Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

1017. Jan Kalebas,

In de zegswijze: een redeneering van Jan Kalebas, d.i. een dwaze, zotte, onlogische redeneering; vgl. Harrebomée I, 355 en III, LXV: Het is eene rekening van Jan Kalebas, d.w.z. de rekening is niet te ontwarren of te ontcijferen, hetzelfde als een rekening van Lutjebroek (Kmz. 173²⁾); dat is Fransch van Jan Kalebas, voor: dat is Fransch van niets, slecht Fransch, Fransch ‘met haar op’. Vgl. Dukro, 123: Jij bent 'n rekenmeester van Jan Kalebas; Schoolblad, XLIV, 361: Ik geloof, dat de heer Beiboer goed zou doen deze redenatie - van Jan Kalebas lijkt ze! - maar voor eigen rekening te nemen. Sedert de 17^de eeuw schijnt deze benaming voor een windzak, een bluffer bekend geweest te zijn, blijkens Muller, Onze Gouden Eeuw, I, 84, waar we een spotprent vinden op de Spanjaarden, na de nederlagen bij Duins en in Braband, met het opschrift: Het droevich afscheit van Don de Calabassa uit Vlanderen na Spangien.

Een kalebas is een soort pompoen, die van binnen vol zaad zit.

2) Mag ook vergeleken worden Harreb. III, V: Dat is eene uitrekening van Jan Prik?

[p. 394]

Vgl. Kil. calabasse, cucurbita ventricosa. Vandaar dat cucurbita (pompoen) bij de Romeinen ook gebruikt werd voor een domkop (Otto, 100). In 't Nieuw Grieksch beteekent κολοκύθια (pompoen), malligheid, gekheid, apekool. Het is daarom mogelijk, dat ook wij met Jan Kalebas oorspr. een leeghoofd, windzak, windbuil bedoelen, iemand van weinig beteekenis.¹⁾ Vgl. Jan Pompoen (Zuid-Afr.), een leeghoofd.

1) Zie ook Tijdschrift XVII, waar Dr. A. Kluyver er op wijst, dat in het Italiaansch de woorden voor kalebas ook op het hoofd worden toegepast. Zoo bet. zucca een kalebas; zucca pelata, een kaalkop, en zuccata een stomp met het hoofd. Zouden we ook mogen denken aan den markies de Carabas uit Perrault's sprookje van de gelaarsde kat? Het Sp. calabaza luidt in het Catalaansch carabassa; in 't Sic. caravazza.