Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

[p. 178]

1860. Op zijn (of den) poot spelen,

d.w.z. driftig worden, uitvaren, razen; oostfri. up sîn pôt spölen; eene in Noord- en Zuid-Nederland algemeen bekende uitdrukking; zie Harreb. II, 194; Nkr. II, 15 Maart, p. 3; 22 Maart, p. 4; 29 April, p. 6; III, 19 Dec., p. 4; VII, 29 Maart, p. 4; Ppl. 182; Sjof. 240; B.B. 148; Kalv. I, 149; V.v.d.D. 132; Kippev. II, 43; De Bo, 884 b; Schuermans, 501 b; Joos, 92; Waasch Idiot. 532 a; Antw. Idiot. 989; fri. op 'e poat spylje. Het is niet duidelijk wat men onder het znw. poot moet verstaan. Vergelijken we andere synonieme, op dezelfde wijze gevormde uitdrukkingen, als het fri.: hy spilet op 'e koker (de keel); hy spilet op 'e klompen; het gron. op zien klomp speulen (Molema, 206; 312); op de mondharp spelen (Harreb. II, 99 a; Molema, 269 a); op zijne liere spelen (De Bo, 631 b); op zijn zeefde (zeef) spelen (De Bo, 1420 b); op zijnen hiel spelen (Antw. Idiot. 1759); op zijn kloon (klomp) ruischen (wrijven; Antw. Idiot. 670), die alle beteekenen: uitvaren, slecht geluimd zijn, dan is het niet onwaarschijnlijk, dat we onder poot moeten verstaan hand, en de uitdr. op zijn poot spelen (Harrebomée, III, CXXIV b) moeten beschouwen als eene komische navolging, die eig. wil zeggen: met zijn handen spelen (vgl. Waasch Idiot. 631 a; Schuermans, 654 a; met zijnen kop (of zijn hoofd) spelen, koppig zijn¹⁾, met de been spelen, het hazenpad kiezen (Rutten, 20), er met zijn poot op zitten (Harreb. II, 194 a), er opslaan; en vandaar: uitvaren, opspelen (zie n^o. 1730), opspannen (Antw. Idiot. 907), op 'e fûsten blieze, zooals de Friezen zeggen²⁾.

1) Vercoullie, 226 denkt naar aanleiding van deze Vlaamsche uitdrukking aan poot in den zin van hoofd; vgl. ons bijv. naamw. pootig, eig. koppig en het dial. fri. poatte, voorhoofd, ofri. pote (Boekenoogen, 781).

2) In het Fransch kent men ook een dergelijk gebruik van het wkw. jouer, blijkens uitdrukkingen als jouer de la poche, geld uitgeven (Halma): jouer des talons, vluchten; jouer des mains, vechten; jouer du pouce, geld betalen (vgl. duimkruid); enz. Hoeufft, 473 meent te moeten denken aan paarden, die op hunne achterste pooten gaan staan, doch vermeldt tevens, dat hij wel eens in denzelfden zin heeft hooren zeggen op zijne vingers spelen, dat ook opgegeven wordt door Harrebomée II, 381 b. Anderen denken aan een hond, die tegen iemand opspringt.