Leesbaar landschap

[p. 109]

Notities

[p. 111]

Tekens

Als er iets bestaat dat, om een modieuze term te gebruiken, een systeem van tekens is, dan is het wel een landschap. Ik heb lang in een polder gewoond, en ik denk dat ik een deel van de tekens in dat landschap wel begrijp. Zo weet ik, uit de verte gezien, wat een wonderlijk carré van dicht op elkaar geplante bomen, meestal populieren, betekent: daar ligt een boomgaard, de vruchtbomen beschermd door windsingels. Ik ken dat teken zo goed, dat ik het onmiddellijk herkende toen ik het bijna volledig geabstraheerd zag op een schilderij van de Noord-Hollandse schilder Bob Nieuwenhuysen, zoals ik ook meteen zag dat een blinkende omgekeerde V, Λ dus, op een donkere ondergrond op een ander schilderij van hem twee evenwijdige sloten voorstelde die elkaar op een horizon ontmoeten. In die, nu door verstedelijking aangetaste, polder van mij hebben ze in verband met de nieuwbouw een boomgaard gerooid maar de windsingel laten staan. Daarbinnen liggen nu volkstuintjes voor de nieuwe bewoners. Een goede gedachte, maar steeds als ik erlangs rijd ben ik verbijsterd omdat het teken niet meer klopt met de nieuwe realiteit. Een windsingel die niets meer beschermt, want voor de lage gewassen op die volkstuintjes is hij veel te hoog. Een metershoge muur om een mierenhoop. Een vlag op een modderschuit.

Een ander teken dat ik ken wordt ook door bomen gevormd. Het is een smalle dubbele lijn van iepen of populieren, die van de polderweg het land in loopt naar een dichte, rechthoekige groep bomen met zwaardere kruinen: de rijen bomen langs een pad dat naar een boerderij loopt en de erfbeplanting om huis en schuren. Die figuur betekent dat daar een plek is waar mensen wonen die werken op en leven van

[p. 112]

het land. In mijn polder hebben ze ook een boerderij afgebroken waar nieuwbouw moest komen. Een goedwillende en vindingrijke stedenbouwkundige (misschien wel dezelfde van die windsingel) heeft de erfbeplanting in de nieuwe wijk laten staan, zodat mijn teken nu als een bizar patroon van bomen tussen de eenvormige huisjes staat. Als ik er kom, zie ik de boerderij dwars door de nieuwe wijk heen tussen de bomen staan. Misschien woont er in die nieuwe huizen niemand die mijn teken herkent. Oude bomen, denken ze. En van de kinderen van die mensen heeft er niet een meer enig idee. Er komt een generatie waarvoor zulke elementen in het landschap hun betekenis verliezen, als alle boeren zijn opgeruimd.

Ik ga soms kijken naar het raadhuisje in Graft. Het is in 1613 gebouwd en in het begin van deze eeuw gerestaureerd, maar zo dat de vorm gehandhaafd is. Het is het kleinste renaissance-raadhuisje dat ik ken, een meter of zes, zeven diep en weinig breder, schat ik. Ik weet niets van de geschiedenis van het gebouwtje en van Graft weet ik alleen dat het me een mooi dorp lijkt om in te wonen, dat het tussen Beemster en Schermer ligt en dat ze er vroeger op walvisvaart gingen. Daar zullen ze het geld voor dat raadhuisje wel mee verdiend hebben, er zit tenminste een gevelsteen met een prachtig zeilscheepje in de gevel. Verder heeft het een trapgevel en is het getooid met vriendelijke leeuwtjes en veel kopjes die uit de verte engeltjes lijken maar van dichtbij burgers en burgeressen blijken te zijn met kanten kragen. De laatste keer dat ik het zag waren hun haren en baarden vers verguld zodat ze blonken in de zon. Naast het raadhuisje staat het clubgebouw van postduivenvereniging De Reisduif. Graft is nu een klein dorp, en ik kan me niet voorstellen hoe het geweest is toen ze hun raadhuis bouwden. Uit Italië naar het drassige noorden overgebrachte ideeën, vormgegeven door een boerse bouwmeester en een steenhouwer met een scherp oog voor de gezichten

[p. 113]

van zijn medeburgers, denk ik graag. Als ik in de buurt ben, ga ik altijd naar dat renaissance-juweeltje kijken dat ze daar op die plak klei hebben gezet. Ik bekijk het met iets van ontroering, die als ik niet oppas mijn keel dichtknijpt. Ik begrijp er niets van. Ik zie dat het er staat, ik zou natuurlijk ergens in een archief alles over de bouw kunnen vinden maar daar zou ik niets mee opschieten, nooit zal ik begrijpen hoe de arrogante paleizen die ik uit Italië ken hier in het Noord-Hollandse landschap zijn vertaald in dit mengsel van burgerlijke eigendunk, schoonheid en zuinigheid. Wat hebben ze gedacht toen het klaar was, daar in Graft? Wij ook?