Anthony Brummelkamp (1811-1888)
(1988)–Melis te Velde–
Auteursrechtelijk beschermdMelis te Velde, Anthony Brummelkamp (1811-1888). Uitgeverij De Vuurbaak, Barneveld 1988
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
-
gebruikt exemplaar
eigen exemplaar dbnl
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Anthony Brummelkamp (1811-1888) van Melis te Velde uit 1988.
redactionele ingrepen
p. 22: van noot 9 ontbreekt de nootverwijzing in het origineel. De noot is door de redactie geplaatst.
p. 298: van noot 12 ontbreekt de nootverwijzing in het origineel. De noot is door de redactie geplaatst.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (13, 16, 470, 562) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[pagina 1]
ANTHONY BRUMMELKAMP
(1811-1888)
[pagina 3]
THEOLOGISCHE UNIVERSITEIT VAN DE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND TE KAMPEN
ANTHONY BRUMMELKAMP
(1811-1888)
ACADEMISCH PROEFSCHRIFT
TER VERKRIJGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR IN DE THEOLOGIE, OP GEZAG VAN DE RECTOR, DR. J. DOUMA, HOOGLERAAR IN DE THEOLOGIE, ZO GOD WIL IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN OP DONDERDAG 16 JUNI 1988 DES NAMIDDAGS TE 15.00 UUR IN DE LEMKERZAAL, BROEDERSTRAAT 16 TE KAMPEN
DOOR
MELIS TE VELDE
UITGEVERIJ DE VUURBAAK, BARNEVELD 1988
[pagina 4]
Uitgegeven met steun van de stichting ‘Afbouw’ te Kampen.
CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG
Velde, Melis te
Anthony Brummelkamp (1811-1888) / Melis te Velde. -
Barneveld: De Vuurbaak. - Portr.
Proefschrift Kampen.
ISBN 90-6015-814-8 geb.
SISO 258.1 UDC [284.2"18":929 Brummelkamp, Anthony] (043.3)
NUGI 644
Trefw.: Brummelkamp, Anthony.
Copyright © 1988 Uitgeverij De Vuurbaak, Barneveld, The Netherlands.
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher.
ISBN 90 6015 814 8
NUGI 644
Technische realisatie: Nedag Grafisch bedrijf, Barneveld
[pagina 5]
Inhoud
| Lijst van bijzondere afkortingen, | 14 | |
| 1. | Inleiding, | 17 |
| 1.1. | Oriëntatie, | 17 |
| 1.2. | Literatuur, | 18 |
| 1.3. | Nadere studie, | 23 |
| 1.4. | Bronnen, | 24 |
| 1.5. | Opzet en indeling, | 27 |
| 1.6. | De annotatie en de bijlagen, | 28 |
| 2. | Jeugd en studiejaren, | 29 |
| 2.1. | Ouderlijk huis, | 29 |
| 2.2. | Schooljaren, | 30 |
| 2.3. | Godsdienstige vorming, | 32 |
| 2.4. | Aan het Amsterdamse Athenaeum, | 33 |
| 2.5. | In contact met H.P. Scholte en de Reveil-kring, | 34 |
| 2.6. | Op veldtocht met de Leidse Jagers, | 37 |
| 2.7. | Het theologisch onderwijs in Leiden, | 39 |
| 2.8. | Studiegang, | 42 |
| 2.9. | De ‘club van Scholte’, | 44 |
| 2.10. | De familie De Moen, | 47 |
| 2.11. | Afsluiting van de studie, | 48 |
| 2.12. | Balans, | 49 |
| 3. | Arbeid in en afscheiding van de Hervormde Kerk, | 51 |
| 3.1. | Intrede in de Hervormde Gemeente in Hattem, | 51 |
| 3.2. | Eerste reformatie-poging en conflict, | 52 |
| 3.3. | Opstelling van een adres aan de synode, | 54 |
| 3.4. | Nieuwe confrontatie over de doopkwestie en over de gezangen, | 55 |
| 3.5. | Het adres bij de synode aanhangig, | 57 |
| 3.6. | De eerste afscheidingen in Hattem, | 60 |
| 3.7. | De kerkelijke besturen tegen Brummelkamp in aktie, | 61 |
| 3.8. | Nadere bezinning in Drogeham, | 64 |
| 3.9. | Verhoor en afzettingsvonnis, | 66 |
| 3.10. | Brummelkamps afscheiding, | 68 |
| 3.11. | Evaluatie, | 70 |
[pagina 6]
| 4. | De opbouw van het afgescheiden kerkelijk leven, | 74 |
| 4.1. | De Afscheiding in Hattem, | 74 |
| 4.2. | Uitbreiding van de Afscheiding in de regio, | 76 |
| 4.3. | Hergroepering van het kerkverband, | 77 |
| 4.4. | De synode van 1836, | 80 |
| 4.5. | Opbouw van de gemeenten in de regio, | 83 |
| 5. | Eerste interne conflicten in de afgescheiden kerken (1836-1839), | 86 |
| 5.1. | De doop, | 86 |
| 5.2. | De kerkorde, | 90 |
| 5.3. | De verhouding tot de overheid, | 91 |
| 5.4. | Profiel, | 93 |
| 5.5. | De synode van 1837, | 94 |
| 5.6. | Brummelkamp en de ‘Dordtsgezinden’, | 97 |
| 5.7. | Roepstem tot bekentenis en gebed, | 102 |
| 5.8. | De Utrechtse kerkorde een blijvende twistappel, | 103 |
| 5.9. | Verschillen in de prediking, | 107 |
| 6. | Vervolging en vrijheid, | 109 |
| 6.1. | Strafrechtelijke vervolging, | 109 |
| 6.2. | Strafrechtelijke vervolging van Brummelkamp, | 110 |
| 6.3. | Waren de maatregelen gerechtvaardigd?, | 113 |
| 6.4. | Vrijheid gevraagd, | 115 |
| 6.5. | De winst van de vervolgingen, | 117 |
| 6.6. | De vrijheid omstreden, | 117 |
| 7. | Voortgaande strijd over kerkverband en kerkorde (1839-1846), | 120 |
| 7.1. | De Amsterdamse twist, | 120 |
| 7.2. | De synode van 1840, | 125 |
| 7.3. | Blijvende verdeeldheid (1840-1842), | 130 |
| 7.4. | Bezwaren tegen Brummelkamp in de Schiedamse gemeente, | 134 |
| 7.5. | Het kerkverband en zijn problemen in de jaren 1842-1846, | 136 |
| 8. | Het werk als predikant in de afgescheiden gemeenten, | 143 |
| 8.1. | Het werk in de gemeente van Hattem, | 143 |
| 8.2. | Vertrek naar Schiedam, | 144 |
| 8.3. | Het werk in de Schiedamse gemeente, | 146 |
| 8.4. | Het werk in de Gelderse gemeenten in de jaren 1840-1842, | 148 |
| 8.5. | Het werk in de gemeente van Arnhem, | 149 |
| 8.6. | Conclusie, | 154 |
[pagina 7]
| 9. | De opleiding van predikanten, | 155 |
| 9.1. | Eerste aanpak van het opleidingswerk, | 155 |
| 9.2. | Het opleidingswerk in Schiedam, | 156 |
| 9.3. | Eerste fase van de opleiding in Arnhem, | 157 |
| 9.4. | De samenvoeging van de opleidingen in Arnhem en Ommen, | 159 |
| 9.5. | De theologische school van Brummelkamp en Van Raalte (1844-1846), | 161 |
| 9.6. | De Arnhemse theologische school in de jaren 1846-1851, | 163 |
| 9.7. | De laatste jaren van de Arnhemse theologische school (1851-1854), | 170 |
| 10. | Diakonaat en landverhuizing, | 172 |
| 10.1. | Diakonaat in Arnhem, | 172 |
| 10.2. | Landverhuizers, | 173 |
| 10.3. | Organisatie, | 174 |
| 10.4. | Publieke verantwoording, | 175 |
| 10.5. | Vertrek van Van Raalte, | 177 |
| 10.6. | Verdere bemoeiingen, | 178 |
| 11. | Relaties met de Reveil-vrienden en met H.F. Kohlbrügge, | 181 |
| 11.1. | Contacten voor 1845, | 181 |
| 11.2. | In de kring van de ‘christelijke vrienden’, | 182 |
| 11.3. | Het theologisch onderwijs, | 184 |
| 11.4. | Het kerkelijk vraagstuk, | 185 |
| 11.5. | Brummelkamp en Kohlbrügge, | 188 |
| 12. | De ‘Gelderse’ richting: gescheiden en verenigd (1846-1854), | 193 |
| 12.1. | De synode van 1846, | 193 |
| 12.2. | De kwestie van het ambtsgewaad, | 194 |
| 12.3. | De scheuring van 1847, | 198 |
| 12.4. | De synode van 1849, | 201 |
| 12.5. | De polemiek tussen C.G. de Moen en F.A. Kok, | 203 |
| 12.6. | De herenigingspogingen in 1850, | 205 |
| 12.7. | Verslechterde verhoudingen, | 208 |
| 12.8. | De synode van 1851, | 210 |
| 12.9. | Reakties na de synode van 1851, | 212 |
| 12.10. | Was Brummelkamp een independentist?, | 213 |
| 12.11. | Het akkoord van 1852, | 219 |
| 12.12. | Vertraging en voltrekking van de hereniging, | 221 |
| 12.13. | De synodale bezegeling in 1854, | 223 |
[pagina 8]
| 13. | Het Christelijk Gereformeerd Seminarie, | 226 |
| 13.1. | Brummelkamps opleiding naar Amsterdam?, | 226 |
| 13.2. | Eerste pogingen om de hervormde vrienden te laten participeren, | 227 |
| 13.3. | Voorlopig een afgescheiden seminarie met hulp van anderen, | 228 |
| 13.4. | Brummelkamp in een moeilijk parket, | 230 |
| 13.5. | Verdere uitwerking van het seminarie-plan, | 233 |
| 13.6. | De afgescheiden synode van 1851 en het seminarie, | 234 |
| 13.7. | De participanten vinden elkaar, | 235 |
| 13.8. | Het seminarie-projekt toch nog mislukt, | 238 |
| 13.9. | De nasleep, | 242 |
| 13.10. | Terugblik, | 245 |
| 14. | Docent in Kampen, | 246 |
| 14.1. | De Theologische School, | 246 |
| 14.2. | Brummelkamps vakken, | 249 |
| 14.3. | De exegese, | 249 |
| 14.4. | De tekstkritiek, | 251 |
| 14.5. | De pastorale vakken, | 252 |
| 14.6. | De filosofie en haar verhouding tot de theologie, | 253 |
| 14.7. | Positie en taak van de Theologische School, | 255 |
| 14.8. | Omgang met en invloed op de studenten, | 256 |
| 14.9. | Publikaties voor en na 1854, | 258 |
| 15. | Brummelkamp en de richtingsverschillen aan de Theologische School en in de Christelijke Afgescheidene Gereformeerde Kerk, | 260 |
| 15.1. | De conflicten in de jaren 1854-1857, | 260 |
| 15.2. | Brummelkamps verdediging, | 269 |
| 15.3. | De synode van 1857, | 273 |
| 15.4. | Nieuwe onenigheden, | 277 |
| 15.5. | De synode van 1860, | 282 |
| 15.6. | Wrijvingen na de synode van 1860, | 283 |
| 15.7. | De verschillen overgroeid, | 290 |
| 15.8. | Conclusies, | 292 |
| 16. | Zending en evangelisatie, | 294 |
| 16.1. | Het zendingswerk, | 294 |
| 16.2. | Het evangelisatiewerk, | 297 |
[pagina 9]
| 17. | Brummelkamps journalistieke werk in De Bazuin, | 299 |
| 17.1. | Oprichting, | 299 |
| 17.2. | Redactie en inhoud, | 299 |
| 17.3. | Brummelkamps aandeel in De Bazuin, | 301 |
| 17.4. | Kritiek, | 302 |
| 17.5. | Invloed, | 302 |
| 18. | Brummelkamp en de theologische stromingen van zijn tijd, | 305 |
| 18.1. | ‘Tal van leeraars’, | 305 |
| 18.2. | De ‘Groninger’ richting, | 305 |
| 18.3. | Kritiek op de betrouwbaarheid van de Bijbel, | 306 |
| 18.4. | Het Modernisme, | 307 |
| 18.5. | Empirisme, | 308 |
| 18.6. | Volharden in de gezonde leer, | 309 |
| 18.7. | Vruchtbare confrontatie?, | 309 |
| 19. | Brummelkamp over de Nederlandse Hervormde Kerk, | 311 |
| 19.1. | Leervrijheid, | 311 |
| 19.2. | De genootschappelijke organisatie, | 313 |
| 19.3. | De gezangenkwestie,. | 317 |
| 19.4. | Bewegingen voor kerkherstel, | 320 |
| 19.5. | Recht en plicht tot afscheiding, | 326 |
| 19.6. | Johannes Brummelkamp hervormd geworden, | 329 |
| 19.7. | Betekenis, | 332 |
| 20. | Brummelkamp en de Doleantie, | 334 |
| 20.1. | Het optreden van A. Kuyper, | 334 |
| 20.2. | Intensivering van de beweging voor kerkherstel, | 335 |
| 20.3. | Tractaat van de Reformatie, | 336 |
| 20.4. | Afscheiding en kerkherstel, | 336 |
| 20.5. | Beginnende afwerping van het juk, | 337 |
| 20.6. | Het conflict in Amsterdam, | 338 |
| 20.7. | De koninklijke weg, | 339 |
| 20.8. | Verschil tussen Afscheiding en Doleantie?, | 340 |
| 20.9. | Vereniging, | 341 |
| 20.10. | Balans, | 343 |
[pagina 10]
| 21. | Brummelkamp over de verhouding van kerk en staat, | 345 |
| 21.1. | Artikel 36 NGB, | 345 |
| 21.2. | ‘De zilveren koorde’, | 348 |
| 21.3. | Collatierechten, | 349 |
| 21.4. | Het theologisch onderwijs aan de landsacademies, | 350 |
| 21.5. | De verhouding tussen de Christelijke Gereformeerde Kerk en de staat, | 351 |
| 21.6. | Overheid en armenzorg, | 353 |
| 21.7. | Evaluatie, | 354 |
| 22. | Brummelkamp over het rooms-katholicisme, | 357 |
| 22.1. | De April-beweging van 1853, | 357 |
| 22.2. | Gewetensdwang, | 358 |
| 22.3. | Bijgeloof, | 358 |
| 22.4. | Geschiedschrijving, | 358 |
| 22.5. | Machtsstreven, | 359 |
| 22.6. | Gelijkwaardige burgers, | 360 |
| 22.7. | Pauselijke pretenties, | 362 |
| 22.8. | Waakzaamheid, | 363 |
| 22.9. | Betekenis, | 364 |
| 23. | Brummelkamps oecumenische gezindheid, | 365 |
| 23.1. | Individuele contacten, | 365 |
| 23.2. | Preken buiten eigen kerk, | 367 |
| 23.3. | Buitenlandse kerken, | 369 |
| 23.4. | De Evangelische Alliantie, | 373 |
| 23.5. | Opwekkingsbewegingen, | 381 |
| 23.6. | De zendingsfeesten, | 383 |
| 23.7. | Brummelkamps oecumenische gezindheid, | 385 |
| 23.8. | Evaluatie, | 387 |
| 24. | Brummelkamp en het christelijk onderwijs, | 389 |
| 24.1. | Betrokkenheid bij plaatselijk christelijk onderwijs, | 389 |
| 24.2. | Uitgangspunten, | 392 |
| 24.3. | De schoolstrijd sinds 1857, | 395 |
| 24.4. | Oprichting van scholen, | 397 |
| 24.5. | Brummelkamp en de vereniging Christelijk Nationaal School-Onderwijs, | 398 |
[pagina 11]
| 24.6. | Brummelkamp en de vereniging Gereformeerd School-Onderwijs, | 401 |
| 24.7. | De verhouding van kerk en school, | 403 |
| 24.8. | De schoolstrijd sinds 1869, | 404 |
| 24.9. | Restitutie, | 406 |
| 24.10. | De gebeurtenissen van 1878, | 409 |
| 24.11. | De onderwijskwestie sinds 1878, | 411 |
| 24.12. | Een vrije christelijke universiteit, | 412 |
| 24.13. | Conclusies, | 414 |
| 25. | Brummelkamp en de christelijke politiek, | 417 |
| 25.1. | Verbondenheid aan Groen van Prinsterer, | 417 |
| 25.2. | Ondersteuning van de christelijk-historische politiek tot 1871, | 419 |
| 25.3. | Sanering van de christelijke politiek sinds 1871, | 420 |
| 25.4. | De politieke positie van Brummelkamp in het Anti-Schoolwet-Verbond (1872-1875), | 425 |
| 25.5. | Verwijdering tussen Brummelkamp en Kuyper, | 432 |
| 25.6. | De verkiezingen van 1877 en 1878, | 438 |
| 25.7. | De kiezersbond ‘Marnix’, | 441 |
| 25.8. | Een omstreden zaak, | 444 |
| 25.9. | Conclusies, | 446 |
| 26. | Brummelkamp over sociale en ethische vraagstukken, | 447 |
| 26.1. | De slavernij, | 447 |
| 26.2. | De sociale kwestie, | 448 |
| 26.3. | De zondagsheiliging, | 451 |
| 26.4. | De drankbestrijding, | 452 |
| 26.5. | De vaccinatie, | 454 |
| 26.6. | De doodstraf, | 456 |
| 26.7. | Conclusies, | 457 |
| 27. | Persoonlijkheid, gezinsleven en levenseinde, | 458 |
| 27.1. | Persoonlijkheid, | 458 |
| 27.2. | Gezinsleven, | 460 |
| 27.3. | Financiële positie, | 461 |
| 27.4. | Levenseinde, | 462 |
| 28. | Samenvatting, | 465 |
[pagina 12]
| Bijlagen | ||
| 1. | Lijst van geraadpleegde archieven, | 471 |
| 2. | Chronologische lijst van geraadpleegde brieven en andere documenten, | 480 |
| 3. | Bibliografie van A. Brummelkamp, | 538 |
| 4. | De nummering van de eerste jaargangen van De Bazuin, | 542 |
| Lijst van geraadpleegde literatuur, | 543 | |
| Register van personen, | 563 | |
| Curriculum vitae, | 571 | |
| Dankwoord, | 572 | |