Sa wie 't sawat

[p. 205]

28 Gefoelstemperatuer

Erwin Krol sei dat it in graad of fiif frear, mar dat de gefoelstemperatuer wol hast min tweintich wie. Gefoelstemperatuer, sis ik jo. Wêr komt it sa gau wei en hoe kin it dat elk it der ynienen oer hat? Troch de waarmannen fansels, mar wa't der mei begûn is, wit ik net. Lykwols moat der even fêstlein wurde dat yn de winter fan '95 op '96 de gefoelstemperatuer ynfierd is.

‘Hoe liket it jûn, leave? Neffens my is it oankrûperswaar.’

‘No, dat wit ik noch net sa krekt, om acht oere earst mar even sjen wat Erwin Krol fan de gefoelstemperatuer seit.’

Dêr woe 'k net op wachtsje, dat ik ha it sels mar even kontroleard. Sa út 'e waarme keamer wei even bûtendoar omstappe, it oerhimd iepen, de mouwen opstrûpt. Min tritich, neffens my, it besette my suver en doe't ik wer binnendoar wie, hie 'k it einefel op 'e bleate earms. Doe de jas oan, sjaal om en pet op. Min fyftjin, stelde ik fêst, it wie te dwaan. Wer yn 'e hûs, de lange ûnderbroek en de boarstrok oan, seilbokse der oerhinne, trui mei kraach oan 'e earen ta en breiden mûtse op 'e keale plasse. Neat te rêden, moai winterwaar, gefoelstemperatuer plus twa of dêromtrint.

Ik woe mar sizze, wat is dat foar geëamel oer de gefoelstemperatuer. Jo doarre der suver net mear út. Gjin folk mear yn 'e winkels, jûns lege iisbanen, memmen holden de lytsen thús of meester stjoerde se werom omdat it yn skoalle mar sechtjin graden wie. Ik seach bongels fan grutte jonges en fammen dy't troch heit yn 'e auto by de middelskoalle ôflevere waarden.

Wylst it dochs sa'n aardich winterke wie. Jawis, justjes kâl-

[p. 206]

der as wy de lêste tsien jier wend wienen en de wyn wie oan de skrale kant, mar it frear noch mar krekt. In winterke hast sûnder snie en dus moai droech. Poerbêst foar minsk en dier, noch better foar de natuer, even de froast deroer. Namste moaier is strak de maitiid.

Dat ha 'k noch tsjin de frou sein, mar se woe Erwin Krol ôfwachtsje.

Dat ik sette nei it kafee ta foar in slokje en sa mooglik in goed en opbouwend petear. Ik hie de lange ûnderbroek en de seilbokse ferfongen troch in gewoane broek, neffens myn frou is 't corduroy en wol aardich ticht. Mar op 'e fyts foel it doe dochs wat ôf. Gefoelstemperatuer min tsien of sokssawat. It earste slokje foel der dan ek goed yn.

En doe kaam Lute Brander troch de doar, sette syn klompen om 'e hoeke en knope it mesjesteren jaske iepen. Hy hie dat jaske àl oan boppe ta ticht en de rits fan de trui ek. Simmerdeis hat er mar ien knoop fêst en dan stiet de rits fan de trui iepen. Mar hy hat altiten it selde oan, it brune mesjesteren pak. En ik ha noch noait sjoen dat er switte. Ek ferline simmer net doe't wy dêr op in gleone middei sa neaken as it mar lije koe, mei kâld bier wat koelte sochten en hy yn 'e trui en mei dat mesjesteren jaske der oerhinne syn trije slokjes opnaam. Net in switkobbe hied er ûnder de pet stean wylst it ús út it hier weirûn.

‘Hoe is 't mei jo gefoelstemperatuer, Brander?’

‘Wêr hast it oer?’

Ik lei him út wat Erwin Krol derfan sein hie.

‘O, dy kloat,’ sei Lute en mear tenearsten net.

Dat ik kin earst wol even fertelle wa't Lute Brander is.

Heit bûn Lute op in roetkâlde winterdei de healbizen redens ûnder de sokken, sette him op it iis fan 'e feart en sei dat er net foar tsjuster thúskomme mocht. En net achter de stoel, om de bliksem net. Dy stoel hie mem him taskikt en dat hie net moatten. Heit smiet de stoel op 'e wâl. Lute wie doe in

[p. 207]

jier as fiif. Doe't er yn de skimerjûn werom kaam, koed er ride.

Mar hy streke te breed. Do moatst foarút, sa winst noait in priis, rôp heit. Hy sette Lute de oare deis op 'e sleat neist hûs, in smelle sleat, it wie eins mar in gloppe. Lute skeat alle kearen as er breed streke mei de redens yn 'e wâl. En oer de kop fansels, dat die sear. Sa learst it wol ôf, sei heit tefreden. Wel, mei mannen dy't sa opbrocht binne, hoege jo fansels net te praten oer de gefoelstemperatuer fan Erwin Krol. Dêr ha wy it dan ek net mear oer hân. Wol oer de winters dat Lute de baan op moast om in pear sinten te fertsjinjen.

Hy wie krekt lykas heit grûnwurker, dat smiet winterdeis almeast neat op en dan wie in winterke dat der riden wurde koe in útkomst.

‘Ha jo in protte prizen wûn, Brander?’

‘Nee, dat wie mar inkeld, mar ik hie wol alle kearen in deihier.’

Doe hat er my dat útlein.

Sjoch, hy koe aardich ride, mar hy hearde net ta de top. Dat hy gong net nei de grutte riderijen mei grouwe prizen, hy socht de lytsen derút. Dêr prate er dan even mei de riders dy't it krekt lykas him mear om it jild as om de eare gyng. Soks smiet al gau in tsientsje op en dat wie in goede deihier. ‘Mar ik ha ek ris hûndert gûne bard. Dat wie op 'e Grinzer klaai, ik leau yn Winsum. De priis wie fyftich, mar dy grouwe boeresoan woe him winne. Twa kear kamp en ik hie de ein yn 'e bek, want ik wie op 'e fyts út Bakkefean kommen en de heule reis yn 'e wyn op. Mar ik koe him ha, dy grouwe boer en eins woe 'k winne, want ik mocht him foar myn eagen net lije. Hy sei: Do it jild en ik de priis. Ik sei: Dan moatst der noch fiifentweintich gûne by dwaan. Dat hie dy boer der foar oer, dat ik barde fiifensantich gûne en de twadde priis fan fiifentweintich.

Yn deselde winter, dat wie dy fan '42 leau ik, ha 'k mei

[p. 208]

omke Roel, de jongste broer fan heit, de Alvestêdetocht riden. It wie oarloch fansels, mar jo murken der net folle fan. Wy rieden op 'e Blikfeart twa Dútse soldaten achterop, dy woenen it ek ris besykje. Der wie in Oberst by mei frijwat fourage en dêr wied er rejaal mei. It kaam ús goed út, want wy hienen allinne in spekbrogge mei en dy wie by Harns al op. Wy moasten fansels wol foar ride, want dy Oberst wie in knoffelkont. By Dokkum woed er ha dat wy him slepe soenen, mar omke joech him in triuw. De Oberst bedarre yn 'e sniedunen neist de baan en doe wy gau fuort. Omke wie der nei de oarloch o sa grutsk op, hy sei dat er eigenhannich in Dútse offisier yn 'e snie smoard hie. Hy woe der in lintsje foar ha, mar dat is him net wurden.

Yn '63 woe omke Roel de Alvestêdetocht noch in kear ride en dat hie net wêze moatten, hy wie der te âld foar. It waar wie ek fierstente wreed. Ik woe eins net, mar ik moast al mei, sei omke. Wy wienen noch net iens by Starum doe begûn omke al te krimmenearen. Lute, ik kin it krús net waarm hâlde, it siicht. Dêr hied er gelyk oan, it gyng my krekt sa. En hoe kaam dat no? Wel, wy hienen fanâlds altiten Hepkema's krante foar it boarst en it krús, dy wie goed ticht. Mar de Hepkema wie der yn '63 net mear, dat wy ferfoelen ta de Ljouwerter en dy krante siigde, dat wie in krante fan neat.

Ik sei: Omke, wy hâlde op. Mar dat woed er net. Wy knoffelen de seedyk oer, want by Starum moasten wy bûtenom en dêr sakke omke ynienen yn inoar. Lute, ik ha gjin gefoel mear yn 't krús, rôp er noch. Doe ha wy dochs mar belies jûn en dat wie my wol nei 't sin. Want omke wie al in moai ein oer de sechtich, dy hie de put der hast út. Mar ik wie noch yn myn jonkheid, ik hie it der net foar oer. It hat wol ferstannich west dat wy der yn Starum ôfstapt binne. Ik kaam de jûns yn 't sikenhûs en ik frege: Hoe is 't, omke? Doe sei omke Roel: Sis tenei mar tante, Lute.’