Nagelate schriften

[p. 565]

Zesendartigste Brief.
Antwoort op de voorgaande. B.d.S. aan W.v. Blyenberg.

IK heb in deze week twee brieven van u ontfangen; d' een van de negende Maert, die slechs diende om my van d' ander van de negentiende van Februarius, die my van Schiedam gezonden is, te verwittigen. Ik zie dat gy in de leste hier over klaagt, dat ik gezegt heb, dat geen betoging by u plaats kan hebben, enz. als of ik dat ten opzicht van mijn redenen gezegt had, om dat zy ten eersten niet voldaan hadden; 't welk verre van mijn mening is. Maar ik had mijn ooggemerk op uw eige woorden, die dus luiden: En wanneer na een lang onderzoek mogt gebeuren, dat mijn natuurlijke kennis of scheen te strijden met dit Woort, of niet alte wel enz. zo heeft dit Woort zo veel aanzien by mijn, dat de begrippen, die ik mijn inbeeld klaar te zien, liever suspecteer, enz. In voegen dat ik uw eige redenen slechs kortelijk herhaalt heb, en dieshalven niet geloof, dat ik daar mede de minste reden van aanstoot heb gegeven; te meer om dat ik dit toen als reden bybracht, om onz groot verschil te tonen. Voorts, dewijl gy aan 't einde van uw tweede brief gezegt hebt dat uw wensch alleenlijk is in uw geloof en hoop te volharden, en dat het overige, 't welk wy aan malkander wijs maken, het naturelijk verstant aangaande, u ^aonverschillig is; zo dacht ik, gelijk ik noch denk, dat mijn geschrijf tot geen nut kan strekken, en dat my dieshalven raadsamer was mijn ^boeffening, die ik anders zo lang moest achterlaten, niet te verzuimen, te weten om zaken, die geen nuttigheit konnen geven. Dit strijd niet tegen mijn eerste brief, dewijl ik u daar in als een ware ^cWijsbegerige aanmerkte, die, gelijk veel toestaan, die zich Christenen achten te wezen, geen andere proefsteen van de waarheit heeft, als het naturelijk verstant, en niet de ^dGodgeleertheit. Doch gy onderrichtte my anders hier af, en toonde met enen dat de gront, daar op ik onze vrientschap meende te bouwen, niet zodanig lag, als ik dacht. Eindelijk, wat het overige aangaat, dit gebeurt gemenelijk dus in het disputeren, zonder dat men echter de palen van beleeftheit te buiten gaat. Dit is zo veel uw misnoeging belangt, om te tonen dat ik daar geen reden toe gegeven heb, veel minder om van my

a Indifferens.

b Studium.

c Philosophus.

d Theologia.

[p. 566]

te denken dat ik geen tegenspreken kan lijden. Ik zal my nu tot de ^etegenwerpingen keren, om hen weêr te beantwoorden.

Voorëerst dan zeg ik, dat God ^fvolstrektelijk en ^gdadelijk d'oorzaak van alles is, dat ^hwezen heeft, wat het ook is. Kont gy nu tonen dat quaat, doling, schelmstukken, enz. iets is, dat wezen uitdrukt, zo zal ik u volkomentlijk toestaan dat God oorzaak van quaat, doling, schelmstukken, enz. is. Wat my aangaat, my dunkt dat ik genoegsamelijk getoont heb dat het geen, 't welk de gedaante van quaat, doling, schelmstukken, enz. stelt, niet in iets bestaat, 't welk wezen uitdrukt: en dieshalven kan men niet zegen dat God d' oorzaak daar af is. Tot een voorbeelt, Neroos moedermoort, voor zo veel de zelfde ⁱiets stellig begreep, was geen schelmstuk. Want d'uitterlijke daat, en met enen d' inzicht om de moeder te vermoorden heeft ook in Orestes geweest, en echter word hy niet zo zeer, als Nero, beschuldigt. Wat was dan Neroos schelmstuk? niets anders, dan dat hy met die daat toon de, dat hy ondankbaar, onbarmhartig en ongehoorzaam was. 't Is zeker dat geen van deze dingen ^kwezen uitdrukken; en dieshalven is 'er God ook geen oorzaak af geweest; maar wel van Neroos daat en inzicht. Wijders wilde ik hier aangemerkt hebben, dat wy, ^lnaar de wijze der Wijsbegerigen sprekende, niet de wijze van spreken in de ^mGodgeleertheit moesten gebruiken. Want dewijl de Godgeleertheit deurgaans, en niet zonder reden, God als een volmaakt mensch uitbeeld, en uitgebeeld heeft, zo past het wel in de Godgeleertheit dat men zegt, dat God iets begeert, dat hy verdriet in de werken der goddelozen heeft, en vermaak in die van de vromen schept. Maar in de ⁿWijsbegeerte, daar in men klarelijk verstaat dat men die ^otoeëigeningen, die een mensch volmaakt maken, zo qualijk aan God kan toepassen, als dat men de genen, die een elefant, of een ezel volmaakt maken, aan de mensch zou willen toepassen; daar in, zeg ik, hebben deze en diergelijke woorden geen plaats, en men kan hen daar in niet gebruiken, zonder onze ^pbevattingen grotelijks te verwarren. Dieshalven kan men, ^qnaar de wijze der Wijsbegerigen sprekende, niet zeggen dat God van iemant iets begeert, of dat aan hem iets verdrietig, of aangenaam is; want deze alle zijn menschelijke ^rtoeëigeningen, die in God geen plaats hebben. Eindelijk wilde ik aangemerkt hebben, dat, schoon de werken van de vromen, (dat is van de genen, die Gods ^sdenkbeelt klarelijk hebben, naar 't welk alle hun werken en gedachten ^tbepaalt worden) en van de goddelozen (dat is van de genen, die Gods denkbeelt niet, maar alleenlijk ^uverwarde denk-

e Objectiones.

f Absolutè.

g Effectivè.

h Essentia.

i Quid positivum.

k Essentia.

l Philosophicè.

m Theologia.

n Philosophia.

o Attributa.

p Conceptus.

q Philosophicè.

r Attributa.

s Idea.

t Determinari.

u Ideae confusae.

[p. 567]

beelden van aardsche dingen hebben, naar de welken alle hun werken en gedachten bepaalt worden) en eindelijk van alles, dat 'er is, uit Gods eeuwige wetten en besluit nootzakelijk volgen, en geduriglijk van God ^wafhangen; dat zy echter van malkander verschillen, niet alleenlijk in ^xtrappen, maar ook ^ywezentlijk. Want hoewel een muis zo wel, als een engel, en de droef heit zo wel als de blijschap van God af hangen, zo kan echter daaröm een muis niet zeker slach van engel, noch de droef heit zeker slach van blijschap wezen.

Hier mede meen ik op uw ^ztegenwerping geantwoord te hebben, zo ik haar wel verstaan heb: want ik twijffel somtijts of het ^abesluit, 't welk gy maakt, niet van de ^bvoorstelling verschilt, die gy aanneemt te bewijzen. Doch dit zal beter blijken als ik, volgens deze gronden, op de vragen antwoord, die gy my voorstelt; als 1. of dootslaan zo aangenaam aan God is, als aalmoessen te geven. 2. Of stelen, ten opzicht van God, zo goet is, als rechtvaerdig te wezen. 3. Of'er, indien'er een gemoed was, tegen welks bezondere natuur wellusten en schelmstukken te plegen niet streed, maar daar meê overëenquam; of'er, word'er gevraagt, een reden van deucht is, die het zelfde zou moeten bewegen tot goet te doen, en 't quaat te laten.

Op d'eerste dan antwoord ik, ^cnaar de wijze der Wijsbegerigen sprekende, dat ik niet weet wat gy by aangenaamaan God meent. Indien de vraag is, of God niet d' een haat, en d' ander lief heeft; en of d' een niet aan God een spijt gedaan, en d'ander aan hem een gunst bewezen heeft; zo antwoord ik neen. En indien de vraag is, of die mannen, die dootslaan, of die aalmoessen geven, niet even goet, of volmaakt zijn; ik zeg weêr neen. Wat de tweede vraag aangaat, ik antwoord daar op; indien goet, ten opzicht van God, betekent, dat de rechtvaerdige enig goet, en de dief enig quaat aan God doet; ik antwoord, zeg ik, dat de rechtvaerdige en de dief geen vermaak, noch verdriet in God konnen veröorzaken. Maar indien de vraag is, of die twee werken, voor zo veel zy ^diets zakelijk zijn, en van God veröorzaakt worden, niet even volmaakt zijn; zo zeg ik, dat zy, indien men op de werken alleen, en op zulk een wijze merkt, beide wel even volmaakt konnen wezen. Indien gy vraagt, of dan de dief, en de rechtvaerdige niet even volmaakt, en zalig zijn; daar op antwoord ik neen. Want by een rechtvaerdige versta ik iemant, die begeert dat yder het zijne bezit; en ik toon in mijn ^eZedekunst, die ik noch niet uitgegeven heb, dat deze begeerte nootzakelijk in de vromen

w Dependere.

x Gradus.

y Essentialiter.

z Objectio.

a Conclusio.

b Propositio.

c Philosophicè.

d Aliquid reale.

e Ethice.

[p. 568]

uit een klare kennis, die zy van zich zelven, en van God hebben, ontstaat. En dewijl de dief zodanige begeerte niet heeft, zo derft hy nootzakelijk de kennis van God, en van zich zelf; 't welk het voornaamste is, dat ons menschen maakt. Indien gy echter vraagt wat u zou bewegen tot het werk, dat ik deucht noem, meer te doen, dan 't ander; ik antwoord hier op, dat ik niet kan weten wat middel van onëindiglijken, die 'er zijn, God gebruikt om u tot zodanige werken te ^fbepalen. Het kan zijn dat God zijn denkbeelt klarelijk in u heeft geprent, en door zijn liefde u de werrelt doen vergeten, en u d'andere menschen, gelijk u zelf, doen beminnen. 't Is klaarblijkelijk dat zulk een ^ggesteltheit van gemoed tegen alle d'anderen, die men quaat noemt, strijdig is; en dieshalven konnen zy niet in een ^honderwerp wezen. Wijders, dit is de plaats niet, om hier de gronden van de ⁱZedekunst te verklaren, noch om alles, dat ik zeg, te bewijzen, dewijl ik hier nergens anders meê bezich ben, dan met u ^ktegenwerpingen te beantwoorden, en de zelfden van my af te keren.

Eindelijk, wat de darde ^lvraag aangaat, de zelfde ^monderstelt een ⁿtegenzeggelijkheit: en zy schijnt my evenëens te zijn, als of iemant vraagde, of'er, indien 't met iemants natuur beter overëenquam dat hy zich ophing, reden zou zijn van zich niet op te hangen. Indien wy stellen dat'er zodanig een natuur kan wezen, zo zeg ik ('t zy ik de vrije wil toestem of niet) dat, indien hy aan de galg beter, dan aan zijn tafel, kan leven, hy dwaasselijk zou doen, zo hy zich niet ophing: en de geen, die klarelijk zag dat hy, met scheimstukken te plegen, warelijk een volmaakter en beter leven, of wezen zou genieten, dan met de deucht te volgen, zou ook een dwaas zijn, zo hy de schelmstukken niet pleegde, dewijl de zelfden, ten opzicht van zulk een verkeerde menschelijke natuur, deucht zoudn wezen.

Wat d' andere vraag betreft, die gy aan 't einde van uw brief gevoegt heb; dewijl men dus wel hondert in een uur zou konnen doen, zonder dat men ooit tot besluit van enig ding zou komen, en dewijl gy zelf niet hard op d' antwoort aandringt, zo zal ik de zelfde onbeantwoord laten, en voor deze tijt niets anders zeggen, dan dat enz.

f Determinare.

g Constitutio.

h Subjectum.

i Ethica.

k Objectiones.

l Quaestio.

m Supponere.

n Contradictio.