Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

2165. Steen en been klagen,

d.i. zeer luid, zeer heftig klagen, putten in de eerde klagen, steenen uit den grond klagen, zooals men o.a. in Zuid-Nederland zegt; fri. stien en bien kleye. Vgl. Afrik. hy kla steen en been; hd. Stein und Bein schwören; nd. Stên und Bên flôken; lat. Jovem lapidem jurare; mnl. stoc ende stene sweren; bloet ende sweet sweren (bij het bloed en het zweet van Christus); up die (of ten) heilighen sweren¹⁾. De Germanen zwoeren bij heilige steenen, later na de invoering van het Christendom bij den grafsteen van een heilige²⁾ of bij het altaar³⁾, dat van steen is en waarin zich thans nog altijd een steen bevindt, waaronder gebeente van een heilige ligt. In navolging van deze formule steen en been zweren, dat is zweren bij al wat heilig is, kon dan later gezegd zijn steen en been klagen, jammeren⁴⁾.

1) Mnl. Wdb. III, 270; VII, 2005; 2510.

2) Noordewier, 427; Grimm, Rechtsalterth.⁴ II, 547.

3) Schrader, 342; Ducange, 3, 1608-1609: elevatis manibus super altarium jurare.

4) Lexer verklaart stein und bein door totes und lebendiges; Grimm I, 1383 omschrijft stein und bein schwören door ‘einen hohen eid leisten, fest, wie stein und bein’; Weise, Unsere Muttersprache (1895), 100, zoekt den oorsprong in dezelfde richting als boven: ‘Wie die Römer Jovem lapidem iurabant, wobei der Stein als Sinnebild des Juppiter galt, so auch die Deutschen. Als dann nach Einführung des Christenthums die Gebeine der Heiligen zu Zeugen angerufen wurden, entstand die aus heidnischer und christlicher Anschauung hervorgegangene Schwurformel ‘Stein und Bein schwören’. Zie ook Günther, 98 en Paul, Wtb. 69 die bij Stein und Bein denkt aan ‘Altar und Knochen eines Heiligen’.