De fûke

[p. 91]

Alve

It waerd him hyltiten dúdliker hoe't it eins yn inoar siet. Hy fornuvere him deroer, dat er it sa goed foar it forstân hie. Ik ha it noait wollen, tocht er. It is mei Gryt bigoun en it is fan 'e moarn, fan 'e middei, pas opholden. Sa wie it, en hy altiten tocht, dat it min oars koe. Hy koe om to bigjinnen Gryt net sitte litte. Hwa't der oer giet, kriget de brut der oerhinne, sei heit, en dat die elkenien dy't it oerkaem.

Hy hie bigreatsjen mei Gryt. Se hie like wiis mei de jonge west. Hy hope, dat se goed to plak kaem.

Se hienen de jonge net ha moatten. As er daliks forstoarn wie, hienen se him nou net mear mist en it soe harren in soad skild ha. Hy hie nei Amerika kind, hy hie net ien nei de eagen sjen hoegd. Hy hie in protte dingen net dwaen hoegd. Dat er om de jonge dy boskwachter oer de kop sjitte moast, wie net slim. De reizen nei de earmfâld en de dominé waerd it minder mei. De âld man forpofte it en liet mem deagean en Bareld joech him der in wân foar ear't er nei Amerika gong.

It fanke hie it net earlik bigrepen doe't er har it forhael die en hy hie gjin útslútsel jown. Hy fortelde har ek net hoe't se út Beets weirekken.

- Ha jim spul hawn? frege se.

Hy sei soksahwat, dat se net famyljeswiet wienen, en dat wie wier. Op dit stuit hied er har wol sizze wold, dat it om Harm Dam wie, dy't er dien joech. It wie in minnen-ien. Altiten de bek yn beide hannen en in oar it wurk dwaen litte. Guon joegen him great gelyk, dat er Harm op sei. It gong net fan him út, de opsichter woe it sa ha en de foarsitter stie der ek by him op oan. As hy it net dien hie, soe de opsichter it dien ha. It

[p. 92]

makke neat út. Dat sei Gryt ek en se hie gelyk. Heit-en-dy wisten dat krekt like goed. Se kamen lykwols net wer by him oer de flier.

Mar it gong om de jonge. Gryt en hy hienen goed ôfpraet, dat er it better ha moast as hja. Dêrom liet er him biprate en nim dat baentsje by de polder oan. Gjin heech, mar wol fêst ynkommen en dat wie hwat wurdich. Gryt koe der fan oerhâlde en as de jonge mei de tiid hwat woe dan koenen se him op gleed helpe.

- Jo moatte fêstichheit ha, sei de man op 'e Sweach. - Dat geswalk is neat foar minsken mei in húshâlding.

Hy wist fansels skoan hwer't it om to rêdden wie, en Hindrik sei it. - Kom, nou binne se fan dy ôf.

Hja hienen Hindrik sa'n baentsje net oanbean. Hy rôp wol lûd, mar se hienen safolle lêst net fan Hindrik as fan him. Hy joech sa gau gjin bilies as de oaren. Doe't der op 't Trijehoeke yn Lippenhuzen in meeting wie, krige hy de earste klappen, omdat er pûr allinne op 'e plysje yn stapte. As hja staekten waerd syn ark biwekke en se krigen him de âld fyts ôf, sadat er net nei Jobbegea koe om de arbeiders dêr oan it staken to krijen.

Gryt sei, dat er allinne himsels to pakken hie. Hy jage de boel yn 'e bulten, hy krige de measte klappen en as it dien wie, waerd hy útsluten en koenen de oaren oan 'e slach. Gryt hie gelyk.

Hy joech Harm Dam dien, mar de selde deis sei er tsjin 'e opsichter, dat er net langer woe. Doe wie Gryt ek opsternaet en se hie wer gelyk. Fjouwer wike sûnder wurk en kleare earmoed, omdat er net nei Hindrik of heit ta woe. En optlêst it hûske oan 'e mar en noch mear earmoed. Oant de hjerst fan '39 ta, doe't er it in bytsje yn 'e slach krige en aerdich bigoun to fangen.

- Allegear om 'e jonge, sei er, - en ik ha it noait wold.

[p. 93]

Dat is eigenaerdich, mar ik wit nou krekt hwat ik al wollen hie.

Hy moast lykwols noch in pear dingen op 'e rige sette. Earst dat gefal yn Dútslân. De jonge wie doe al in jier as tsien. Se sieten by it spoar, dat koe net misse, hwant alle wiken arbeiden se earne oars. En it gong fan Douwe Krist út. Dy hie oanhâld krige en sei, dat dit syn soarte wie. As ik noch ris trouwe wol, helje ik my sa'n-ien út Dútslân, sei er. Wy meitsje der in moaije joun fan, wy kuijerje in eintsje en dan net to folle spul, broek út en helder op. Sa binne dy froulju hjir, se ha der aerdichheit oan. En noait gjin gekrimmenear fan: Moat it nou al wer, welné, hwat faker hwat better.

- Ha jo wol ris yn Dútslân west? frege er de oare man.

- Ik net, en ik sjoch der ek net nei út. It moat min wêze yn dy kampen. Se hawwe it oer Amersfoart hawn. Wolle se jo nei Dútslân stjûre?

- Né, dat bidoel ik net. Ik wie der yn de tweintiger en tritiger jierren. Meastal in heal jier, mar soms ek wol in moanne as acht. Ik ha dêr in frommis hawn, dêr hie 'k eins wol by bliuwe wold.

- Ik woe wol, dat jo it oer hwat oars hienen, sei de oare. - Froulju is op 't heden it lêste hwer't ik forlet fan ha. Jo kinne oars ek better oan jo eigen frou tinke; dy sil op dit stuit wol forlet fan jo ha.

- Dat hat hja noait hawn, sei er. - It is in goed fanke en in bêste húshâldster. Se kin de boel omraek by inoar hâlde. Ik ha yn jierren net by har slept.

Heit hie it mear as ien kear sein. By Hindrik is elk skot in einfûgel, en dou hast mar ien. En dat hat ek noch in forsin west. Sa'n grou frommis as Gryt, it is allegear fleis.

Dat sei Geart Heida ek doe't se togearre op Sweachster merke wienen. Bisykje dou it mar by dy, sei er. In stevich fanke, dêr kinst hwat mei bilibje. En hy mei de oare, dêr't er letter fan sei, dat er noch dy selde jouns fan 'e kruk west hie. Neffens

[p. 94]

Geart koe dat mei Gryt ek skoan, as er it mar goed oanpakte. Dat hy makke noch in pear lopen. Hy hie it miskien wol noait rêd as hja net mei syn fjouweren op Gordykster merke oan 'e brandewyn west hienen. Se rekken mei inoar yn 'e wâl en doe moast Gryt wol meidwaen as se gjin spultsjebrekker wêze woe. In forsin, sei heit. In raer forsin, al hied er it doe sels net yn 'e gaten. Hy gong der, sa't se seinen, oer as er der nocht oan hie, en dat wie net sa faek, omdat Gryt net sa faek woe. Se woe leaver hielendal net.

It fanke yn Dútslân wie oars, en Bauke van Slooten sei, nei't er sels mei ien op bêd west hie, dat it lellebellen wienen.

Sa'n lellebel hie 'k ha wollen, tocht er. Sa faek as ik yn it efterhûs op Germ en it fanke lei to wachtsjen, sa faek ha 'k dat wold. Sa'n fanke, dêr't Willem fan sei, dat it jin suver yn 'e gulp krûpt. Ien dêr't it hwat maklik tsjin praet, dy't der nocht oan hat en it libben treast is. Dêr hie 'k bern by ha wold en ik soe der net oer yn noed sitte, mei sa'n frommis net. En ik ha it altiten yn 'e kant sette wold, krekt lyk as de âld man. Ik soe stomme graech tsjin de Dútsers wêze wolle. En as wy dy der út slein hienen en sokken as dy fine skoalmaster mei it oranjestrikje soenen it to sizzen krije, dan bigounen wy wer opnij. Hwant ús slach minsken moat erflik om him hinne slaen. Dat hat altyd sa west en dat sil sa bliuwe. Us soarte moat ûnder de stok op.

- En dat hie 'k wold, sei er lûd op.

- Dou kinst om myn part opwaeije, sei de oare man. - Fordomme, hwat woe ik graech, dat ik hjir wei wie.

De soldaten stienen by de brits en doe't er net gau genôch oerein kaem, pakten se him beet en skuorden him der ôf.

De oare man bisocht it noch ien kear. - Lit my it mar sizze.

- Kom op, sei ien fan 'e soldaten.

Se rounen troch de gong. Op 'e hoeke stie de man. - De

[p. 95]

lêste kâns sei er. - Dit wurdt in forswiere forhoar, kinst der nou noch foar wei.

De lea die him sear, mar hy roun rjocht op en hy seach de man allinne mar oan.

- Nou, komt der noch hwat?

Hy sei: - Moatst opdonderje, greate loeder.

De soldaten sleepten him mei en hy seach de man net wer. Elke kear as se him pinige hienen, fregen se him oft er hast bikenne soe. Hy joech net ien kear antwurd.

Yn it earstoan sloech er om him hinne, mar se hienen him der gau ûnder. Hy waerd fêstboun en doe koed er allinne noch mar raze.

De moarns bitiid ha se him krekt bûten Ljouwert deasketten, tagelyk mei de oare man, dy't to folle sjoen hie en dêrom ek dea moast, mar it him net bigripe koe.

Hy wol. Hy seach hoe't se de oare man stappe lieten en him doe efter yn 'e holle skeaten, en hy hearde hoe't se dêrnei op him ta kamen. Hy seach ek, dat it oan de kimen bigoun to ljochtsjen. Oare dagen om diz' tiid siet er op 'e mar. Hy hie graech witte wold hwer't it fanke op dit stuit wie. Hy hope al, dat Gryt it bern by har hâlde soe.