Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

[p. 119]

305. Een boom opzetten,³⁰⁵

d.w.z. gezellig babbelen, kouten, kletsen, zwammen (Onze Volkstaal, I, 47); ook wel: een lang verhaal over iets doen. Deze uitdrukking, die vooral in Oost-Indië gebruikelijk is en vandaar naar hier is overgebracht, is ontleend aan het kaartspel en wil eigenlijk zeggen: een spel gaan jassen, een boom¹⁾ jassen. Vgl. gron. 'n boom jassen, een spel kruisjassen, en ook: smousjassen (Molema, 51 a); dreiboom, jasspel onder drie personen (bl. 87 b); dreiboomen, jassen met zijn drieën (bl. 88 a); fri. in boom skutte, een partij schutjassen (Fri. Wdb. 219 b). In Zuid-Nederland: een boom spelen, zoolang spelen, totdat een der meespelers een bepaald aantal keeren gewonnen heeft (Schuermans, 654)²⁾. Vandaar: gezellig bij elkaar zitten, kouten, kletsen, praten, tien schreefjes uitpraten (Onze Volkstaal, II, 119). Ook een wkw. boomen, in den zin van gezellig praten, is niet onbekend³⁾. Vgl. het Brab. een köpke zetten (koffie zetten), gezellig babbelen⁴⁾.

Een boom (of boompje) opzetten komt o.a. voor in Nw. School, II, 337; IV, 188; VIII, 356; Nkr. IV, 15 Mei p. 4; V, 17 Oct. p. 2; Op R. en T. 14; Kunstl. II, 24; De Arbeid 25 Febr. 1914 p. 3 k. 3; 25 Maart 1914 p. 4 k. 2; 26 Dec. 1914 p. 1 k. 2: Militaristen zetten boomen op over vrede en ontwapening; Het Volk, 18 Dec. 1913 p. 8 k. 2: Heele boomen zijn er over opgezet; 29 April 1914 p. 1 k. 3: Mr. Tydeman zette een dikke boom op over de vraag, enz.; 11 Juli 1914, p. 7 k. 3: Dat hij zoo'n grooten politieken boom opzet, was verkeerd. Het ww. boomen en het znw. geboom komt eveneens tallooze malen voor; o.a. Nw. School II, 80; St. L. 48; Nkr. III, 1 Aug. p. 4; VII, 26 April p. 5; Handelsblad, 26 Januari 1915 p. 2 k. 6: Er is bij Shaw altijd gevaar door de (het?) boomen het bosch niet te zien; De Arbeid, 24 Dec. 1913 p. 4 k. 2; 6 Juni 1914 p. 2 k. 4: Al dat gepraat en geboom over deze staking: Het Volk 5 Dec. 1913 p. 1 k 3; 29 Dec. 1913 p. 1 k. 2; enz.

305 D.v.S. 99: Nu en dan sitten 'n stuk of wat slachtoffers bij elkaar, die 'n zwaartillende boom ophijschen over ‘de toestand’; 103: We zagen diverse ouwe kennissen terug, drukten handjes, zetten boomen op, tout court hadden de sensatie weer in de beschaafde wereld te zijn teruggekeerd.

1) Dat is een figuur, gewoonlijk bestaande uit een streep met vijf of zeven dwarsstrepen, die bij elk gewonnen spel hetzij bijgeschreven of uitgeveegd worden, teneinde ieders winst en verlies te kunnen berekenen. Vgl De Bo, 1459: eenen boom kaarten of ook eenen boom vellen, d.i. zoolang kaarten tot dat er vijf reefjes gevaagd zijn aan den eenen of anderen kant; Rutten, 35: eenen boom met de kaarten spelen, spelen tot eene der partijen een zeker getal keeren wint; zie ook Antw. Idiot. 273; Teirl. 197 en 't fri.: in kaem spylje, de streepjes, als aanteekeningen bij dit spel, vormen een kam-figuur.

2) Vgl. De Bo, 888 b: een pot kaarten, een spel kaarten, totdat de pot uit is.

3) Taal en Letteren, 1899, bl. 27. Vgl. ook Ndl. Wdb. III, 410.

4) Aan boom (arbor) wordt gedacht in het Handelsblad 25 Dec. 1912 (ochtendbl.): Er werden lange en zware boomen geplant over de geloofscirculaire van Minister Regout, die ook verleden jaar ter sprake is gebracht.