Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

[p. 201]

508. Op zijn duim fluiten.⁵⁰⁸

‘De vogelaar lokt den vogel met zijn fluitje. Maar wie nu bij gebreke van dit instrument zijn duim wilde gebruiken, zou wel iets in den mond steken, dat op eene fluit gelijkt, maar zeker zijn doel niet bereiken. Zoo beteekent de uitdrukking: niets krijgen, niets winnen, al geeft men zich nog zooveel moeite.’¹⁾ De uitdr. is in het begin der 17^de eeuw bekend. Vgl. Van Lummel, Nieuw Geuzenlied-Boek, 432:

Wy steden seer getrouw,

Houden 't met 't groene pluymken,

Graef Maurits van Nassou

Fluyt ghy vry op u duymken.

Zie ook V. Breughel II, 13 v; Pers, Suypstad, 136; Van Moerk. 231; Janus, 132; Esopet, Toverlantaaren, 6; 't Daghet XII, 142. In Twente: den kan noe op 'n dômmen fluiten; Wander I, 562: hei fleutjet uppen Dumen (Hildesheim) in den zin van ‘hij verheugt zich’, doch ook I, 506 in onzen zin: de kann nu up den Dûm floiten (Rastede; Eckart 75); Woeste, 62 b: du kannst oppen dûmen flaiten.

508 In het Tijdschrift voor Taal en Letteren, XI, 85 wijst L.C. Michels op de synonieme uitdr. ergens naar kunnen fluiten. ‘Het ligt vrijwel voor de hand, dat beide zegswijzen ook in hun oorsprong synoniem zullen geweest zijn, minstens in deze zin, dat er in beide gefloten werd, om een of andere reden. De zaak ligt dan ook zo, dat men met eenige kunstvaardigheid zeer wel fluiten kan op zijn vingers, en bij ietwat groter kunstvaardigheid ook op zijn duim..... Men kan fluiten om iemand of iets terug te roepen, waarbij alle kans bestaat dat het niet uithaalt’. Hieruit ontwikkelt zich dan de beteekenis van ‘vergeefsche moeite’.

1) Taal en Letteren II, 227 en Tuinman I, 260.