Gedichten (2 delen)

[p. 344]

[194] Geboortuur, aan Johanna Dilman, myn nichte (p. 333)

toelichting	Johanna Dilman was de vrouw van Six' arts, vriend en verre verwant Simon Dilman. Blijkens Six' gedicht no. [344] was zij in februari 1609 geboren. Evenals dat gedicht is het hier behandelde door Six geschreven bij haar verjaardag. Six noemt haar hier (r. 25) moeder van soonen en hij doelt daarmee waarschijnlijk op de in 1629 geboren Johannes en de in 1634 of 1635 geboren Jakobus (vgl. de annotatie bij gedicht no. [96], r. 819 en de toelichting bij no. [295]). Uit het gedicht blijkt dat Johanna Dilman in de tijd van deze verjaardag (rond 1640?) zwanger was. Misschien was zij toen in verwachting van haar dochtertje Saartje (vgl. Six' gedicht no. [328]). Het hier behandelde gedicht staat op p. 249-250 van Six' Poësy.
annotatie
titel	geboortuur: Tijd van geboorte (‘Verjaardag’)
1	de baarens stond: het tijdstip van de geboorte
2	baakster: de baker
	luijren: luiers
3	waar in: waarin ... is
4	Die aan Hippokrates geviel: Die door Hippokrates werd verkozen. Six bedoelt dus de baarens stond van Johanna, die later door de kundige arts (‘Hippokrates’) Dilman tot vrouw was gekozen.
5-7	Hoe zou [...] Niet rymen: Hoe zou ... kunnen verzuimen een versje te maken
5-6	hy ... gewent: hij die gewoon is soms een ‘bondige weergave op rijm’ (een gelegenheidsgedicht?) te maken. Six doelt uiteraard op zichzelf.
10	alle groente: al het groen gewas
10-11	viel ten roof Des winters: aan de winter ten prooi is gevallen (het is immers februari)
11	onder uwen soom: onder uw kleding
13	kars: kers
	gaar: rijp
14	Noch peer: En niet van een peer
15	kastaan: (tamme) kastanje
16	Die dry paar maanden was gebraân: Die zes maanden heeft moeten rijpen (nl. van maart tot september)
18	dee neegenmaal haar keer: negen maal haar ommegang heeft gehad (dwz. na negen maanden)
19	soo se slechts: indien ze maar
20	een ongebooren dood: een geboorte na haar (der vruchte) dood
21	Of: Of indien ze maar niet (‘niet’ in geen (r. 19) samengetrokken)
22	Het padsand merkt, voor: In het zand een baken gaat vormen op de weg van ... De voortijdig afgerukte (of: geboren) vrucht zou ‘op de grond’ ten prooi vallen aan vliegen en wormen. In de beeldspraak staat -sand voor ‘het zandige graf’.
23-24	Gelyken ... u: De familietrekken van haar vader kan hebben of op u kan lijken
24	botten: spruiten, ontluiken

[p. 345]

26	Misschien, in Eskulaap, geweest: Die Aesculapius misschien al heeft bezeten (en die als het ware via de wijze arts Dilman op zijn zoons zou zijn overgeërfd)
27	En waar in neemt Katryn de wyk: En een geest waarin Catharina huist (wier wijze geest via Johanna Dilman op haar zoons zou zijn overgeërfd). Catharina van Alexandrië bekeerde door haar vrome wijsheid vele heidenen. Kiest Six juist deze Catharina voor zijn vergelijking om al een zeker verband met Utrecht te leggen (vgl. r. 29 en vgl. het Utrechtse Catharijneklooster)?
28	Verstand groeit met het jaar gelyk: Hun verstand groeit gelijk op met hun leeftijd
29	dan: dus
	een Uitrechtsche An Mari: een dochter die zo wijs is als de Utrechtse Anna Maria (van Schurman)
31	een anderen Galeen: een tweede Galenus (de Antieke geneesheer)
32	met een: zwanger van een volgend kind
33-34	singht [...] om: zal ... met gezang verkondigen. De laatste vier regels van het gedicht zijn in de directe rede gesteld (vgl. r. 1-4).
33-34	't heilighdom Der neegenschaar: de heilige groep van negen muzen (vgl. wnt vi, 463)
36	luijers: vgl. echter luijren, r. 2
38	Die vrucht gaf, die ons wel geviel: Die een vrucht gaf die ons (Apollo en de muzen) bekoort (vgl. r. 4)