Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

380. Te buiten gaan,

d.w.z. buiten ‘de schreef’ gaan, de grenzen overschrijden, mnl. hem ontgaen; vooral in zich zelven te buiten gaan, onmatig zijn. In de middeleeuwen beteekent te buten gaen of butengaen afstand doen; in de 17^de eeuw zich te buiten gaan, van zijn gewone doen, van zijn denk- en handelwijze afwijken (vgl. Vondel, Gijsbr. v. Aemst. vs. 1572²⁾ en later in ongunstige bet. onmatig zijn, in welken zin het in de 17^de eeuw gewooon is; vgl. Halma, 96: Zig te buiten gaan, commettre quelque excès, sortir des bornes, aller trop loin; zie verder het Ndl. Wdb. III, 1808-1810³⁾.

2) 't Is wijsheit, dat men zich uit noot te buiten ga; Vondel V, 473: Wie 't heerschen luste, leer' zich zelf te buiten gaen.

3) Vgl. voor de praepositie ook te boven; thans gebruikt men in Zuid-Nederland nog te buiten in verbinding met allerlei werkwoorden, waar wij buiten bezigen. Zie Antw. Idiot. 311; Ndl. Wdb. III, 1808