Schatkamer der Nederlandsse oudheden. Of woordenboek, behelsende Nederlands steden en dorpen, kasteelen, sloten en heeren huysen, oude volkeren, rievieren, vermaarde luyden in staat en oorlogh, oudheden, gewoontens en lands wysen

[Jaght]

JAGHT; te weeten, volgens het konstwoord, met hond en pluym. Lagh om geen konstwoord ontrent de jagt. Het is hier adelyk, alles oneigentlyk en met nieuwsgevondene woorden te benoemen. Immers heeft Tengnagel dit, wel seer naaukeurigh waargenoomen in syn Spaansse Heidin, doende daar de jager deese schilderachtige vertellinge aan Don Jan, syn meester;

Soo wyd myn Heer kan sien, gints daar de bergen hangen,
Stond d'haas in 't wagenspoor. Wy brachten metter vlucht
De brakken op de voet. Sy kregen daadlyk lucht,
En yverden haar best, tot datse aan 't leger quamen
Daar hy sich veiligh docht. Soo draase hem vernamen
Vernam de haas haar mêe en raakte schielyk roer
En koos het vlakke veld. Ai, hoor eens, hoe men voer!
Hy streek, drong door ons heen, de winden onder de oogen,
Die daadlyk uit den strik, niet anders ofse vloogen,
De vluchter staaken naa. Sy hadden al te saam
Eerlang hem ingehaald. Hy moest'er raam op raam
Afwerpen, tegens dank; hy kampte niet om 't leven
Maar om 't verlangen slechts. Nu scheen hy 't gansch te geven,

[p. 150]

 

Vermits hy was benard. Dan nam hy weer een schoot.

 

Dus worstelden een wyl het leven en de dood.

 

Wy stonden op 't gebergt en sagen in de dallen

 

Hoe dat de redder hem, die voorliep, in kon vallen

 

Als een geswinde schim, en hapte elk oogenblik,

 

En won op 't lest de wol. Dat gaf de voorste een schrik

 

Die hem meer snelheids bracht. Ons dacht, wy hadden 't ende;

 

Maar, neen! de looper lei syn lepels in de lende,

 

En streek hem uit gesicht. De hond stond als verbaast.

 

Geen swaluw scheert soo voort, wanneer de sperwer aast.

Maar laat ons eens selve tot de jagt overstappen; doch weder de redenvoeringe verdeelende en beginnende met der selver oudheid, voortvaarende in haar verscheidenheden, rechten en kostuymen, en eindigende met den arbeid in de selve, met lyfsgevaar vermengd.

Oud is het jagen der wilde dieren, aangesien, al in de eerste tyden vermaarde jagers u ontmoeten, als; Nimroth, die groote jager; Esau, syn oude vader met wildbraad pogende te vermaaken; Samson, soo veel vossen vangende, om de haatelyke Filistynen te benaadeelen. Voeg hier by de uitheemsse koningen en vorsten; Mithridates, met de jagt der wilde dieren, seven jaaren verslytende; Darius, self op syn grafstede doende setten: Ik ben een jager geweest; Alexander de Groote en eindlyk de Roomsse keiseren, Trajanus, Hadrianus en de derde Gordianus, met Geldmunten en Gedenksteenen hunne jagtlust betuygende. Sie Justinus, Plutarchus, Dio, Spartianus, Capitolinus en diergelyke schryveren. En soo gy tot laager eeuwen nederdaald, daar ontmoet u keiser Henrik de I, wegens syn jagtlust, Auceps, dat is, de Vogelaar geheeten, volgens Munsterus, Cosmograph. 3 lib. 296 & 722 pag.

Aangaande de verscheidenheid, het voorwerp is (ik sluit de vissen buiten, terwyl men segt eigentlyk, uit vissen gaan) of de vogelen; reigers, &c. of de wilde viervoetige; leeuwen, beeren, everswynen, wolven, haasen, &c. sy geschied of in het opene veld, in de bossen, of boven op het gebergt; met valken en gieren, of met honden, &c. met het roer of met het swynspriet, pylen, &c. met netten, het gaaren gesegt, of met strikken, kuylen, &c. te voet of te paard. En weder aangaande de kostuymen ontrent deselve, de jagt was ieder een eerst toegelaaten; te weeten toen het wild voor een landplaagh verstrekte, gelyk de wolvejagt, &c. gelyk wel eer, sonder

[p. 151]

onderscheid, in Spanje; volgens Hubert. Leodius, in vita Frederici Palatini, 10 lib. Maar toen de noodsaaklykheid in een vermaak veranderde, bleef het jagen alleen (door wat voorrecht, weet niemand te seggen) by de Vorsten, en den adel; maar niet het geheele jaar, en geensins in eenes anders gebied. Doch, in deese stoffe verder gaande, sou ik wel beswyken, als synde geen Rechtgeleerde en deswegen onkundigh in de jagerwetten. Ga dan liever naar het Corpus Justiniani, behalven Merula van de Wildernissen, Sypaeus, Notitia Juris Belgici, cap. de Venatione Ferarum, Grotius, in syn Inleid. &c. by welken laatsten ik dit opmerkelyk vinde, dat, by de Longobarden, die geene welke een wild, van iemand anders gequetst, heeft omgebracht, een schouder met 7 ribben geniet, synde genoodsaakt het overige, doch binnen 24 uuren en niet langer, over te geven.

Koome nu tot den arbeid, seer gesond voor het lichaam. Galenus, de Tuenda Valetudine, 2 lib. 8 cap. Plinius, de jongere, 5 lib. 18 epist. behalven Xenophon en Dio Cassius. Het selve bequaam maakende tot moeylyke oorlogstochten en allerhande krygsoefeningen. Genoemde Xenophon, in Cyro. Cicero, de Natur. Deor. 2 lib. Maar synde met veel gevaar vermengd, en, wegens die reeden, veele doodlyk of ten minsten, ontrent de ledemaaten hinderlyk. Martialis, 12 lib. 14 epigr ad amicum Priscum. Hier sou ik een groote Naamlyst van keiseren, koningen en vorsten konnen maaken en u noemen Fulko, de kon. van Jerusalem; Basilius, de Byzantynsse keiser; Lodewyk de V, de Duitsse keiser, Willem de II en Willem de III, koningen van Engeland; Garsias, kon. van Spanjen, &c. maar, om van ons Nederland, het renperk mynes schryvens, niet af te wyken, vernoeg u met Maria, de eenige dochter van hert. Karel de Stoute, de lieve bedgenoot van Maximiliaan, ontrent Brugge, in het 25ste jaar haares ouderdoms, van het paard afstortende en haar ribben breekende A. 1482: gelyk wy het beneden omstandiger, uit Heuterus, Scriverius, Goudhoeve, &c. sullen verhaalen op Maria, in de letter M.

Heb ondertussen al willens verby gegaan de Dierejagt te Rome, in de Amphitheatra, of der keiseren ronde schouburgen; by alle Roomsse soo Dichteren als Historischryveren bekent, en door de Christene keiseren, Constantinus, Honorius, Leo en Anthemius afgekeurd. En dit soo ten deele uit Wolfgang. Loriseca, in Laud. & Vituper. Venatio-

[p. 152]

nis, en Nic. de Vicq, Disputat. Juridic. Inaugural. de Jure Venationis; A. 1695, Franequerae.