Nagelate schriften

Eenentwintigste Brief.
Aantwoort op de voorgaande. B.d.S. aan H. Oldenburg.

Myn Heer,

IK heb uw zeer korte brief, op zaterdag, de vijftiende van November gedagteekent, ontfangen, daar in gy alleenlijk die dingen aanwijst, de welken in mijn ^aGodgeleerde Staatkundige Verhande-

a Tractatus Theologico-politicus.

[p. 505]

ling aan de lezers enige zwarigheit veröorzaakt hebben. Ik had verhoopt dat ik daar uit ook verstaan zou hebben welke die ^bgevoelens waren, die ^cd' oeffening van de ^dgodsdienstige deucht schijnen te verzwakken, daar af gy te voren aan my had geschreven.

Maar om van de drie ^ehooftstukken, die gy aanteekent, mijn ^fmening aan u t' openbaren, zo zal ik, het eerste aangaande, zeggen, dat ik van God, en van de natuur een geheel ander ^ggevoelen heb, dan 't geen, dat van de ^hhedendaagsche Christenen gemenelijk verdedigt word. Want ik stel dat God ⁱd' inblijvende oorzaak aller dingen, (gelijk men zegt) en niet ^kd' overgaande is. Ik zeg, en bevestig met Paulus, en misschien ook met alle d' oude ^lWijsbegerigen, hoewel op een andere wijze, ja ik zou ook darren zeggen, met alle d' oude Hebreen, voor zo veel men uit enige ^moverleveringen, hoewel op veel wijzen vervalscht, kan bevatten; dat alle dingen in God zijn, en in God bewogen worden. Voorts, dat enigen achten dat mijn ⁿGodgeleerde Staatkundige Verhandeling alleenlijk hier op steunt, dat God, en de Natuur (by de welke zy zekere ^oklomp, of ^plighamelijke stoffe verstaan) een en de zelfde zou zijn, zy dwalen gantschelijk van de weg af.

Wijders, wat de ^qwonderdaden aangaat, ik heb my, in tegendeel, overreed dat de ^rzekerheit der ^sgoddelijke openbaring alleenlijk op de ^twijsheit der lering, en niet op de wonderdaden, dat is op ^ud' onkunde, gebout kan worden; 't welk ik bredelijk genoech in 't zeste Hooftdeel van de Wonderdaden getoont heb. Ik zal alleenlijk dit hier by voegen, dat ik tusschen de ^wGodsdienst en ^x’t waangeloof dit voor het voornaamste ^yonderscheit ken, dat dit leste ^zd’ onkunde, maar het eerste de ^awijsheit tot ^bgrontvest heeft: en ik geloof dat dit d’ oorzaak is, om de welke de Christenen niet door 't geloof, noch door de liefde, noch door d’ andere vruchten van de heilige Geest, maar door de ^cwaan alleen van d’ anderen ^donderkent worden; te weten, om dat zy, gelijk alle anderen, zich met de ^ewonderdaden alleen, dat is met ^fd' onkunde, die d’ oorsprong van alle boosheit is, verdedigen, en in dezer voegen het ^ggeloof, schoon waar, in ^hwaangeloof veränderen. Doch ik twijffel ten hoogsten of de Koningen zullen toelaten dat'er ooit enige ⁱhulpmiddel tot dit quaat bygebracht word.

Eindelijk, om van het darde hooftstuk ook mijn mening klarelijker t' openbaren, zo zeg ik dat het gantschelijk niet ter zaligheit nootzakelijk is, Christus naar het vleesch te kennen: maar dat men van die eeuwige Zoon van God, dat is, Gods eeuwige wijsheit, die

b Opiniones.

c Praxis.

d Virtus religiosa.

e Capita.

f Mens.

g Sententia.

h Christiani neoterici.

i Causa immenens.

k Transiens.

l Philosophi.

m Traditiones.

n Tractatus Theologico-politicus.

o Massa.

p Materia corporea.

q Miracula.

r Certitudo.

s Revelatia divina.

t Sapientiae doctrinae.

u Ignorantiae.

w Religio.

x Superstitio.

y Differentia.

z Ignorantia.

a Sapientia.

b Fundamentum.

c Opinio.

d Dignosci.

e Miracula.

f Ignooantia.

g Fides.

h Superstitio.

i Remedium.

[p. 506]

zich in alle dingen, en voornamelijk in de menschelijke ziel, en meest van allen in Jesus Christus geopenbaart heeft, geheel anders moet gevoelen. Want niemant kan zonder deze Wijsheit tot de staat der zaligheit geraken, als de welke alleen leert en aanwijst wat waar en valsch, wat goet en quaat is. En dewijl, gelijk ik gezegt heb, deze wijsheit voornamentlijk door Jesus Christus geopenbaart is, zo hebben zijn Leerlingen de zelfde, voor zo veel zy van hem aan hen geopenbaart was, verkondigt, en getoont dat zy zich met die geest van Christus, boven d'anderen, mogten beroemen. Voorts, het geen, dat van enige Kerken daar by gedaan word, te weten, dat God de menschelijke natuur aangenomen heeft; ik heb uitdrukkelijk vermaant dat ik niet weet wat zy zeggen, ja dat, om de waarheit te belijden, zy my niet minder ongerijmt schijnen te spreken, dan of iemant tot my zeide, dat de ^kkring de natuur van ^l't vierkant aangenomen had.

Ik acht dat dit genoech zal zijn om te verklaren wat ik van deze drie hooftstukken gevoel: maar of het aan de Christenen, die gy kent, behagen zal; gy kont dit beter weten, dan ik. Vaar wel.

k Circulus.

l Quadratum.