Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

513. Iemand de duimschroeven aanzetten,

d.w.z. ‘hem deerlijk in het nauw brengen met lastige en dringende vragen’. De spreekwijze is ontleend aan de pijnbank, waarop iemand door middel van een schroef (mnl. duumiser³⁾), waartusschen zijne duimen gezet werden, en die men aandraaide, gedwongen werd zijne misdaad te bekennen. Vgl. de synonieme uitdr. iemand een klem (of een knijper) op zijn neus (of zijn staart) zetten; en iemand een bril op den neus zetten, d.w.z. hem dwingen, bedwingen (17^de eeuw brillen); zie Tuinman, I, 348; Harrebomée III, 258 b; Ndl. Wdb. I, 499; hd. einem Daumschrauben ansetzen, aufsetzen; fr. serrer les pouces à quelqu'un; eng. to put the screw on a.p.; vgl. ook het Antw. de klink op den duim hebben, in het nauw gebracht zijn.

3) Vgl. Kil. duym-ijsers, manicae, vincula quibus pollices et manus illaqueantur. Op bl. 853 worden zij ook paternosters genoemd. Vgl. de tegenwoordige benaming van manchetten voor handboeien (Ndl. Wdb. XIII, 775; 776; hd. Manchetten haben für etw., bang zijn voor iets).