Wirdum
(gemeente Loppersum)

Wierdedorp met een radiale structuur, ontstaan in de vroege middeleeuwen. In de late middeleeuwen kreeg het dorp via de Wirdumermaar een verbinding met het Damsterdiep. Langs dit diep ontstonden twee gehuchten, Wirdumerdraai en Eekwerderdraai. De wierde van Wirdum werd in 1917 grotendeels afgegraven en vanaf die tijd verdichtte zich de bebouwing langs de Wirdumerweg.

De Herv. kerk (Kerkeweg 24) is een brede eenbeukige kerk met recht gesloten koor en dakruiter. De kerk werd gebouwd in de eerste helft van de 13de eeuw. Het koor is verdeeld in twee zones, met beneden spaarnissen voorzien van rondbogen en boven één groot spaarveld afgesloten door een rondboogfries. Waarschijnlijk in de 15de eeuw zijn de meeste vensters vergroot. Aan de noordzijde bevinden zich een knielnis en een laag venster. De in 1878 afgebroken westtoren verving men door een dakruiter naar plannen van O. de Leeuw Nieland, die weer bij de restauratie van 1959-'61 is vervangen. In de dakruiter hangt een klok uit 1639, gegoten door Wilhelmus Jacobus de Vrij. Bij de naar plannen van R. Offringa uitgevoerde restauratie heeft men ook het middelste laat-gotische venster aan de oostzijde weer geopend.

In het interieur heeft het hiervoor genoemde venster in de dagkanten vroeg-15e-eeuwse schilderingen van heiligen. De noordmuur toont een fragment van geometrisch schilderwerk, eveneens uit de 15de eeuw. Tot de kerkinventaris behoren een herenbank met gesneden opzetstuk en de wapens van Wiltet Louwens en Remke Jelmers (1644), een preekstoel (omstreeks 1650) en een door P. van Oeckelen gebouwd orgel (1879). De kerkvloer bevat diverse zerken met wapens, waaronder die voor Oede Froma (†1551), Hille Froma (†1556) en Ballo Froma (†1576).

Op het omheinde kerkhof bevinden zich onder meer een zerk uit 1607 en een grafmonument uit 1859. De voorm. pastorie (Fromaweg 2) is een blokvormig eenlaags pand met hoger oprijzende middenpartij, gebouwd in 1887 naar plannen van O. de Leeuw Wieland. Scholen. De voorm. openbare lagere school (Eekwerderpad) uit 1878 is sterk verbouwd, de bijbehorende onderwijzerswoning (Kerkeweg 22) is een statig neoclassicistisch pand met schilddak en hoekschoorstenen uit 1878. De nieuwe openbare lagere school (Stadsweg 6) heeft expressionistische

De borg Rusthoven (Rijksweg 39) is een hoog blokvormig huis met afgewolfd zadeldak en hoekschoorstenen, gebouwd in 1686 voor Johan Eeck, zoon van de bouwer van Ekenstein. In 1804 kwamen de borg en het bijbehorende tichelwerk in bezit van Jan Hendrik Sissingh, wiens weduwe het huis in 1819 ingrijpend liet verbouwen. Toen zijn de huidige vensters aangebracht en is het dak gewijzigd. In 1924 werd het terrein door steenfabrikant B. van der Veen gekocht, dezelfde die in 1995 de borg van de sloop redde. In 1987 werd het huis gerestaureerd en ontpleisterd naar plannen van P.L. de Vrieze. Sinds 1969 dienen twee pijlers met natuurstenen bekroningen, afkomstig van de borg Vredenhoven te Eexta, als ingang. De tuin is in 1990 opnieuw gestructureerd naar plannen van Copijn Utrecht Groenadviseurs BV.

Woonhuizen. De neoclassicistische villa Stadsweg 36 dateert uit omstreeks 1890. Uit dezelfde tijd stammen Stadsweg 29-35, vier arbeiderswoningen met krimpen.

Boerderijen. De boerderij Wirdumerweg

1 is van het kop-romp-type. Het lange voorhuis heeft de jaartalankers ‘1807’. Rijksweg 31 is een grote boerderij van het Oldambtster type uit 1855. De uit omstreeks 1879 daterende Sybellema Heerd (Stadsweg 2) is een boerderij met dwars voorhuis.

De voorm. steenfabriek ‘Rusthoven’ (Rijksweg 43) werd in 1804 gesticht en in 1965 gesloten. In 1924 werd de fabriek gekocht door B. van der Veen, die het complex liet uitbreiden met onder meer nieuwe droogloodsen. In 1943 werd een nieuwe ringoven gebouwd. De dienstwoning (Rijksweg 41) stamt uit 1924.