Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

1313. Weten (of zien) hoe laat het is,

d.i. in eigenlijken zin: zijn tijd waarnemen, op zijn tijd passen, zijne zaken behartigen en op het getij letten; vervolgens verstandig zijn, zijn weetje weten, weten of zien hoe het met iemand of iets staat, gesteld is. In de 17^de eeuw: wel weten wat de klok (geslagen) heeft; zie Beets, Anna Roemers, 137; Winschooten, 256 en vgl. het hd: wissen, wieviel es geschlagen hat; het eng. to know what is o' clock or the time of the day; in het Vlaamsch zien wat er geslagen is, zien wat er gaande is, wat er scheelt. Vandaar ook onze uitdr.: Is het al weer zoo laat? is het er al weer zoo mede gesteld? Zie ook Harreb. III, 82; Ndl. Wdb. VIII, 859; Joos, 116 en Schuermans, 320 b; De Bo²: Die vrouw kent de laatte van geheel de parochie, d.i. weet al wat er op het dorp omgaat²⁾. Vgl. Handelsblad, 1 Nov. 1915 (avondbl.) p. 1 k. 2: Op een morgen waren de uiteinden van de sappen verbonden. Er lag een nieuwe loopgraaf. Nu wisten wij hoe laat het was; 29 Oct. 1915, p. 3 k. 4 (ochtendbl.): Ruim 7 uur klonk gejuich binnenskamers en toen wisten de menschen op straat al hoe laat het was..... in den figuurlijken zin. In Antwerpen beteekent de uitdr. weten hoe laat het is of wat uur het is, berispt worden, slaag krijgen (Antw. Idiot. 1307; 1858); Teirl. II, 201: weten hoe laat het es, bekeven of berispt worden; gefopt, bedrogen worden; veel verliezen; slaag krijgen. Hiernaast weten of zien hoe laat de klok slaat; vgl. Handelsblad, 13 Aug. 1917 (A) p. 2, k. 2: Ik zag ergens een kippetje te koop, die beet was 7.50 fr. waard. Elders zag ik een potje

2) Volgens Ndl. Wdb. VIII, 861.

[p. 526]

jam: het kostte 6 franken. Met deze enkele prijzen kunt ge hooren, hoe laat hier de klok slaat; Haagsche Post, 1 Maart 1919, p. 230, k. 2: Men weet dat onze regeering zich tot de Belgische heeft gewend met beleefd en dringend verzoek om nu eens duidelijk te zeggen hoe laat de klok slaat.