Sa wie 't sawat

[p. 104]

8 Omke Anne

Dat is no wol hast tritich jier lyn, tink. Ik hie yn trije healsliten siden fûkjes in flutsje iel fongen en yn de dagen dêrnei noch in stikmennich. Dat ik hie op 't lêst in stik as tweintich yn 'e beun. Dy woe 'k rikje, mar ik wist net krekt hoe't ik it ha moast. Ik hie it al ris mei in pear besocht, mar it fjoer gyng my hyltiten út of de flammen lôgen om de ielsturten en dy fleagen dan yn 'e brân.

Us sportredakteur op de Friese Koerier, Abe de Vries silger, sei: ‘Do kinst it besykje by omke Anne. Ik sil yn 't foar in goed wurdsje foar dy dwaan, mar ik garandear neat. It kin wêze dat er dy fan 't hiem jaget, hy moat dy nammentlik lije moatte en dat is yn 't foar min te sizzen.’

Op in sneintemoarn - want omke Anne wie in frijsinnich man, sei Abe en hy hie him der saterdeis op taret - ferskynde ik mei myn protsje iel yn 'e amer foar Anne Koen oan de Twadde Wyksreed yn Bontebok. Hy siet ûnder de wichterbeam neist de pomp. In skraal mantsje, de stúsjekoarden broek slobbere him om it gat, rûngear, meger om 'e kiuwen, flapearen, in fetlike pet op en stúmsk.

‘No ha 'k hjir wat iel,’ sei ik, ‘en ik woe sa graach witte hoe't ik dy rikje moat en Abe de Vries sei...’

Hawar, hy hat dy deis ynskiklik west, begryp ik achternei. Hy seach dat protsje iel oer. Der sieten ropielen by, stelde er fêst, dy hie 'k better bakke kind. Want as jo ropielen - grutte, brede bekken, mar meger yn 'e bealch en sûnder fet - as jo dy rikken waarden in droege bokkens. Hy soe 't besykje, goed wiet hâlde, jo moasten sokke iel hast stome, dan bleau der miskien noch wat fan oer.

[p. 105]

De oare deis koe 'k se yn de jûntiid ophelje. Wy ha noait sokke lekkere iel iten. Mar nei in kear as wat sei er: ‘Do moatst it sels leare.’ Dat woe 'k wol graach en doe ha wy in kear as wat tegearre rikke. Ik moast mei it fjoer rêde en as it mis gyng, grypte er yn. Wylst wy achterhûs by de rikkersbak sieten, brocht Sjoerdsje ús tuskentiden in hompe tsiis mei in bak kofje. By moai waar stie se derby te breidzjen, want it soe ûnnut wêze en stean der om 'e nocht by. Gauris krigen wy oan 'e ein fan 'e middei in konjakje en as it waar der neffens wie in fleske bier.

Ik koe der mar min weikomme, sa noflik sieten wy dêr achterhûs te ielrikjen en te petearjen. Mar by de krante wurken wy doe noch sân dagen wyks en der wie altiten wol earne wat te rêden dêr't ik by wêze moast of by wêze woe. Ik moast letter wol geregeld delkomme, ek as der neat te rikjen wie. As it te lang duorre, krigen jo earst it leksum: ‘Soa, dus do libbest ek noch... En wat tochtste...’ Ensafuorthinne. Mar by 't fuortgean krigen jo wer wat mei, in pear parren of apels, wichters, tusearte en oare fruchten út eigen hôf en tún. De nije jirpels moasten wy altiten prebeare. Hy rekkene derop dat jo neitiid út josels rapport útbrochten oer de smaak. Ik bin net sa'n jirpeliter, dat ik fergeat soks wolris. Dêr hied er argewaasje fan. ‘No, hoe wienen se?’ woed er dochs witte, mar dan wie 't him eins al oer. ‘Watte, omke Anne?’ ‘De jirpels fansels.’

Hy ried my nei wat myn journalistike en literaire produksje oangyng. As der flaters yn it krantewurk sieten, krigen jo dat te hearren. Hy beheinde him ta syn gebiet: fiskerij, jacht, wurkferskaffing, feanterij, grûnwurk, buorkerij en sa. As der in nij boek fan my útkaam en ik brocht him dat net gau genôch, dan wie 't: ‘Moatst my dat boekje even meinimme.’ It wie altiten boekje en noait boek, ek al wie 't in kloeke paperback fan 250 siden. Gauris hearden jo him der neitiid net wer oer. Dan hat it him dus net nei 't sin west of it hat

[p. 106]

bûten syn bestek lein. Yn sokke gefallen hold er him stil, in bewiis fan yntuïtive wiisheid, betink ik no.

Doe't ik in kear nei Israël west hie, begûn er oer de joad. Sa sei er it: ‘Hoe soe it mei de joad wêze?’ It wie de ûnderdûker út de oarloch, neitiid noch ien kear west en doe nei Israël tein. Dy man hat Anne en Sjoerdsje net goed begrepen, oars hied er geregeldwei berjocht dien. Mar se wienen net lulk op him. Omke Anne tilde noch wol swier oan de misstap fan syn broer. Dy wie Lantwachter en kaam gauris oer de flier. Omke Anne ferbea it him net, mar hy sei al tsjin syn broer: ‘Asto de joad oanjouste dan doch ik dy dea.’

Hy hold fan oanrin en yn earste ynstânsje wie elk wolkom. Mar dan skifte er al gau en wa't er net lije mocht, fernaam soks mei gauwens. Hy liet him der fierders net oer út. Laurens ten Cate, syn buorman even fierderop, hied er it by einbeslút net op stean, al hat er soks noait tsjin my sein. Ik tink dat Laurens him wat te hin en wer wie. Mar Laurens syn frou Diet mocht jûns mei brochje-ite op 'e hoeke fan it tafelsswilk. Frou Ten Cate seinen hy en Sjoerdsje.

Hy stie de gasten te wurd mei de skonken omheuch op 'e kachel, alteast yn 'e hjerst en winter. En mei de pet op, ik ha in foto fan him sûnder pet, mar dat is him net. Mei de pet yn 'e hân snipte er wol de fjurpot ûnder de iel wei as ik de bak wat te waarm stookt hie en dan koed er nuver fûterje. Ielrikjen is sinnich wurk, jo moatte eins altiten de hân op de baalsek ha. As jo dy net mear daaie koenen, hienen jo der tefolle fjoer ûnder. En dan wie 't eins al te let.

‘Do moatst dy derby jaan, hear.’ Mar dan sieten wy dêr sa noflik mei dat konjakje of dat fleske bier en dan tocht ik dat de iel him salang wol rêde soe. Sa koenen wy dus net, sei omke Anne, jo moasten op skerp stean. Iel dy't te gleon west hie en dan barste sadat it fet derút rûn, sokke iel mocht er foar syn eagen net lije, dêr krige er in min sin fan.

Anne Koen fiske yn de Knypster feart en de wiken dêr

[p. 107]

omhinne. It wie nei syn 65ste allinne noch mar leafhabberij, hy joech de iel wei. Hjerstmis gyng er mei te jeien, mar sûnder gewear. Hy wie driuwer en wylddrager. As de hûnen fan de jagers in oansketten stik wyld net fine koenen, fandele Anne Koen dat neitiid gauris op. Yn dy dingen wied er fûl as in njirre. Yn de tiid dat in murd goed jild opbrocht, moat er in poerbêste jager west ha, sa is my troch oaren ferteld. Hy hie safolle lucht wol as syn hûn en dat wie al in heule bêsten-ien.

En dit hat feenbaas Piter de Leeuw mei him belibbe yn 'e jierren dat Anne Koen machinist wie op in turfmasine yn 'e Deelen. Op in dei mealden de mannen fan de polder sa'n útfeante petgat droech. Yn 'e dridze tilde it by einbeslút op fan de iel en dy fisk woe der mei it lêste wetter allegear út. Yn de nauwe gloppe oan 'e ein fan de pet hienen jo se foar it opskeppen. Anne Koen seach dat oan, mar hy hie net in skepnet of wat oars ta syn foldwaan. Hy sprong fansels al yn de gloppe en smiet de iene nei de oare grouwe iel op 'e wâl. ‘Snip se, bliksem,’ rôp er syn maat ta. Dy wist net hoe't er der mei oan moast, dat al dy ielen waarden wei yn it langgers.

En wat die Anne Koen doe? Hy pakte sa'n iel tusken wiisen langfinger, biet him achter de kop de rêch stikken en smiet him op 'e wâl. En dan woenen de ielen wol lizzen bliuwe. Op 't lêst hied er de mûle fol slimen, neffens it tsjûgenis fan Piter de Leeuw smoarde hy der hast yn. Mar hy kaam de jûns al mei 25 pûn iel thús. De heule wike fleis foar de húshâlding, dêr gyng it him om, sei er. Dat is grif wier, hy stie foar syn húshâlding. Mar jo moatte der fansels ek aardichheid oan ha en byt 25 pûn iel achter de kop.

Yn april 1991 foel Sjoerdsje der by wei. Se siet altiten steil rjochtop yn 'e stoel, de skelk foar en it breidzjen op 'e skoat. Se wie in seldsum geve frou dy't net mear sei as noadich wie. Se is yn 'e stoel foar 't finster stoarn en hat gjin dei siik

[p. 108]

west. Dat wie omke Anne syn begearen ek: op it âlde stee, dat prachtige wâldspultsje dêr't se tegearre krapoan 70 jier lyn begûn wienen, de ein besile. En dat hat er oprêden.

Begjin febrewaris 1992 sei er al tsjin 'e bern dat er syn 95ste jierdei net mear belibje woe. Op de 17de ha de bern him noch stive rys mei keniel en sûker makke en dat smakke him skoan, sei er. De oare deis woed er yn 'e stoel foar 't finster. Hy koe sels de sokken net mear oan krije, mar hy stapte al op eigen krêft nei syn stoel.

Dêr hat er net iens salang sitten, doe siet er der moai dea by.