Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

1301. Met kunst- en vliegwerk

is eene uitdrukking ontleend aan het tooneel, waar men onder ‘kunstwerken’ verstond toestellen om natuurverschijnselen na te bootsen en onder ‘vliegwerken’ zulke, waarmede personen en zaken door de lucht werden bewogen.¹⁾ Zulk een stuk werd genoemd ‘een spel met vliegwerken en machinen’, zooals men leest in De gelukte list of bedrooge mof (anno 1689), bl. 3. Bij overdracht werd deze uitdr. gebruikt in den zin van met allerlei kunstmiddelen, die men bezigt, om iets tot stand te brengen, of zijn doel te bereiken; een voorbeeld hiervan vindt men in W. Leevend IV, 187; zie Ndl. Wdb. VIII, 594.

1) Wijbrands, Het Amsterd. Tooneel 109, 111; Wagenaar, Amst. II, 403 a: Men heeft, tot uitvoering van eenige Tooneelstukken, ook verscheidenerlei Konstwerktuigen noodig, waarvan de Schouwburg rykelijk voorzien is; Halma, 734: Vliegwerk z.g. zekere snelle vertooningen op het tooneel, machine de théatre pour faire voler ou enlever quelque chose rapidement; Navorscher XXI, 276; XXII, 397; XXIII, 112.