Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

Als de byen enen coninck ordineren so scheppen se oeck dat vollick. XXXIII. capitel

39ALse de byen enen coninck ordineren. so scheppen se oec dat vol-aant.40lick.

41⁺Want nement en trecket sick seluen de ere an. Alse de apostel⁴¹ 42 paulus secht. mer de dar van gode gheropen wort als aaron. De gheneaant. 43 wort van gode gheropen. de vth den gotlicken willen na den bescreuenen 44 rechte werdelicke ghekoren wort van den ghenen den mit rechte de koer 45 to hoert. Jck hiete coninghe te wesene. de richters of de prelaten. Ende 46 we den ghenen vth welker koer de vnwerdighen verheuen werden. Ende 47 em sal ghescheen als in den boke iudicum ghescreuen is. Dattet vueraant. 48 comen sal vth den haghedorn. dat is vth den vnwerdighen ouersten ende 49⁺ verbernen de bome der bussche. O wo vake se wy dat dit oek ver//uullet 50 wort by vnsen tijden. De vngheuallighen kesen dwase ende simpele de 51 mit alle ghene doghede en hebben tot ouersten. ende seen allene de ghe-52buerten an ende nicht de personen. Ende sich wo em rechtuerdighe wrake

+ Serm.

41 Colv. II, 34 § 1

+ 196d

[p. 161]

tekstkritische noten

1 weder ghegeuen wort. Want wanneer dusdanighe vnwerdighe prelaten 2 in de herscoppie ghuestighet sijn. so en achten se nicht de rechtuerdi-3cheit of de doghede ofte recht. Se versmaen alle recht ende veruolghen 4 ende verdrucken de klerke ende de leken. Ende wanneer se ere boesheit 5 nicht langher versaden en konen. so veruolghen se ere eghene kerke. 6 ende berouen de ghene de se to heren ghekoren hebben. ende veruolghen 7 se schandelicker dan se to voren de vromeden veruolgheden. Hijr van 8 leset men in figuren in der coninghe boke. dat Zacharias des bisscoppesaant. 9 ioiades sone also veruolghet wart van den coninck ioas. wen sijn vaderaant. 10 ouer dat volck coninck ghemaket hadde do he achte iaer oelt was ende 11 noch nicht rijpe en was. Ende de coninc en dachte niet wat em sijn vader 12 gudes gedaen hadde ende leth em doden mittenne wrede dode. Men sal¹² 13 merken dat dar gesecht wort in den texte. als de bien enen coninc ordine-14ren soe scheppen se oeck vollick. Wattet is dat de ghelouighen byen volck 15 scheppen. Men mach kortelicke seggen dat dat sy telen. Aristotelesaant.¹⁵ 16 secht. dat drierhande lude syn vnmechtich kinder to telen. alse. Seken. 17⁺ kinder. ende oelde lude. Een seke en mach nicht telen vmme // der 18 kranckheit willen. Wen verstastu by den seken. anders dan de ghene de 19 sieck sint in den sunden. ende vnmechtich sijn to den dogheden. Se willenaant. 20 guet als de apostel paulus secht mer dat vullenbrenghen en vinden se 21 nicht. Dese en konen mit predicken ghene gheestlicke kinder wynnen. 22 als de here doer den psalmisten secht. God de sede to den sunder woeraant. 23 vmme vertellestu myne rechtuerdicheit. ende nemest myn testament 24 in dynen munt. Ende su de sake. Mer du heuest ghehatet de disciplyne 25 ende heuest verworpen myne reden achter dynen rugge. Hijr vmme is 26 he vnwerdich de dat wort gades mit den munde predicket. ende mitten 27 werke vernielt. Ten anderen male soe en mach een kint nicht telen vmme 28 synen wasdoem. Ende in deser betekeninghe. do de heer ihesus oelt wasaant. 29 twelf iaer. waert he ghewnden int middel der leerre. ende he en leerde 30 nicht. mer he hoerde ende vraghede. Ende dat is dat lucas van em scriftaant. 31 in den werken der apostelen. dat ihesus beghan to done ende to leren. 32 Ten derden male so en moghen olde lude nicht telen. Want de naturlickeaant. 33 kracht is em ghekrenket. Men leset in den virden boke der coninghe dataant. 34 aza de coninck van iuda. in syner oeltheit waert kranck in den voetouel. 35 Dat is in der gheestlicken begheerten. Ende in den olden wort naturlicke 36 de gheestlicke begherte tragher to selicheit der naesten. Ende de hette 37⁺ der bernender mynne is ene sake dat de reden des predikens // wal ghe-38nomen wort ende nuttelicke ghehort wort. dat nouwe sunder sunderlinghe 39 mirakele gades van en deel oelden volencomelicke ghescheen mach. Want 40 bouen sestich iaer ofte ten hoesten boue seuentich iaer werden se in 41 den synnen verminret. Mer van den alre hillichsten vader augustino lest 42 men. do he van langher oeltheit ghekrenket was. predickede he nochtanaant. 43 dat wart gades hent tot sijnre lesten suecte toe sunder vnderlaet vurich-44licke ende starcklicke in der hilliger kerken mit vullencomenen wysen 45 mode. ende wysen rade. He was ghesunt in allen leden des lijchames. 46 he hadde vullencomen ghesichte. ende vullencomen horen totter tijt 47 dat he vntsleep mit synen vorvaders. Dit sal men meer to scryuen der 48 gotlicken kracht dan der naturen. Ende wy en hebben nouwe gheseen 49 des ghelikes in voerledener tijt. ende bysunderlinghe in deser teghenwor-

15 Na telen, is een onderdeel van dit betoog [waarin ook Colv. II, 34 § 3 en de aanvang van Colv. II, 34 § 4] niet in de vert. opgenomen. 32-33 Want de naturlicke kracht is em ghekrenket, Lat.: quia natura non potest dirigere sanguinem seminalem. 31 Na leren, is een onderdeel van het betoog niet in de vert. opgenomen. 33 virden, Lat.: tertia. 42 Na men, volgt in de Lat. tekst: teste Possidio Calamensi Episcopo.

12 Colv. II, 34 § 2

15 Colv. II, 34 § 4

+ 197a

+ 197b

[p. 162]

tekstkritische noten

1⁺digher tijt. Hijr vmme solen de ghelouighen byen leren coninghe dat sijnaant. 2 prelaten ordineren de dar bequeme to sijn. Ende mit predicken ende mit 3 guden exempelen gheestelicke kynder wynnen moghen.

1 Na tijt, is het laatste deel van het sermoen niet in de vert. opgenomen. 2-3 Ende mit predicken ende mit guden exempelen, Lat.: qui per praedicationis semen conveniens. 10 Vóór Hore, Lat.: Quid mirum. 17 De psalmiste secht, Lat.: Quae. 27 Na tijden, volgt in de Lat. tekst: secundum quod a fratre ordinis Praedicatorum audivi, in Lotharingia coniuncta Brabantiae. 44 lachede, Lat. cachinan.

+ Concl.