De fûke

[p. 83]

Tsien

Hy koe de dingen letter net sa maklik op 'e rige krije.

Earst sleepten se him troch de gong. Healweis de trap kaem er by en bigoun er to razen. Hy trape en houde om him hinne, sadat se him even loslitte moasten. Hy foel mei de rêch op 'e stiennen. Se bûgden syn earms útinoar en der gongen twa man op syn fuotten sitten.

- In hurde kop, hime in soldaet. - Ik tocht oars al, dat ik him de harsens ynslein hie. - Der is al hwat mei syn harsens.

Efterôf kaem him dit yn 't sin, mar nei't de soldaet sein hie, dat der hwat mei syn harsens wie, rekke er dochs wer bûten wêzen. Hy kaem by op in tafel, dêr't se him mei de fuotten op fêst boun hienen. Oer syn liif hinne hienen se ek in tou boun, mar de boppe-ein koed er biwege. Hy sei: - Ik hoopje al, dat ik him deaknypt ha.

Der kamen minsken by him en der wie ien, dy't sei: - It liket my ta, dat er aerdich bikaem is. De man bûgde him oer de tafel en sei tsjin him: - Noch hwat dwyl yn 'e holle, tink? Dat sil noch wol even oanhâlde. Jo dienen it ek sa mâl.

It wie net de selde man, mar dizze hie ek in gewoan pak oan en hy spriek gjin Dúts. Troch dat boargerpak kaem it him faeks yn 't sin. It kaem daliks sa forbjusterend wier op him ta, dat er it net úthold en opnij bigoun to âljen. Hy rôp, dat it net koe, soksahwat hie it alteast west. Dat sei de oare letter. Hy hie it troch alles hinne heard.

Doe kaem der wer in skoft neat. Der wie noch wol eefkes de skym fan in soldaet, dy't him in fodde yn it gesicht treau en noch in stim, dy't tsjin him raesde.

- It moat need gien wêze, sei de oare letter. - De hiele

[p. 84]

boel wie oerémus. Ik hearde se troch de gong draven.

De wrâld kaem yn lytse stikjes werom. Eerst hearde er stimmen. Gewoane stimmen fan minsken, dy't petearden. Tuskentiden wie der it tikjen op masines, dêr't er de minsken yn it gemeentehûs mei dwaende sjoen hie. De stimmen en it tikjen kamen troch de muorre hinne. De doar fan de sel wie iepen. Hy lei op 'e tafel en hy fielde, dat er fêst siet, mar hy die de eagen net iepen om to sjen hoe't it wie. Hy biweegde ek net, hwant hy wie bang dat der minsken by him komme soenen.

Yn it earstoan kaem der neat mear by. Hy wist, dat hy der wie en hy hearde de stimmen en it tikjen. Hy moast der ta wenne, mar ear't er dêr mei klear wie, kamen der oare dingen tusken. De sel en de man mei de pyn' yn 't liif, en fuort letter wie der ynienen it greate fortriet, dat him oermânsk waerd. Hy joech lûd en der stie wer immen neist him. Hy waerd bang en lei deastil, mei de eagen ticht. De man gong fuort. Ik hâld it net foarinoar, tocht er.

- Jo ha mar in pear ûre fuort west, sei de oare man letter.

Hy hie it gefoel, dat it tiden lyn west hie, mar it soe wol sa wêze, hwant fuort nei't se him yn 'e sel werom brochten, kaem in soldaet mei it jounsmiel, twa stikjes kuch en in beker wetter de man.

Doe't er op 'e brits lei, mei de holle op 'e jekker, krekt lyk as de moarns, sei er lûd op: - Hy is der ôf en hat net bot lit.

Hy hie der de man nei frege, dy't by syn tafel stie.

- Deasketten op 'e flecht, sei dy man. - Jou soan sprong út 'e skou wei en swom yn 'e reiden op.

Hy wist, dat it wier wie. As de skou oan 'e kant west hie, lei it foar de hân, dat Germ yn 'e reiden op woe. Swimmende weis soed er it wol rêd had.

- It hie net hoegd, sei de man der by. - As er him pakke litten hie, hienen wy him nei Dútslân stjûrd. Mar se naeiden

[p. 85]

út en dat is it domste hwat jo dwaen kinne.

Dy man praette bisteklik. Hy hie it oer in swiere slach, binammen as it in iennichst soan wie.

- Mar jo moatte wer fierder, sei de man. - Jo hawwe noch in frou en jo hawwe jou wurk.

De man sei ek noch, dat er him wer by de oare yn 'e sel sette woe om hwat by to kommen. Hy foun it wol goed. Hy hie it gefoel dat er oeral ta wenne moast. Hy hie stomme graech allinne wêze wold. Hy moast ek hyltiten tsjin himsels sizze, dat de jonge der nou ôf wie. Dat joech in bytsje forromming.

- Hy is fan alle lijen ôf, sei er, - en ik bin der ek ôf.

De man ûnder him lei mei de knibbels tsjin it liif. Hy hie aerdich minder praet.

- Ik bin der ôf, sei er noch ris.

Hy liet it yn him om gien, en hy foun dat it sa krekt wie. Hy wie der ek ôf.

- Dêr ha 'k nou sa'n wurk fan hawn, Gryt trouwens ek. It bigreatet my om har, hwant se hat der gâns mei to stellen hawn. Foardat er der wie, is 't al bigoun. En dan ynienen is 't sa mar dien. Ik ha der altiten bang foar west. Ik ha it eins altiten wol tocht, mar sa net. Ik hie der rekken mei holden, dat er forûngelokke. Yn 'e earste jierren tocht ik, dat er op in dei gewoan dea gean soe, omdat it sa'n swak bern wie. Dat is tafallen. Dy beide skiep hawwe him der troch skuord, hwant sûnder bananen hied er it net rêd. Gryt en ik seinen tsjin inoar: As wy him earst mar soun ha.

De holle die him sear. Der sieten kluten bloed yn syn hier.

- Hwat ha se jo neisjoen, hie de oare man sein nei't se him yn 'e sel brochten.

Doe't er sei, dat de jonge deasketten wie, luts er wyt wei. - Deasketten, bliksem... Dogge se dat hjir?

[p. 86]

- Fannacht op 'e mar, deagewoan delsketten, omdat er útnaeide. En nou is 't dien. Hy is der ôf en ik bin der ôf. En hy hat net lit, dat is in gelok. Ik ha ris in jonge ûnder it iis weihelle. Hy moat in skoft wraksele ha om der út to kommen. Hy hie it skom op 'e mûle. Dat is goed slim. In kûgel makket der gau in ein oan. Hy hat it grif sels net oankommen sjoen.

Hy lei der oer to tinken. - It komt der dochs fan, foar de iene earder as de oare.

- Hwat is dit slim, sei de oare man. - Ik jow it oer, it moat mar komme, sa't komme moat.

Fuort nei it jounsmiel kaem de man yn gewoane klean der yn en hy hie twa soldaten by him.

Hy bleau op 'e brits lizzen en seach fansiden. De mannen stienen neist him, mar hy draeide de holle om en seach nei de souder.

- Kinne jo forheard wurde? Ja, it spyt my wol, mar wy moatte fierder. Ik moat jo earst noch sizze, dat jou soan opbierd liet yn it plysjeburo op it doarp. Dêr moat er wei fansels. Se kinne syn omskot wol by jim thús bringe en dan is der foar jo noch alle gelegenheit om de dingen to regeljen. It lyk is leau ik al frij jown en as jo yn steat binne in forklearring ôf to lizzen, dan litte wy jo daliks frij en kinne jo de dingen dwaen, dy't by sokke gelegenheden dien wurde moatte.

- Se sille der wol mei rêdde, sei er.

- Jawis wol, miskien is der in bigraffenisforiening, dat sille jo better witte as ik.

- Lit it dan sa mar, sei er.

- Wolle jo der sels net by wêze?

- Hy is ommers dochs dea.

- Ik siz it út goederbêst. Jo moatte it sels mar witte. Ik soe sizze, gean dan mar mei.

- Moat ik wer heard wurde?

[p. 87]

- Ja, dat sil net oars kinne.

Hy bleau lizzen. - Ik wol dy man net wer sjen, sei er, - dy yn dy moaije keamer.

- Dy sjogge jo ek net wer. Dit is in oare ôfdieling.

- Ik forgriem dy man.

- Jo hiene him al hast forgriemd. Dat wie net forstannich, al kin ik my jou réaksje wol yntinke. It wie ús doel net en ljochtsje jo yn.

- Ik hie it sels útfine moatten, tink. Earst myn jonge deasjitte en him dan noch brûke om my út to kloarkjen.

Hy bigoun to triljen en hy fielde it oankommen. Hy tilde de earms op, mar se wienen swier en yn pleats fan dat er de man grypte, bigoun er to skriemen. It duorre mar even, mar it triljen gong der mei oer.

- Hwat binne jim greate smearlappen, sei er. - Ik miende, dat ik der hwat fan ôf wist. De marechaussé's hawwe my faek knoeid, en de plysje ek en ik tocht altiten, dat der gjin gemiener folk wie as rjochters en oare greate hearen, mar jimme binne it. Greater ploerten as jim soarte is der net. Jimme lizze it mei de Dútsers oan en jimme dogge foar har it smoarge wurk.

De man sei: - Mei nei it buro.

De Dútsers pakten him by 't skouder en lutsen him fan de brits. Hy hie gjin oanstriid mear om him to forsetten. Hy sei allinne: - Jimme krije gjin wurd út my.

- Dat sille wy dan wol ris sjen, sei de man.

Hy wie nou hiel oars yn syn hâlden en dragen. Se rounen mei him troch it gonkje nei in keale sel, dêr't oars net yn stie as in stoel. Dêr gong de man op sitten en de soldaten setten him der rjocht foar.

- Ik tocht, sei de man, - datstou hjoed genôch meimakke hieste. Ik jow dy noch in pear kertier om ta dy sels to kommen. Langer net, hwant de minsken dy't wy ha moatte, hawwe al to

[p. 88]

lang de kâns hawn om út to naeijen. Wy wolle fannacht noch in aksje ûndernimme om de kopstikken to efterheljen. En foar dy tiid moatte wy de nammen ha. Fan dy en fan net ien oars.

Se brochten him werom nei de sel. De oare man stie roungear en frege: - Binne jo wier fan doel om neat to sizzen? Witte jo der wier neat fan ôf?

- Wol hwat, mar ik siz neat, sei er.

- Se hawwe oan in bytsje genôch, ien namme bygelyks.

- Ik ken wol ien, mar de man hat my noait hwat misdien. It is in flapdrol mei in oranjestrikje ûnder de kraech. It is ek noch in greate skiter.

- Hwat docht er yn 'e illegaliteit!

- Hy rêdt mei ûnderdûkers en joaden en sa, en as der fleantugen mei wapens komme, dan is er ek yn 't spier.

- Dus dy fent hat jou soan de dea ynjage. Man, hwat let jo dan?

Dat er Germ de dea ynstjûrd hie, wie net wier. De jonge liet him net stjûre. Hy hie Germ noait stjûrd. It heugde him net, dat er him hwat hjitten hie. It fanke hie him oanfitere, mar hy gong al mei de mannen op en út ear't er kunde oan har krige. Hy hie neat op it fanke tsjin; hy hie har altiten graech lije mocht. In sénuwpil, sei Gryt. In gleon frommis, sei Willem letter. Se wol Germ wol yn 'e gulp krûpe. Neffens Gryt skamme it fanke har nearne foar en se seach it mispriizgjend oan hoe't it fanke moarns yn 'e ûnderbroek nei de pomp draefde. Hy seach in soad nei har en as hy yn it efterhûs slepte, wachte er der op, dat Germ en it fanke nei de souder gongen. Hy hie ek op dit stuit neat op it fanke tsjin.

- Sliepe jo wer?

De man stie neist him. Hy die de eagen iepen en skodde mei de holle.

- Ik ha noch net ien bern to hôf bringe hoechd, sei de man. -

[p. 89]

Ik wit hwat it is, mar ik wol hjir sa graech wei. As it jo neat skille kin, wolle jo my dan net helpe?

- Dan help ik jo der miskien út, mar in oaren-ien der yn, sei er. - Ik kin jo dy namme net sizze.

- Bin ik dan minder as dy man? Jo seinen doch sels...

- Ik ken jo net, ik ken dy oare man trouwens ek net, dat it bliuwt wakker gelyk. Mar hy is net sa âld en ik leau wol, dat er noch jonge bern hat, krekt lyk as jo.

- As it dan neat útmakket...

De man seurde der oer troch, mar hy joech der gjin antwurd op.

Hy wachte op de soldaten, dy't der mei in heal ûre al wienen en him troch it gonkje nei it keale hokje brochten. Se setten him nou op de stoel en de manlju stienen der om hinne.

- Dyn soan hast al forlern, sei de man, - astou dy der sels ek noch oan weagje wolste...

- Dêrom krekt, sei er.

- Jawis, dou sjochst der ús foar oan, dat wy dy jonge dea sketten ha, en út wraek wolst nou swije. Mar soest net werom wolle nei dyn frou en nei dyn wurk.

- It kin sa wol, sei er, mar de man bigriep it net.

- Dou hast leau ik net yn 'e gaten, dat it foar dy forkeard ôfrint, sei de man.

- Ik ha dochs sein, dat it sa wol ta kin?

- Wolst net wer frij litten wurde?

- Ik ha der gjin bilang by.

- Dat sille wy dan ris sjen, sei de man.

Hy joech de soldaten in wink; hy gong der sels út.

De soldaten bigounen him to slaen, net fûl, mar wol op gefoelige plakken. It duorre mar even en doe kaem de man der wer yn. Hy sei: - Hoe liket it nou?

Hy siet rjochtop yn 'e stoel, hy sei neat.

[p. 90]

- Jow my antwurd, rôp de man.

Hy hie syn nocht fan it gepraet, en doe't er hwat sei wie it mear foar himsels as foar de oaren. Hy sei: - Ik ha sa faek dingen tsjin it sin dwaen moatten, dat ik hâld der mei op. It hoecht nou net mear.

It wie in ûnforstân, dy man. Hy frege mar troch en makke him hyltyd lulker. Hy gong der geregeld út en dan bigounen de soldaten him wer to slaen. En elke kear as de man der yn kaem, stelde er fragen.

It duorre lykwols net sa lang en de klappen kamen ek net sa hurd oan. De man sei: - Dit wie in priuwke yn 't foar. Jo krije nou noch in kertier om der oer nei to tinken. De soldaten brochten him werom nei de sel.