Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

2153. Den staf breken over iemand (of iets),

d.w.z. hem veroordeelen, een afkeurend oordeel uitspreken over iets; hd. den Stab über jemand brechen. De uitdr. is ontleend aan het vroegere rechtswezen. De rechter brak na het uitspreken van het vonnis zijn houten staf boven het hoofd van den veroordeelde in stukken, met de woorden: ‘Nu helpe u God, ik kan u niet meer helpen’ of ‘Ik verbreek met dezen staf tegelijk den band tusschen u en de menschheid’. Dit stukbreken had een bijzonderen zin. ‘Tusschen de volksgenooten bestond een vredeverbond, dat door het rechterlijk gezag werd gehandhaafd en dat ieder op veiligheid van persoon en goed aanspraak gaf. Gaf de rechter zijne macht tot bescherming van eenen enkele prijs - en dat deed hij door zijn staf, het symbool zijner macht, boven het hoofd des veroordeelden te breken - dan werd deze vredeloos en kon in ouden tijd ieder, in later tijd de scherprechter, hem straffeloos dooden’¹⁾.

1) Zie Fockema Andreae in de Mededeelingen van de Maatschappij der Nederl. Letterkunde, 1897/98, bl. 121-123; Grimm, Rechtsalterth.⁴ I, 187; Günther, 160; K.v. Amira, der Stab in der Germ. Rechtssymbolik, München, 1909, bl. 84 vlgg.: Der stab in der Hand des Richters ist nicht Wahrzeichen eines Hoheitsrechtes oder Amtes, sondern Wahrzeichen des im Amte vorliegenden Auftrages... Der stab wird gebrochen ‘ut potestate cessante’, weil der dem Richter erteilte Amtsauftrag gegenüber dem Verurteilten zu Ende ist.