Monumenten in Nederland. Flevoland

Met terugblik & registers van de complete serie

Ens
(gemeente Noordoostpolder)

Dorp in de Noordoostpolder, gesticht in 1948 aan de oostzijde van de Enservaart. De naam is afgeleid van de zuidelijke nederzetting op het voormalige eiland Schokland. Het stedenbouwkundig plan uit 1947 van Th.G. Verlaan werd in 1949 vastgesteld. Aan de noordkant werd een bescheiden bedrijventerrein met loswal ingericht. De centrale rug van het dorp wordt gevormd door de brede groene as van de Baan, met aan de westzijde een café-restaurant, aan de oostzijde de Geref. kerk en aan weerszijden enkele winkels. De R.K. kerk ligt aan het einde van een haaks geprojecteerde groene as (Baanhoek). De Herv. kerk staat aan een omsloten plein (Kerkplein) aan de noord-

[p. 57]

zijde van de Baan. Om een optimale bezonning te verkrijgen zijn de huizen overwegend noordoost-zuidwest georiënteerd. De sportvelden zijn aan de noordoostzijde gesitueerd. Aan de noordzijde is het dorp later enigszins uitgebreid.

Kerken. In 1953 verrees naar ontwerp van Chr. Nielsen en J.H.Chr. Spruit de Herv. kerk (Kerkplein 1), een zaalkerk met hoogopgaand schilddak, dakruiter en aangebouwde zondagsschool. Het gevelmozaïek ‘Een landman ging uit om te zaaien’ werd gemaakt door B. Hendriks. De kerk bevat een door W. van Leeuwen gebouwd orgel (1953). De Geref. kerk (Stalijnstraat 1-3) is een zaalkerk voorzien van een terzijde geplaatste toren met opengewerkte lantaarn. Deze kerk met zondagsschool kwam in 1954-'55 tot stand naar plannen van H. Eldering; de toren volgde in 1956. Het orgel werd gebouwd door C. Verweijs (1955). De in 1955-'56 opgetrokken R.K. O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand (Zoudenbalchstraat 2) is een opvallende basilicale kerk met houten portico en een terzijde geplaatste ranke toren. Het ontwerp van deze traditionalistische - op vroeg-christelijke voorbeelden geïnspireerde - kerk is van H. en A. Thunnissen en A. van Kranendonk. Het orgel werd gebouwd door Valckx & Van Kouteren (1957). De houten noodkerk (A. van Bockholtstraat 1) uit 1948 dient nu als verenigingsgebouw.

Scholen. De Directie van de Wieringermeer ontwierp de drie lagere scholen, waarvan er twee redelijk gaaf bewaard zijn gebleven. De Chr. lagere school

Ens, Geref. kerk

Ens, Plattegrond (1956)

(Sportweg 24), nu ‘Het Lichtschip’ genoemd, is een zesklassige gangschool uit 1950. De R.K. lagere school (A. van Bockholtstraat 3) met vijf klassen dateert uit 1953 en werd in 1958 uitgebouwd tot een H-vormige school. Woonhuizen. De houten woonhuizen

Ens, Luchtwacht-uitkijktoren

Waterkant 73-83 zijn door de Nederlandse regering uit Oostenrijk geïmporteerd. Ze waren als tijdelijk bedoeld, maar staan er al sinds 1948. Voorbeelden van door de Directie van de Wieringermeer ontworpen huizen zijn Schoolstraat 2-32 (1951) en Sportweg 1-27 (1955). De Directie van de Wieringermeer was ook verantwoordelijk voor de drie woon- en winkelpanden Baan 30-36 (1949), elk bestaande uit een woonhuis en een aangebouwde verkoopruimte. J. Dunnebier ontwierp de sobere eengezinswoningen Baanhoek 1-18 (1950-'51).

Café-restaurant ‘Het wapen van Ens’ (Baan 1) werd rond 1955 ontworpen door L.H.O. Buchta en H.G. Treep en is een traditionalistisch vormgegeven L-vormig pand met tweelaags woongedeelte en een langgerekte gemeenschapszaal. Beelden. Het beeld Welkom op de Zeebodem (Kamperweg ong.) werd rond 1960 geplaatst. De stalen golven geven ongeveer de oorspronkelijke zeespiegel aan. Het beeld De Baanbreker

[p. 58]

(Waterkant ong.) uit 1989 is gemaakt door S. Roothaan.

De Alg. begraafplaats (Zuidert ong.) werd in 1949 aangelegd naar ontwerp van de Directie van de Wieringermeer en bestaat uit enkele door heggen omheinde grafperken.

De brug over het Ramsdiep (Kamperweg ong.), gelegen ten zuiden van Ens, is een basculebrug uit 1949. De brug is gerenoveerd en verbreed in 1990 en zal op termijn door een naviduct worden vervangen. Bij de brug ligt de balgstuw van Ramspol (Ramsweg ong.), gebouwd in 1996-2002. Van deze waterkering kunnen de drie onder water gelegen delen opgeblazen worden om bij hoogwater en westenwind waterstuwing naar het Zwarte Meer te voorkomen.

De luchtwacht-uitkijktoren (Kamperweg ong.), geplaatst ten zuiden van Ens bij de brug over het Ramsdiep, verrees in 1953 in prefab-beton volgens het Raat-systeem naar een standaardontwerp van architectenbureau M. Zwaagstra. De vrijwel gesloten toren kreeg rond 1980 bij de inrichting tot uitzichttoren een open stalen overkapping.