Sa wie 't sawat

[p. 121]

11 Renske

Ik wit net mear hoe't ik oan Renske Hoff slagge bin. It is leau ik begûn mei in stikje yn de krante oer har oarlochsferline yn Ruslân. Want Renske Hoff fersoarge fan 1941 ôf de Nederlânse útstjoeringen fan Radio Moskou en har stim wie bekend by de klandestine harkers fan doe. Alde kommunisten dy't it net stean hienen op Radio Oranje en har illegale ûntfanger dêrom ôfstimden op Moskou, hie 'k der wolris oer heard. Se koenen har namme net, mar har stim namsto better. Dat lêste foaral fanwegen har rôljende R dy't hjoed de dei gjin Hilversumse omropster mear opbringe kin en njonkenlytsen ferwurden is ta in rocheljende G. Dy echte R en de namme Renske ha my tink ik op it spoar set. Yn elk gefal die bliken dat se fan Fryske komôf wie en dat sil dus in stikje foar de krante opsmiten ha.

Op in stuit krige ik in brief fan har. Helder en foutleas Nederlâns yn in dúdlik en suver skoalmasterachtich hânskrift. Jo soenen net sizze dat se der fjirtich jier by wei west hie. Se skreau dat se Achter de Hoven yn Huzum har bernejierren trochbrocht hie, dat se thús Liwadders prate en it Frysk dus net yn 'e macht hie. Mar se hie koartlyn ta har eigen fernuvering mei grut gemak har earste Fryske boek lêzen. It wie ‘Feroaring fan lucht’ en se woe der mear oer witte. Sa binne wy in bytsje oan it briefkjen rekke. Net al te intensyf, alteast net fan myn kant, mar ik hold it al oan, want ik woe noch ris nei har ta.

Twa jier letter of sa koe dat der fan komme. Begjin desimber 1991 stie ik by har foar de doar yn de Moskouse bûtenwyk Wesjnjakowskaja, korpus 5, appartemint 41. Ik ha it adres

[p. 122]

bewarre, sadwaande. In ommelânse reis, net dat loopke mei sa'n bolderbak fan Aeroflot fan Skiphol nei it fleanfjild fan Moskou, mar de autotocht fan it hotel yn it sintrum fan de stêd nei dy útbuorren. In soarte fan Bijlmer, mar dan trije kear sa skier en tsien kear sa fier, yn elk gefal mei de auto fan in frije taksy-ûndernimmer dy't ûnderweis in lekke bân kriget en in stikkene rutewisser fanwegen de sniebuien. Sa't ik sei, it wie desimber 1991, jo wienen doe yn Ruslân al oerlevere oan it kapitalisme, dat it koste boppedat in hânfol dollars. Neitiid is de maffia der noch by kommen, ha 'k begrepen. Sadat jo op 't heden earst ek noch in bodyguard ynhiere moatte om heul oer te kommen. Dat hoegde doe noch krekt net.

Wesjnakowskaja dus, korpus 5, appartemint 41. In smelle en tsjustere treppenhal dêr't it rûkt nei mige en soere koal. In man fan om en de by sechstich dy't de doar iepen docht en him daliks werom lûkt as mem it oernimt. Dy man is soan Wladimir, ik krij him yn de kommende dagen net wer te sjen. Hy is widner en wennet by mem yn. Op it balkontsje fan de flat hat er in pear blombakjes. Hy kweekt Afrikaantsjes en dy komme fan 't maitiid op it grêf fan syn frou. Syn beide bern wurkje yn Siberië, se binne troud en ha elk ek twa bern. Dy beppesizzers fan Renske komme inkeld del, se hawwe it aardich goed, seit se. Foar it oare moatte wy Wladimir mar gewurde litte, hy is fan de drank ôf en dat is al heul wat.

Renske Hoff is in lyts, ronfelich wyfke, wyt hier, brune eagen dy't út en troch opljochtsje. Goed 83 is se op dat stuit, se sit op 'e bank dêr't se nachts op slept, yn dat keammerke fan twa by trije. Ik krij de stoel neist de tafel dy't der noch krekt yn kin. Wy sitte inoar even oan te sjen en se seit: ‘Mag ik je een zoen geven?’ en se wachtet it antwurd net ôf. In ferlegen sitewaasje, foar my alteast, neitiid wurdt it better.

Wy ha dêr trije dagen tsjin inoar oer sitten. Middeis moast ik

[p. 123]

der ek ite. De earste deis wie 't pikesop en rys mei de bouten fan dy selde pyk. Wladimir hie moarns fan acht oan healwei al ven yn 'e rige foar de winkel stien om dy pyk te bemachtigjen.

‘Dat smaakt,’ sei Renske sielstefreden nei it sop. It wie waarm wetter mei rys in pear triedsjes hinnefleis en wat griente. Ik slokte it mar troch, jûns yn 't hotel krige ik wol better iten. Reade en swarte kafiaar en rikke salm bygelyks. It wie in lúks hotel, mei businesscenter, sauna, djoere hoeren, BMW's en Mercedessen foar it bordes. En paupers by de achterútgong dy't de restanten fan de keuken ophellen.

Ik wist fierstente min en dat fernaam Renske. De earste deis krige ik al in pear boeken mei en dy moast ik de selde jûns noch léze, dan koenen wy der de oare deis oer prate. De boeken gongen net sa sear oer de revolúsje, mar folle mear oer de jierren dêrnei, dy fan de opbou en de rol dy't Nederlânners dêrby spile ha. Jo komme de nammen tsjin fan Dirk Schermerhorn, Sebald Rutgers en Anton Struik. Trije ingenieurs dy't daliks nei 1918 nei Ruslân teagen en dêr namme makke ha, Schermerhorn by de bou fan nije spoarwegen, Rutgers as stifter fan de autonome koloany Koezbas yn Siberië en Struik as mynboukundige. Der wie ek in pamflet by my in oprop fan de grutte architekt Berlage oan Nederlânse boukundigen om de Russen te helpen by de opbou fan de kommunistise maatskippij.

En dêr is 't mei begûn, leit Renske my de oare deis út. ‘Jan had er wel zin in en ik ben hem maar na gereisd.’

Jan Vermeulen wie yn 1931 har freon. Hy wie boukundich tekener, tsjinstwegerer, frije socialist en deklamator fan anti-militaristise poëzy. Renske bewûndere him en trok mei him op. Se kolportearde yn dy tiid mei ‘De wapens neder’ en mei Domela Nieuwenhuis syn krante ‘Recht voor allen’. Se wurke oerdei by de giro.

Doe hienen wy it noch net oer har jeugd yn Huzum hân en

[p. 124]

dat moast earst wol even. Wy ha dêr net salang oer praat. Sake Hoff wie har heit en Frederika Piersma har mem. Se wennen yn de Vijfde Vegelindwarsstraat in Huzum en heit wie stoker by it spoar. ‘Pappe’ woe foarút en begûn te learen en dus moasten de bern stil wêze as heit jûns by de tafel siet te studearen. Mem Frederika stoar yn it kreambêd by de berte fan it twadde bern. Renske wie doe twa. Heit hertroude mei Hiltsje Rauwerda en der kamen noch fiif bern. Fanwegen heit syn ambysje om heugerop ferhuze de húshâlding withoefaak, it heule lân oer. Op 't lêst wie heit wat er wurde woe: stasjonschef.

Mar doe hie syn twadde frou it nocht der ôf, se gyng by him wei en wenne neitiid yn Den Haach. Mem en heit hienen foar dy tiid faak rûzje. Mem hinge it frije tinken oan en kaam mei Domela Nieuwenhuis syn boek ‘Van chriften tot anarchist’ thús. Heit smiet it yn 'e kachel. Renske hold it mei har styfmem en wenne yn 1925 by har yn Den Haach. Mem ferkearde dêr yn de rûnten fan frije socialisten en Jan Vermeulen makke der diel fan út. Doe't er yn 1931 nei Ruslân gyng en neitiid enthousiaste brieven skreau mei de útnoeging oan Renske om ek mar gau te kommen, bekuolle de ferhâlding mei styfmem.

Kin it wêze dat mem ek in eachje op de flamboyante, mar folle jongere Jan Vermeulen hie? ‘Ik denk het wel en ik wist best dat hij meer vrouwen had, mar ik hield nu eenmaal van die man.’ En dus reizgje se him nei. Heit, doe baas fan it stasjon yn Zutphen, ferbriek it kontakt. Earst yn de hjerst fan 1945 liet er wer fan him hearre. Hy stjoerde har in boek, ‘Stiefmoeder Aarde’ fan Theun de Vries. En mei styfmem Hiltsje kaam it yn dat euforise tiidrek fan nei de befrijing ek wer goed. ‘Ik heb haar nog geld gestuurd, want ze had maar 65 gulden pensioen per maand en wy hadden het toen in Ruslând veel beter.’

Yn Moskou kaam Renske Hoff yn 1931 yn it bûnte en ynter-

[p. 125]

nationale selskip fan idealisten en aventueriers telâne dat de kommunistise heilssteat even opbouwe soe. It libben yn Moskou wie net maklik, se hienen gjin eigen hûs en reizgen fan it iene tydlike ûnderkommen nei it oare. Renske rekke yn ferwachting. ‘Maar ik had het zelf nauwelijks in de gaten. Bartje Rutgers zei tegen me: Renske, ik denk dat je baren moet. Ze bracht me naar het ziekenhuis en het kind kwam meteen.’ It wie in acht-moanneberntsje, mar Renske koe it net fuorje omdat se boarstûntstekking krige. Gaadlike molke wie der foar de poppe net te krijen, it jonkje waard in tjirmer en se moast werom nei Nederlân.

Se hie better yn Nederlân bliuwe kind. ‘Maar ik wist niet wat ik wilde en ik wilde Jan niet kwijt.’ Dy wie se op dat stuit al kwyt, hy wie in frijbûtser en hie rûnom freondinnen. ‘Maar hij kwam altijd bij me terug.’ Doe't it jonkje Wladimir opknapt wie, gyng Renske werom nei Moskou. Se wurke earst as typiste en waard letter meiwurkster fan de ferneamde útjouwerij Progres dy't it wurk fan Lenin yn allerhande talen oersette. Op oanstean fan Dirk Schermerhorn syn frou liet se har naturaliseare en dêrmei wie de wei werom fierhinne ôfsletten.

Yn 1935 begûn de earste suvering fan de partij, twa jier letter gyngen der weagen fan arrestaasjes oer it lân. ‘Het is niet te geloven, maar we hebben nooit geloofd dat Stalin ermee te maken had. We dachten dat de zuiveringen het werk waren van Beria. We geloofden heilig in Stalin. Dirk Schermerhorn was een van de eerste slachtoffers, zijn vrouw werd even later ook opgepakt. In het kamp in Siberië sprak ze nog haar vertrouwen in Stalin uit. Terwijl de beide kinderen haar waren ontnomen.’

Jan Vermeulen seach it swurk driuwen. Hy hie yn Moskou in protte bûtenlânse kunde en soks wie fertocht. Hy frege ferlof en krige tastimming om dy yn Nederlân troch te bringen. Hy stjoerde al noch in boekje foar syn jonkje, ‘Sneeuw-

[p. 126]

witje en de zeven dwergen’, mar Renske hat him net wer sjoen. Nei 1945 krige se te hearren dat er al yn 1941 oppakt is en in jier letter yn Vught omkaam wie.

Doe't bliken die dat Jan Vermeulen der útpykt wie, moast Renske út de flat wei want dy stie op Jan syn namme en se wienen net troud, dat se koe gjin rjochten jilde litte. Sebald Rutgers naam har yn 'e hûs, letter wenne se yn syn datsja bûten Moskou. Mei noch in stik as tsien oaren.

Yn 1938 kaam se by de radio, earst fersoarge se de Nederlânstalige útstjoering foar Indië, yn 1941 waard se ‘de stem van Radio Moskou’ foar it besette Nederlân. Yntusken wie Lauri, de Fin, yn har libben kaam. Hy hie yn Leningrad en Moskou studearre en wie in oertsjûge kommunist. Se trouden yn 1940 en it libben like wat better te wurden. Doe't Finlân yn 1941 de kant fan Hitler keas, wie Lauri op in dei samar fuort. ‘Hij was al een paar dagen niet thuis geweest, toen zei een goede vriend: Weet je niet waar hij is? Ik wist het niet, maar hij wel. Lauri was als vrijwilliger naar het Fins-Russische front gegaan. Hij schreef later wel, maar dat heeft maar even geduurd. Hij moet al in het begin van de oorlog gesneuveld zijn.’

Doe't yn oktober 1941 de Dútse troepen Moskou bedrigen, waard it radiostasjon ferpleatst nei de Oeral en Renske gyng mei. Nei de slach om Stalingrad yn febrewaris 1943, it kearpunt fan de oarloch, kaam de stêf fan de radio werom yn Moskou. ‘Maar ik heb Wladimir nog twee jaar in het jongensinternaat in Siberië gelaten, ik vertrouwde het niet.’ Nei de oarloch kaam der in stream fan brieven fan tankbere harkers út Nederlân. ‘Ik wist niet dat het zo belangrijk was.’ En noch moaier wie de brief fan Iemkje oan de direksje fan Radio Moskou mei de fraach oft de stim fan Radio Moskou miskien ek dy fan har suster Renske wie, want dy moaie rôljende R wie har opfallen.

De tredde deis ha wy yn de jûntiid in bytsje sitten te skimer-

[p. 127]

jen. Wy seagen nei de bjirken foar it balkon en Renske sei dat dy beammen maitiids en simmerdeis o sa moai wienen. Se seach der nei út. En as no de heup wer heul wie - dy hie brutsen west, mar se revalidearde harsels - dan soe se stomme graach noch in kear nei Huzum wolle.