Jantje Verdure

[p. 110]

V.

Hoeveel dagen waren er sedert verloopen?...

Een avond dat Jantje in den winkel stond, ging de deur open, en eensklaps, zonder verwittigd te zijn, zonder voormare, of eenig voorgevoel, - daar stond Irmatje! zijn dochter! Met 't eerste opzien had hij haar niet herkend, zoodanig was zij veranderd - gegroeid, mensch geworden, - buiten haar gebrek aan den arm en haren gang. Haar onverwachte verschijning bracht Jantje de belofte van een nieuw geluk; hij keek haar vriendelijk aan, groette bescheiden, in de verwachting van... Ja, van wat? Doch Irmatje ging voorbij zonder hem aan te kijken, zonder een woord, de trap op naar boven, naar moeder.

In dienzelfden zwong had Jantje iets ontdekt aan haar wezen, een trek van haar aangezicht, dat hem met afschrik sloeg en ontzetting: hij had er het wezen in herkend van haar moeder, - dezelfde steenharde trek, de koude blik en de toegenepen mond. Terzelfder tijde voorzag Jantje in 't vervolg met twee te doen te zullen hebben, - dat moeder en dochter tegen hem zouden samenspannen....

- Ze weet het, ze weet alles! meende Jantje, en hij trok in zijn bakkerij om te weenen.

- Irmatje! Waar is mijn lief dochterke! kermde hij.

Het onverwacht weerzien had zijn gemoed doorschokt, er

[p. 111]

de verteedering verwekt, die op den stond werd te niet gedaan door de hardheid op haar gelaat, - zijn kind dat hij boven alles ter wereld beminde, was het evenbeeld geworden van Theresia, op end op haar moeder. Die gewaarwording bracht hem den daver in het lijf, - hij stond te beven op de beenen. Wat viel hem nu te wachten? Heel den tijd van hare afwezigheid, was Irmatje nooit uit Jantje's visioen gegaan, - in zijn verbeelding was zij er kind gebleven, - maar dat zijn kind nu, als het evenbeeld van haar moeder, in zijn leven kwam te staan, gaf hem den voorsmaak van 't geen hij zou te verduren krijgen.

Dienzelfden avond nog waren al de gebuurwijven weg uit het huis, - Irmatje hinkte op en af door de keuken en deed naar de letter al hetgeen Theresia er placht te verrichten.

Jantje zag haar gaan en keeren en hield zich gesloten in zijn eenzaamheid, - van zijn dochter kreeg hij geen aanspraak. Op de getijden sloop hij dieveling in de keuken en at er 't geen hem voorgezet werd. Telkens als Irmatje boven bij haar moeder was, kwam hij staan luisteren aan de trap, niet om te vernemen wat ze ondereen zegden, maar enkel om Irmatje haar stem te hooren, - dààr verwaterde hij naar.

Van nu voort voelde Jantje zich als vreemdeling in huis, - de booswicht, die inwendig zijn straf draagt, doch zonder leedwezen, en koppig blijft.

De kwade ingevingen overvielen hem meestal tegen den avond, - dan werd hij gejaagd en ging zich verschuilen waar niemand hem vinden kon. Waar hij zat, kwam hem nu niemand naar binnen roepen, niemand bracht hem eene

[p. 112]

deken voor de koude; hij zelf gaf ook niet meer toe aan de vrees er te zullen verstijven; hij weerstond den drang om onder den oven in de warmte te gaan liggen. Als het regende, luisterde hij naar het eentonig leken van den euziedrup en het tokkelen op het pannendak. De wind alleen hield er hem gezelschap en hij voelde met een soort koppig behagen, de kilte door zijn kleeren gaan. De wind blies en zong hem zijn lied, als een schooier aan de deur, en dat bracht hem die zonderlinge gedachten waarmede hij door onbekende landen voer, in de donkerte van den dood.

's Morgens bij 't ontwaken, was Jantje telkens weer verwonderd nog te leven; hij voelde vliemende pijn in de lenden, zoo stijf en strem van 't liggen, dat hij alle geweld moest gebruiken om op de beenen te geraken.

- Alzoo zal het eens met mij gedaan zijn, hoopte hij.

Volgens zijn christelijke overtuiging was het doodzonde de hand aan 't leven te slaan, maar het was niet verboden, zijn misdaad uit te boeten door zelfkastijding. Daarmede trachtte Jantje zijn inzicht een ander wezen te geven, 't geen hij als zijn eigenlijk doel meende te moeten verdoken houden: zijn verlangen ermede gedaan te maken en te vervriezen.

Door 't geen Theresia als uitleg aan de menschen gegeven had, was er niemand op 't dorp die Jantje van eenig kwaad verdacht. Irmatje bleef thuis van de kostschool, Theresia genas, binnenshuis hernam alles zijn gewonen trakel gelijk voorheen. Jantje bakte zijn brooden en zijn muizekes en bleef onzichtbaar verdoken langs achter in zijn bakkerij. Onder de hoogmis deed Verduurke zijn gewone ophaling

[p. 113]

met de kerkschaal, - in de herbergen kwam hij niet meer. Daar het bakkertje vroeger ook niet gesprakig was, viel het niemand op dat hij de menschen stommelings voorbijging. In zijn eenigheid bekroop Jantje alevenwel soms de drang om zijn vreemde voeren af te leggen, om het leven weer aan te pakken. Rondom hem bleef alles onveranderd: de dag volgde op den nacht, de zomer op den winter, op het dorp was iedereen aan zijn bezigheid, - het leven schoof stil en gezapig voort en over dat alles hing de gemoedelijke rust.... Waarom zou hij alleen daar buiten staan, koppig en eigenzinnig blijven? Het was zoo gemakkelijk zich te gedragen gelijk iedereen; niets belette hem zijn ouden trakel te hernemen. Het alm in de bakkerij had het uitzicht van dingen die door 't lange gebruik den blank der gesletenheid hebben verkregen en met hem vergroeid waren. Aan zijn eigen uiterlijk ook was niets veranderd; - 't was binnen in hem dat er iets haperde, en dààr moest hij den tweestrijd uitvechten: het oude Jantje, het goedaardig dutske, stond tegenover den verstokten koppigaard, tegenover zijn duivel die hem gebood, dwong te volvoeren 't geen hij in een vlaag van waanzin voorgenomen had. Jantje twistte daartegen om gelijk te halen, en niemand kwam hem helpen of raad geven. Theresia en Irmatje zaten ondereen te kokerullen in de keuken; Jantje luisterde hun gesprek af, maar nooit hoorde hij dat ze hem met een woord vernoemden. Als hij eene van beiden in huis tegenkwam, wendden zij het hoofd van hem af. Minder dan ooit zag hij kans om met een van hen beiden weer in vrede te geraken,... ook niet in ruzie. Maar, was het niet zijn schuld? Kon hij niet den eersten stap doen? Waar bleef zijn besluit

[p. 114]

om op de bloote knieën vergiffenis te vragen. Zijn misdaad stond hem nu nog voor den geest alsof het gister gebeurd was, en 't verwijt zag hij op Theresia's en op Irmatjes aangezicht, voor eeuwig.

De dagen waren daarover heengegaan, zonder dat iemand ooit vermoed had op 't dorp dat er met Jantje iets haperde. Een uchtend echter vond Theresia hem op den koer, stokstijf: ze droegen hem op zijn bed en daar bleef hij liggen buiten kennis. 't Nieuws verspreidde zich bij de geburen dat Verduurke op zijn uiterste lag en de pastoor bracht hem de laatste gerechten.