Gedichten (2 delen)

[279] Goudsucht (p. 465)

toelichting	Het gedicht is moeilijk precies te dateren. Blijkens r. 42 zal het in ieder geval tot stand zijn gekomen ná de dood van Willem ii in november 1650. In het laatste deel van het gedicht verbindt Six de goudzucht met de rijkdom en macht van de belangrijke Europese landen. Het gedicht staat op p. 348-349 van zijn bundel.
annotatie
2	Als loutre toovery: dwz. Als was er pure tovenarij in het spel
3	Zal: Moet ... soms
	d'aardige natuur: dwz. de wijze waarop de natuur te werk gaat
	lykvormigh [...] Als: net eender ... als, precies zo ... als
4	Als aan den visch 't gety: dwz. Als het de vis geweten moet worden dat er getij is. De reldenering geeft aan hoe ongerijmd het in r. 3 geopperde is: zoveel als een vis in de zee maakt dat er getijden in die zee zijn, zoveel heeft ook het voorkomen van goud in de schepping te maken met de goudzucht van de mens.
6	blaakt: schittert (wnt ii, ii, 2776)

[p. 492]

7	wel gepuurt: terdege gepurificeerd, gereinigd
10	Dat Noordens myn verloos: dwz. Dat uit de mijnen van Skandinavië is gewonnen
11	Zoo: Dan (nl. als dan de schaarsheid de doorslag geeft)
	de Kuskonees: de bewoner van de streek rond Cuzco in Peru, het centrum van het Inca-rijk
	gebuur der Andes: ‘bewoner van de Andes’
12	ploegend staal: staal voor ploegijzers. Goud was er in Peru in overvloed, maar ijzer was er zo schaars, dat men het vanuit Spanje en China moest importeren (De Acosta, 1598, fol. 134 verso).
13	Al eer ... ontdekte: Voordat de Spaanse ontdekking (van de goudmijnen), die met bloedvergieten gepaard ging, West-Indië ontsloot
14-15	om dat ... verstrekte: omdat de macht van het geld geldt als achtbaarheid voor wie het heeft
16	Altoos: Hoe het ook zij (wnt ii, i, 308)
17	geneesery: de geneeskunde, de ‘medische wereld’
	om 't leeven aan te fokken: dwz. dat het de kracht heeft om leven op te wekken. Een brei van fijnverdeeld goud werd door sommige medici beschouwd als een levenrekkend geneesmiddel. Het middel was omstreden (vgl. gedicht no. [102], r. 55).
18	Karibis land: dwz. de Caraïbische eilanden, de Kleine Antillen
19	Een land, als Adams eeuw: dwz. Een land, dat leeft in dezelfde gelukzalige omstandigheden als er waren in de tijd van Adam
20	maar wat men plant: maar op verbouwde gewassen
21	ontsoogen, van: gezogen uit
	de borst der helsche borsten: de borst der helleboezems
22	sucht: begeerte
23	hoese meerder drinkt: hoe meer vocht zij opneemt (Arens, 1961, p. 125 wijst bij deze regels op de overeenkomst met Horatius' Ode ii, ii, 13-16)
24	teegen tucht: dwz. tegen alle normen in
25	De bloedgraage ecchel: De op bloed beluste bloedzuiger (wnt iii, ii, 3757, deze plaats). Arens, 1961, p. 125 wijst bij dit beeld op de overeenkomst met Horatius' Ars poetica, 476.
26	slindt een hoopen bloed: zwelgt een grote hoeveelheid bloed in (hoopen: eigenlijk meervoud, wnt vi, 1067)
27	met: op het moment dat
29	Ghy vrekke tooveres: Gij vrekkige tovenares echter, dwz. Gij, goudzucht, daarentegen (vgl. r. 2). Blijkens het vervolg doet de goudzucht zich hier voor in de gestalte van het geldzuchtige Spanje.
29-30	en hoopt, en schraapt [...] vol van: stapelt en schraapt ... vol met
29	de kassen: de kasten
31	volwassen: geheel vol
32	een seevigh vat: een als een zeef zo lek vat
33	de schyven: de (gouden) munten
34	schieter: het zilvervisje (wnt xiv, 594, deze plaats)
35	't onbescheenen doek: de (kostbare) stoffen die in het donker worden bewaard (nl. in de kassen, r. 29). Het bekende zilvervisje is immers lichtschuw en de mot is een nachtvlindertje.
	de rotte knaaght de lyven: de rat knaagt aan de lijken (hier voorgesteld als

[p. 493]

	weggeborgen kostbaarheden, hetgeen een onverwachte achtergrond geeft aan kisten, r. 30)
36	bestruift: bescheten (bepaling bij lyven; wnt ii, ii, 2182)
37	sach: zag ... aan
37-38	maar wou nu reeknen De renten van soo veel: dwz. maar wilde nu tot een afrekening van dit alles komen
39-41	Sy ... erf: Zij (nl. het geldzuchtige Spanje) kon haar schuld niet beter vereffenen dan door te sterven met een opgemaakt testament en zij liet haar bezit na aan haar minder geldzuchtige erfgenamen
41	gedeilt, in vier oneensche staaken: die verdeeld waren in vier onderling ruziënde takken van het menselijk geslacht (wnt x, 1554 en xv, 18)
42	Daar susters twee geweeuwt: Enerzijds ... twee zusters die weduwe zijn geworden, metaforisch voor: Engeland en Holland, beroofd van hun ‘echtgenoten’ Karel i (1649) en Willem ii (1650)
43	sich tot boedelwachsters maaken: werpen ... zich op als beheersters van hun aandeel
44	Waar op de broeder spreeuwt: Waarmee de broeder (anderzijds) de spot drijft (wnt xiv, 3005). De broeder zal staan voor: Frankrijk.
45	een wees: nl. Lodewijk xiv, in de tijd van Mazarins voogdij
	die 't vierde deel moet erven: dwz. die ook het vierde deel nog zou moeten verwerven. Six denkt kennelijk aan de Frans-Spaanse oorlog (1635-1659) en bedoelt dat die is begonnen om ook het laatste kwart van het Spaanse vermogen aan Frankrijk te doen toevallen.
46-47	de jelousy ... derven: dat de Afgunst, die de beheerster is waar men het best op kan rekenen, ervoor zal zorgen dat er aan goederen geen gebrek zal zijn, dwz. dat de Afgunst het geschiktste middel is om ervoor te zorgen dat men toch vooral niets te kort komt
49	die het goud besat: die ooit goud heeft bezeten (nl. Spanje, via de vaart op West-Indië)
	van goud, zoo wierd beseeten: omwille van het goud zo zou worden overmeesterd (nl. door Frankrijk)
50	die het goud nooit at: dwz. die nooit het ware profijt van het goud heeft kunnen trekken
	van goud nu werd gevreeten: omwille van het goud nu zal worden opgeslokt