Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden
(1923-1925)–F.A. Stoett–
Auteursrecht onbekend884. Het hek is van den dam,vroeger ook ‘het hekken is van den dam’, wil eig. zeggen, dat het hek, staande op den dam eener weide, weggenomen is; hierdoor kunnen de daarin opgesloten beesten er uit komen, zich vrij bewegen, doen wat zij willen; vandaar dat de uitdr. kan beteekenen: er is geen verhindering meer, geen op- of toezicht meer; men kan vrij zijn eigen zin volgen (Winschooten, 81Ga naar voetnoot3)). Vgl. Campen, 128: 't Hecke is van den dam; Sart. II, 8, 2: Vader uyt, moeder uyt, het heck is vanden Dam; De Brune, 461: Moer uyt, vaer uyt, 't heck van den dam; de 17de-eeuwsche zegswijze: So ras 't hecken van den dam is lopender de verckens in 't kooren of daer 't hek op is, loopen de verckens in. Zoo ook in de Haarl. Mei-Bloempjes (anno 1649), bl. 27: Kom Elsje hey komt in, ik moet wat met jou praten,
Het Heck is van den Dam, ick heb het huys alleen.
Zie ook nog Brederoo I, 68, vs. 1849; Huygens VI, 231; Korenbl. II, 438; Smetius, 6: tHecken is van den dam; Gew. Weuw. III, 48; Tuinman I, 119; Sewel, 326. In het Nederduitsch luidt de spreekwijze: Wenn 't Heck vôr de Damm weg is, so gahn de Schâpen äverall; is 't Heck van 'n Damm, de Schape gân darvan; syn. van wen de katte ût 't hûs is, dansen de musen ofer de disk; zie Eckart, 194; Dirksen II, 45; Wander II, 452; Taalgids IV, 245 en Ten Doornk. Koolm. II, 62 a. In het Friesch: as de hikke fen 'e daem is, rinne de skiep yn 't wyld. In Zuid-Nederland onbekend. Daar zegt men als de kat van huis is dansen de muizen op tafel (of zijn de muizen baas), waarmede kan worden vergeleken mnl. alse de catte es van huus dan riveleert de muus; mlat. insanire facit mures absentia cati (Werner, 42Ga naar voetnoot4)); hd. Katz aus dem Haus rührt sich die Maus; fr. quand les chats sont sortis, les souris dansent sur la table; eng. when the cat is away the mice will play. |
|