Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

686. Het eerste gewin is kattegespin,

d.w.z. wat bij 't begin van het spel wordt gewonnen, moet men later weer verliezen; de eerste winst houdt geen stand. Zooals de spreekwijze hier staat, wordt zij in de oudste bronnen aangetroffen; zie Gruterus I, 104; III. 144; Harrebomée I, 132 a en vgl. Sewel, 267: Als kinderen saamen speelen zeggen zy 't eerste gewin es kattengespin (the first winning does no good). Wat eigenlijk onder kattengespin moet worden verstaan, is niet duidelijk; misschien beteekent kattengespin het gesponnene van een kat, dus niets (een kat spint en snort wel, maar brengt geen draad voort). Of moet men er met Beckering Vinckers, Taal- en Letterbode I, 120, eene samenstelling in zien als katteliefde, d.i. niet te vertrouwen, valsche, onechte liefde¹⁾, zoodat het zou beteekenen een valsche, niet te vertrouwen gunst, een verraderlijk gestreel der Fortuin, die eerst vleit, om vervolgens des te gevoeliger te kwetsen, evenals een kat, die eerst vriendelijk spint en streelt en een oogenblik later den verraderlijken klauw uitsteekt, om den goedgunstig gestreelde bloedige wonden te slaan? Deze verklaring vindt steun in het 16^de-eeuwsche eerste winst, lodderwinst, dat Sart. III, 10, 50 citeert, ter vertaling van osculana pugna²⁾. Variaties der spreekwijze zijn eerste winst is katjeswinst; 't eerste gewin is kattegespil (= gespel?); 't eerste gewin is kattengegrim; eerst gewonnen is katje gesponnen (zie Taalgids IV, 267; VIII, 108-109; Ndl. Wdb. IV, 2100). Ook in het hd. zegt men: der erste Gewinn ist Katzengespinn; de erste Winst is 'n Kattenwinst (Eckart, 156); der erste Gewinner, der letzte Verlierer. In Zuid-Nederland hoort men: t'ieste gewin es kattegespin (Tuerlinckx, 732; Teirl. 500), doch daarnaast volgens Schuermans, 278 en Joos, 165: 't eerste gewin is koppegespin (= spinneweb); Waasch Idiot. 253 a: eerste gewin is kobbegespin; Antw. Idiot. 490: t'eerste gewin is kattegespin (en 't leste gewin gaat het beurzeken in); Boekenoogen, 75: eerste winst is blodderwinst, eerste gewin is kattegespin, het laatste gaat den zak in.³⁾ In het fri.: de earste winst is kattewinst.

1) Zie ook Taal- en Letterb. II, 156 en voor andere samenstellingen met kat in deze beteekenis Tijdschrift XVIII, 48.

2) Otto, 260 en Joos, 165; voor lodder zie Ndl. Wdb. VIII, 2541.

3) Zie ook A. de Cock en Is. Teirlinck, Kinderspel en Kinderlust, V, 52.