Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

431. Ditje en datje.⁴³¹

In de uitdr. hij heeft altijd een ditje (of) een datje, d.w.z. altijd heeft hij de eene of andere aanmerking, nu eens dit en dan weer dat. In de middeleeuwen kwam een dat in den zin van eene aanmerking voor (Mnl. Wdb. II, 79); ook in de Prov. Seriosa, 33: Niemant en is sonder dat; bij Hooft, Brieven, 368 lezen wij: Hoe gaa ik het aan? luchtgediert, landtgediert, U.E. weet er een dat op. In de Klucht van de Pasquil-maecker, 9:

'k Meen als de Studenten kans sien, datse ons oock altemets spuls genoegh maeken;
En dan wetense noch altijt een ditjen of een datjen; de Joffers hebben 't altijt gedaen:
d' Een is wat viesjes, d' ander wat trotsjes, de darde will niet aenleggen, enz.

Zie verder Harreb. III, 154 b; Ppl. 88: Hij had er geen dit en geen datje (niet het minste) last van; De Jager, Verscheidenheden, 131; Lat. Versch. 141; Ndl. Wdb. III, 2308 en vgl. het fri. ditten en datten, ditsjes en datsjes, kleinigheden van allerlei soort; dêr is in dat ôan, er hapert iets aan; ditten en datten, wissewasjes; oostfri.: ditjes datjes; in Groningen ditten en datten, praatjes, aanmerkingen, voorwaarden, bedenkingen (Molema, 76); Woeste, 63 b i.v. dütken; en Antw. Idiot. 331: 't Is altijd 'nen ditten me(t) 'nen datten, 't is altijd te kort of te lang, 't is nooit goed; 354: 't Is altijd een ditjen met (of en) 'en datje; De Bo, 230 a: didden en dadden; diddekes en daddekes, ditjes en datjes; Waasch Idiot. 176 a: t is altijd een ditje met een datje; Teirl. 322; eng. a conversation about this or that²⁾.

431 noot. In 't Leuvensch: van dit en van dat = dadels.

2) In het Ndl. Wdb. III, 2309 wordt toegegeven, dat we in dit znw. dat het zelfst. gebruikt aanw. vnw. kunnen zien, doch tevens aan de mogelijkheid gedacht, dat we hier met een ander woord te doen hebben, dat aan het fr. dartre ontleend zou kunnen zijn. Waarschijnlijk is dat niet, daar dat reeds bij ons in de 14de eeuw voorkomt, en de oudste plaats van het fr. dartre dagteekent uit de 15de eeuw (derte).