Hoogmoedige Republijk van Engelandt van 1652, die wordt bewaard in The British Museum en waarin onder meer een minuscule verkleining van de hier bedoelde terechtstellingsscène is opgenomen. Hoe Six aan de naam van de graveur is gekomen blijft onduidelijk. Hij kan de naam gelezen hebben op een wel ondertekende staat of variant van de gravure of hij kan van iemand gehoord hebben dat Van de Passe de graveur van de voorstelling was (Catalogue of prints and drawings i, 1870, p. 408, no. 741; vgl. Franken, 1881, p. 53-54, no. 351). Aan de hier afgebeelde gravure is een los gedrukt blad gehecht met in drie kolommen een korte levensgeschiedenis van Karel i, het verhaal van de executie en een verklaring van de letters a tot en met f in de voorstelling: ‘a. De Coningh aen 't Block, b. Dr. Iuxon. c. Colonel Tomlinson, d. Colonel Hacker. e. f. De twee beuls’. Het gedicht staat op p. 215-217 van Six' bundel Poësy.

annotatie

4	Omheirt: Door een menigte omgeven
	waar: waarop
	een purperstrot: een koninklijke hals
7	uitgangh van Biron: executie van Charles de Gontaut, hertog van Biron, die in 1602 werd onthoofd wegens zijn betrokkenheid bij een samenzwering tegen Hendrik iv van Frankrijk
8	Naa: Nadat
9	den Haaghschen advokaat: Van Oldenbarnevelt
10	verscheidlik praat: anders oordeelt
11	Straffort: Thomas Wentworth, graaf van Strafford, in 1641 veroordeeld door het Lagerhuis en terechtgesteld
	Kantelbergh: William Laud, aartsbisschop van Canterbury, in 1645 op last van het Lagerhuis onthoofd
12	eeven ergh: nl. als het vonnis over Karel i
13	verbeeldt: beeldt ... af
14-15	Engelsman, en Schot, En Ier: Six bedoelt waarschijnlijk de drie personen die naast de beulen op het schavot zijn afgebeeld. In werkelijkheid zijn op die plaats ‘b. Dr. Iuxon. c. Colonel Tomlinson, [en] d. Colonel Hacker’ afgebeeld, blijkens het bij de gravure gevoegde onderschrift.
17	Dus: Op deze wijze
18-19	syn schee Ontblootte: zijn schede van het wapen ontdeed (vgl. wnt x, 1819)

21	Een steun van Gods hervormde woord: Six lijkt hier een ondergeschikt belang te hechten aan de verschillen tussen zijn eigen overtuiging en die van de Episcopale kerk in Engeland.
22	Dat van geen Kooningh werd gehoort: Dat uit de mond van geen andere koning wordt vernomen. Alleen Christina van Zweden kon in 1649 nog wel protestants, maar toch bezwaarlijk een Kooningh worden genoemd.
25-26	Wat [...] Al volks: Hoe weinig volk is er alles bij elkaar
27	Onvoeliger: sluit aan bij de retorische vraag in r. 25-26: ‘Dat minder aangedaan is ...’
	steen: de stenen
28	Withal: Whitehall
	't kruis: de ellendige gebeurtenis
30	om die purperval: vanwege die ondergang van het koninklijk purper of, concreet, vanwege dat neervallen van koninklijk bloed
31	't Bankethuis: de Banqueting Hall, die deel uitmaakte van Whitehall
	verkeert: pijnlijk genoeg (nl. met heel andere bedoeling)
33	Atreus: de mythologische vorst van Mycene, die zijn broer Thyestes uit wraakzucht diens kinderen als gebraad voorzette
34	gesielt: vol mensen
35	de gaalery: de omloop aan de dakrand
36	aan alle sy: rond het schavot
38	om te kyken ree: die iets willen zien
39	vroomer borsten: degenen die het hart op een juister plaats hebben, nl. dan de dringers
	lyden druk: ondervinden smart (dwz. een andere druk dan de dringers)
43	doet [...] syn handen last: wringt ... zich de handen
44	vast: krachtig
48	dien guit: die ploert
49	den grond: dwz. heel Engeland
50	vlieght [...] in den mond: neemt bezit van
51	met, dat: op het moment dat
	ontvlucht: opstijgt (vgl. de afbeelding)
53	een grysert: vgl. de afbeelding, vooraan, rechts van het midden
54	meuken zou: murw zou maken (wnt ix, 648)
55-64	Was ... gekeurt: woorden die de grysert in de mond worden gelegd.
58	dit purper: deze in purper geklede koning
60	werd by: zal hij nu ... worden
63	Acteon: Aktaion, de jager die door Artemis in een hert werd veranderd en die daarna door zijn eigen honden werd verscheurd
64	Van syne reekels wild gekeurt: Door zijn honden als wild aangezien
66	Een kryghshart, met metaalen an: Een bewapend militair
67	immers woed: ronduit woest
	noch: en ook
68	ontsinkt, tot in de knie: dwz. in de schoenen zinkt (wnt vii, ii, 4600)
69	hoe wreed: hoe wreed hij ook is
70	lampers: een gazen sluier, veelal als teken van rouw (wnt viii, i, 958, lamfer en vgl. de afbeelding)
72	Beschaamende: Dat ... in verlegenheid brengt
73	krocht: kreunt (wnt viii, i, 298)

74	Het konstigh snydend staal: dwz. De burijn (niet te verwarren met het stalen beulszwaard)
	begeeft: ontvalt
77	Geen mensch gelukkigh voor syn dood: zoals ook Solons oordeel luidde, toen de rijke koning Croesus hem al zijn schatten liet zien en hem vroeg of hij hem nu ook een gelukkig mens achtte. Solon antwoordde dat het onmogelijk is een mens vóór zijn sterven gelukkig te noemen. De koning herinnerde zich dit antwoord toen hij later op de brandstapel stond (Herodotus i, 32 en 86; vgl. ook gedicht no. [245], r. 83-84).
78	Verscheidelyk, voor klein, en groot: Of het nu een onaanzienlijk of een aanzienlijk persoon betreft (vgl. wnt xx, i, 2240)

Vorige Volgende