Spiegel historiael. Vijfde partie [alleen brontekst]

[p. 3,119]

[Varianten Spiegel: Gentsche Fragmenten.]

So trac die keyser oec daer naren,
Ende volchden hem op die voet
Tot Florense der stede goet;
Ende in enen clooster bi der stat
So nam hi sijn herberge na dat.
Daer lach hi in wel te ghemake,
Ende visierde in welker sake
Dat hi die stede mochte winnen.
Te hem en conste niement van binnen
Ghecomen, noch niement uter stat
En conden ontfaren na dat.
Doe sach hi ende vernam mede,
Dat men niet en mochte die stede
Al omme beleggen; om dit dede hi
Hordijse maken starc ende vri,
Daer men nacht ende dach aldaer
In die wapine was, vorwaer,
Tot dat die hordijse gemaect was
Ende opgerecht oec na das

[p. 3,120]

20

Voer tvoerbrugge van der stat.

 

Men scoot sere uutwaert om dat,

 

Ende waerp met bliden grote stene.

 

Daer wart een assaut ghemene,

 

Maer en halp niet, weet dat wel.

25

Het was nochtans herde fel

 

In beiden siden op die ure,

 

Maer die vesten ende die mure

 

Waren so starc ende so vast,

 

Dat niet en besloot een bast

30

Wat si daer aen daden:

 

Si moestent andersins begaden,

 

Sullen sijt winnen, dat weet wel.

 

Dus laghen si daer altenen rebel,

 

Tot al verteert was mede,

35

Dat ghelegen was om die stede,

 

Dat men vant niet te verterne

 

Ne gherehande dinc van lijfnerne.

 

Doe dat die keyser heeft vernomen,

 

Es op tander side der stat comen,

[p. 3,121]

40

Ende heeft daer zijn legghen aengaen.

 

Ridders waren hier te voren,

 

Als ic u seide, daer toe vercoren,

 

Dat si den keyser souden bestriden

 

Vro ende spade in allen tiden,

5

Entie passe so beleggen,

 

Dat sise hem souden wederseggen;

[p. 3,122]

 

Ende daer om was hem te lone

 

Van edelen vrouwen ende scone

 

Juwele ende ghiften gegeven,

10

Om dat si te vroliker souden leven,

 

Ende hare minne was hem beheten

 

Ende alle die vrienscap, wildijt weten,

 

Die vrouwen mit lieven mogen doen;

 

Ende daer jeghen gheen occusoen

15

Wesen soude, in dien dat si

 

Wederstaen mogen den keyser vri,

 

Dat hi te Rome en come niet.

 

Dit was haer gelof, nu siet

 

Hoe wel si dit hebben gedaen.

20

Ende hier op hadden si ontfaen

 

Der vrouwen scoenhede ende op minne.

 

Maer dese minne docht mi dinne.

 

Dat si noch nie in ghenen pas

 

En bestreden den keyser vor das,

25

Ende waer dat si laghen voren

 

Ende si vanden keyser horen,

[p. 3,123]

 

Ghingen si vlien eer hem quam noot:

 

Dese minne dinct mi niet groot,

 

Ofte si waren alte bloede.

30

Nu siet men dat in groten node

 

Die minne menighen heeft bracht,

 

Daer hi wonder hevet gewracht.

 

Oec seit men dat si maket coene

 

Den man ende in goeden saeysoene,]

[p. 3,124]

[Van den ridders van der minne ende van der sconen vrouwen] .xlvj.

Ende blide wesen ende iolijs,
Ende altoes te stane na den prijs,
Maer des en werd ic niet geware
An deser negeen openbare.
Hadder onder gewesen een,
Die der rechter minnen leen
Hadde ontfaen, hi hadde gereet
Geaventuert, wien lief wien leet.
Ay, oft mi waer daer of
Gedaen also scone gelof
Van selken vrouen, alse dit waren,
Ende si mi hadden gegeven daer naren
Haer scoenhede op gerechte minne,
Ende vort te sine mine vriendinne,
Ende mine lieve also vordan,
Ende ic een ridder waer dan,
Die mi des hadde vermeten,
Ende der vrouwen hadde beheten,
Ic had geaventuert dor hare,
Watter mi af comen ware,

[p. 3,125]

2840

Om te bliven in haer minne,

 

Ende selke vrouwe daer met gewinne

 

Dat haddic emmer daer ane[ge]gaen,

 

Al hadder mijn leven an gestaen.

 

Alst oec hadde bi aventuren,

2845

Maer haddic mogen geduren

 

In den strijt ende uutcomen,

 

Ende mire vrouwen dan mochte gomen

 

Eenwarf an den strijt vermard.

 

Dat ware mi .c. dode ward.

2850

Ende die soudi daer omme liden

 

Met rechte om haer zoete verbliden,

 

Die die minne hebben woude[n],

 

Ende hem niet en dorsten verbouden,

 

Datsi eens hadden gestreden

2855

Dor der minnen werdicheden,

[p. 3,126]

 

Hets wel recht, datmense late

 

Ende om dese sticken hate,

 

Alst oec sal in rechter trouwen.

 

Nu hort vort van der vrouwen.

Hoe die vrouwen dese ridders verspraken .xlvjj.

Die vrouwen, die nu hebben vernomen
Dattie keyser vort es comen
Tote Florense met stouten moede,
End[e] dat hi leden es al die hoede
Over al die passe, dat verstaet,
Daer si op hadden toeverlaet,
Si ontboden die ridders saen,
Ende lieten hem dese dinc verstaen.
Si spraken aldus den ridders ane:
‘Ghi, die op enen wane
Hier vormaels onse scoenhede
Ende onse minne anginct bede,
Ende daet ons daer af een belof,
Daer gi moget u scamen of,

[p. 3,127]

 

Waer datmens sal vermanen.

2875

Gine dorft nemmer vort wanen

 

Van onser minnen, dat verstaet,

 

Want u [vu]le blode daet

 

Heeft u nu vele eren benomen.

 

Gi hadt geloeft dat niet soude comen

2880

Die keyser te Rome nemmermeer,

 

.jjj. passe haddi te liden eer,

 

Daer gine altoes sout wederstriden.

 

Dit geloefdi vor desen tiden,

 

Ende dese es hi nu alle leden

2885

Ende van u noch ombestreden.

 

Te Grosset daer gincdi vlien,

 

Te Pont Amolle quam di na dien,

 

Ende vermaed u te wreken daer,

 

Ende doen die keyser u naer,

[p. 3,128]

2890

Vlodi doe te Romen binnen,

 

Ende daer lieti op u winnen

 

tCapitoel vander stede,

 

Ende daerna die stat oec mede,

 

Ende lietene die cardinale dwingen

2895

Ende moest oec mede des gehingen,

 

Datmenne croende in die stat,

 

Ende daerna weder toech na dat

 

In u lant wide ende side,

 

Ende hevet al gewoest met stride,

2900

Ende es gevaren met gewoude

 

Alse verre alsi woude.

 

Ghi, die onse scoenheit naemt,

 

Dat u te hebben niet betaemt,

 

Noch onse minne, dat wel wet,

2905

En es nemmeer na u geset,

 

Want gine sijt nieuwet ward.

 

Geeft ons weder nu ter vard

[p. 3,129]

 

Onse present, dat ghi hebt nu.

 

Wi selent geven, dat secge wi u,

2910

Des keysers ridder[s] diet al dorvechten,

 

Ende oec so sele wi hem verplechten

 

Onse minne, dat si u cont.

 

Si hebben verdient in alder stont

 

Datse scone vrouwen minnen,

2915

Want haer vromicheit doet bekinnen

 

Dat si eren wel sijn weerd,

 

Datmen hare minne begeerd.

 

Maectu hene van onsen ogen!

 

Wi selen den genen minne togen,

2920

Dies verdienen metten swerde,

 

Nu maect u henen uwer verde,

 

Ende nemmermeer sone waent na desen

 

Van ons yet gemint wesen.’

Der ridders antwerde hierop .xlvjjj.

Derre ridder[s] hondert was,
Die hem beroemt hadden das,

[p. 3,130]

 

Ende waren Catelongeren,

 

Ende hadden gemaect den vrouwen deren

 

Wapinerocke ende wapinen

 

Algader van enen tekinen,

2930

Ende van ere parure mede.

 

Dese, doensi horden ter stede

 

Datse de vrouwen dus verspraken,

 

Ende hem verweten dese saken,

 

Antwerdensi dat si noch met

2935

Haer scoenheide souden noch verdienen bet,

 

Want nu es hi comen hier opt velt

 

Recht binnen onsen gewelt,

 

Ende wildhi hier iet geduren,

 

Wi selen proeven onse aventuren.

2940

Hets noch maer een begin gedaen,

 

Sine weten noch niet, sonder waen,

[p. 3,131]

 

Waera[v]e dat si sijn gespard.

 

‘Gi hebt nu te lange gemard’,

 

Spraken die vrouwen alle doe,

2945

Dat es hi es u comen toe,

 

So doedi halen bat een net,

 

Daer gise alle vaet hier met.

 

Wi dochten si selen u alle ontflien,

 

So dat wi niet selen sien

2950

Van u die grote pongise ende scone,

 

Maer wi wanen bat dat gone,

 

Dat gi niet uut felt trecken dorren,

 

Want gi sijt van cranken porren

 

Te hemward yewent te doene,

2955

Maer te vliene sidi wel coene,

 

Daer geve wi u den prijs.

 

Ghi sijt in vlien herde iolijs.

[p. 3,132]

 

En trouwen gi hebt oec recht daer an,

 

Want verbeidet di eens, wetet dan,

2960

Dat gi geslagen wesen sout.

 

Hets beter dat gi u gemac hout,

 

Hets vreselijc te comen onder hen.

 

Si gebaren of si sonder sen

 

Waren ende verwoet mede.

2965

Vrient, hier noch in gene stede

 

Rade[n] wi u te comen yet

 

Onder hem, want sine sparen niet,

 

Si hadden u vollijc ter doet bracht.

 

Onse raet es dat gi nauwe wacht,

2970

Dat gi ane hem niene comet.

 

Comet gi an hem, gi ward verdomet.’

 

Die ridders antwerden: ‘Vrouwen fier,

 

Onser en es [m]aer hondert hier

 

Ende hare es een here groet.’

2975

Hierop antwerden die vrouwen bloet

 

Daer werd noch een proeven gedaen.

 

Al heymelike die vrouwen saen

 

Willen uter stat ontbieden,

 

Te proeven an des keysers lieden,

[p. 3,133]

2980

In derre manieren als ic nu

 

Terwilen sal secgen u.

Van ere lettere die de vrouwen sinden des keysers ridders .xlix.

‘Ane edelen lieden ende vroede
Ende [e]rachtich ende stout van moede,
Des keysers ridders, die wi loven
Van alre vromicheiden boven,
U groeten die vrouwen van Florense
Ende ontbieden u alse tenen wensce
Haer vrienscap ende haer houde,
Ende bidden u, heren menichfoude,
Dat gi dor ons doet een bede
In alre vrouwen werdichede,
Die wi u nu [bidden] selen teser stont.
Ende heren, [g]i ridders, wi doen u cont

[p. 3,134]

 

Dat hier .c. ridders sijn binnen,

2995

Die gerne ere souden gewinnen

 

Ende uut willen comen iegen u,

 

Indien dat uwer .c. nu

 

Comen wilt allene opt velt,

 

Sonder enich ander gewelt,

3000

Ende woudi dit dor onse bede

 

Doen, wi souden u danken mede,

 

Ende wi soudens ons beloven sere.’

 

Doen dese boetscap quam int here,

 

Waser daer so vele van dien,

3005

Die ten strideward wilden tien,

 

Dat sier om wilden vechten, vorwaer,

 

Om den vrouwen te dienne daer.

 

‘Ic wilre een sijn! Ende ic mede!’

 

Dus sprakense alle daer ter stede.

3010

Hier werd daerom so groet gescal,

 

Dat dit here verdonderde al.

 

Doen droegense overeen entrouwen,

 

Watsi ontbieden willen den vrouwen

[p. 3,135]

 

Van desen dingen in die port.

3015

Aldus so spraken hare wort:

 

‘Ane hoge ende an scone vrouwen,

 

Wi, die u in rechten trouwen

 

Groeten, ende doen oec bekinnen,

 

Dat wi om loen van uwer minnen

3020

Ende mede dor allen vrouwen ere,

 

Wilden doen noch vele mere,

 

Dan gi ons hebt gebeden nu.

 

Ghi, vrouwen, wi doen verstaen u,

 

Sent hem .c. nu hier uut,

3025

Wi willen u sekeren overluut,

 

Dat onser maer .lxxx. selen comen,

 

Ende wilen die .c. so begomen,

 

Dat hem haer leven rouwen sal.

 

Oec wille wi sekerheit doen van al,

3030

Dat ons niemen in staden sta,

 

Hoe dat ons die dinc verga

[p. 3,136]

 

Van onsen lieden, verstaet wel dat,

 

Ende oec wille wi dat uter stat

 

Hem te hulpe niemen come an,

3035

Dit wille wi blidelike doen dan.

 

Ghi, vrouwen fijn, dor uwe bede

 

Ende dor u minne te hebben mede.’

 

Doen dese brieve anescouwen

 

Vander stede die edele vrouwen,

3040

Waren sijs blide herde sere,

 

Ende gingen met enen corten kere

 

Toten .c. ridders saen,

 

Ende daden hem dese dinc verstaen.

 

Maer sine wildens in gere manieren

3045

Daer anegaen. Doen seiden sciere

 

Die vrouwen: ‘Gi hebt nu recht,

 

Hets quaet comen in gevecht.

 

Geeft ons onse sconeide saen;

 

Ghi hebt tsippaus genoech gedaen.

[p. 3,137]

3050

Souder yet baten af sijn comen,

 

Men had hier an wel vernomen.

 

Ens nieuwent weerd u vermeten.

 

Warensi also beseten

 

Van u, alse gi van hem hier sijt,

3055

Ic weet wel dat gi niet langen tijd

 

Licgen sout vor dese stede,

 

Sijn souden u bestriden gerede,

 

Al waer uwer .vjj. iegen drie,

 

Si anegingent, donket mie.

3060

Dit was van dien vrouwen die sprake,

 

Maer daer quam af gene wrake.

Hoe die keyser daer asselgierde enen steen entie van Florense uutquamen .L.

Doe die keyser had gelegen
Een lange stont der stat iegen,
Keerdi daer bi dor enen casteel
Met sire liede een groet deel,
Ende asselgierden dien gereet.
Tot sanderdages hi daer street,
Ende doen veldine daer inden gront.
Dit werd dien vander stede cont,
Ende togen ute met een conroet
Op een berch hoge ende groet,

[p. 3,138]

 

Daer die keyser hilt besonder

 

In ene grote delle onder.

 

Si waenden wel in der manieren

3075

Den keyser van boven scoffieren.

 

Doen dit tskeysers liede sagen,

 

Hieraf si hem niet versagen,

 

Ende mijn her Heinrijc van Vlaenderlant

 

Reet doe vaste om den cant

3080

An dene side des berchs gehende,

 

Ende met hem oec met genende

 

Die here van Blankenen ter noet,

 

Ende met hem een groet coenroet.

 

Dese voren op dene side

3085

Vanden berge gewillech te stride,

 

Ende die biscop van Triere,

 

Ende her Robbrecht voren sciere,

[p. 3,139]

 

An dander side des berges mede,

 

Ende die keyser voer gerede

3090

Jegen hem in haer ansichte,

 

Ende sloech opward gedichte

 

Ende wildese van voren bestaen.

 

Die ander die dit [ver]namen saen

 

Datmense aldus beringen soude,

3095

Gingense vlien alse houde

 

Wat si consten ter stat ward.

 

Doen keerde die keyser metter vard

 

Van daer tote Assentane.

 

Daer lach hi al den winter, ic wane.

3100

Daer voer die marscalc harentare

 

Ende verbar ende slicht aldare

 

Castele, dorpe wide ende side,

 

Hi woeste daer in alle tide

 

Der viandelant den winter alsoe.

3105

Naden winter trac hi toe

[p. 3,140]

 

Te Pitsebone, daer maecti saen

 

Een neuwe stat, hebbic verstaen,

 

Ende dese hete oec na des

 

Mont I[m]peri[a]l, sijt gewes.

Hoe die keyser te Piseward trac .Lj.

Na desen tiden, hebbic vernomen,
So es die keyser te Pise comen.
Daer gaf hi orlof alse houde
Wie dat thusward varen woude,
Dat hi vore, ende daerna
Onboet hi weder, alsict versta,
Versce liede in dietscen lande,
Dier men hem vele meerre sande,
Da[n] hire nie hadde te voren.
Oec senden hem, alse wijt horen,
Die coninc van Cecilien Frederijc
.Lx. galeiden lovelijc,

[p. 3,141]

 

Ende dammierael van Geneven mede

 

Met .xxv. galeiden gerede,

 

Die van Venege .xx. [voer]waer,

3125

Ende die van Pise .xxv. aldaer.

 

Ende binnen dat daer die keyser lach,

 

So quamen viande op een dach

 

Om den keyser scade te doene.

 

Ende .lxxjj. vromer baroene

3130

Togen nu iegen aldat here,

 

Ende sconfierdent in die were,

 

Ende wonnen op hem .xvj. banieren,

 

Diesi brachten sonder vieren

 

Den keyser te siene openbaer,

3135

Des hadden si grote ere daer.

 

Doent uutward ginc metten heren

 

Wildi weder te Romenward keren,

 

Want hi had nu volx meer

 

Dan hi noyt hadde eer.

3140

Dus quamensi, alsict versta,

 

Te Semiliaet tot Duska.

 

Daer verbar hi den wingerd mede,

 

Entie castele, entie dorpe gerede.

 

Doen vorense ten castele florentijn.

3145

Daer wonnense dat vorborch sijn,

 

Ende doen vorense vor Cole saen.

 

Daer slichtense den wingerd sonder waen.

[p. 3,142]

 

Daerna op onsen Vrouwenavont

 

Quamen si vor Cene terstont,

3150

tAlf oeste was dit, Godweet,

 

Daer gincmen stormen vaste gereet

 

Optie stede. Doe quam na das

 

Een broeder Bernard, die doe was

 

Des keysers biechter, dat verstaet,

3155

Ende sprac: ‘Wildi minen raet

 

Doen ende laet mi gaen hier binnen

 

Deser stat, ic salse u met minnen

 

Op doen geven, want ic aldaer

 

Vriende hebbe. Doen gaf daernaer

3160

Die keyser orlof daer in te gane.

 

Broeder Bernard, die na minen wane

 

Daer in blidelijc ontfaen was,

 

Ende op traethus geleit na das,

 

Ende groet presente daer gegeven,

3165

In weet wat daer was gedreven,

 

Maer doe hi weder uutquam,

 

Seidi den keyser, dat hem gram

[p. 3,143]

 

Die stat ware sere utermaten.

 

Hi hadder wel na dlijf gelaten,

3170

En haddent die predicare gedaen,

 

‘Die mi ontstaken den vianden saen.’

 

Dit seidi om een behendichede.

 

Des anderdages hilt feeste mede

 

Die keyser op onser Vrouwendach,

3175

Daer ic u af sal doen gewach.

Des keysers feeste, die hi helt daerna, met sine doet .ljj.

In ogeste op onser Vrouwendach,
Daer men vele af secgen mach,
Hielt die keyser Heinric feeste,
Ende dede gebieden minst ende meeste
Wie dat wil, al openbaer,
Dat hi te Rome come daer,
Ende ete ende drinke ende si blide.
Des dages vroe wel betide,
Da[de] die keyser messe anvaen
Ende wilden onsen here ontfaen,
Ende broeder Bernard dede de messe,
Daer men af seget dese verraetnesse,

[p. 3,144]

 

Dat hi den keyser vergaf aldaer

 

Metten sacramente inden outaer.

3190

Wantmen doet ons verstaen

 

Dat hi tvenijn had gedaen

 

Tusscen nagel ende vleesch, wet dat,

 

Van sinen d[um]e ende, alst ter stat

 

Die keyser ontfinc dat sacrament,

3195

So keerdyt ende winde daer omtr[e]nt

 

Ende veninet al sonder waen,

 

Dit dede mi sijn coster verstaen.

 

Ende doe messe gesongen was,

 

Gincmen eten saen na das.

3200

Die keyser was daer hoge geseten,

 

Maer was daer blide over dat eten.

 

Die keyser sende broeder Bernarde

 

Van vor hem een gerechte warde

 

Met ere scotelen selverijn.

3205

sAnderendages, na dese feeste sijn,

 

Vorense daerbi ende wonnen saen

 

Een steine molen, hebbic verstaen.

 

Daer lagensi .jjjj. dage stille alsoe

 

Ende broeder Bernard was mede doe.

3210

Daer werd die keyser so ontdaen,

 

Dat hine mochte riden no gaen,

 

Want venijn wrachte in heme.

 

Doe droechmen alsic verneme

 

Op een orsbaer tot Bo(e)n Covent.

3215

Dus bleef hi licgende recht omtrent

 

Tot op Sent Bertolomeusavont,

 

Ende rechte, optie selve stont

[p. 3,145]

 

Dat hi starf, een lettel vor dien,

 

So was broeder Bernard gaen zien

3220

Wat die keyser dade. Daernaer

 

Alsi sine doet sach openbaer,

 

Maecti hem weder in dat keren.

 

Doe vraechden hem daer die heren

 

Wat die keyser dade? Hi seide

3225

Hi hoept wale. Ende sonder beide

 

Dedi .jj. legele vollen met wine,

 

Ende maectem hene stillekine.

 

Doemen des geware werd daer,

 

Ende die keyser doet was daernaer,

3230

Volgedemen hem doe na gereet,

 

Maer hi was hem ongereet

 

Want hi ontfoer hem te Cene.

 

Si vingen sinen cnecht na tgene,

 

Ende die liede, sonder waen.

3235

Hoe die dinge waren vergaen,

 

Wat magic u secgen hieraf meer?

 

Dus bleef die keyser doet haer heer

 

Ende sanderdages oec daerna

 

Vordemen te Pise, alsict versta,

3240

Met groten sere vordemen voren

 

.xjj. orsse, als wijt horen,

[p. 3,146]

 

Van sinen wapinen ende op met

 

.xjj. ridders waren geset,

 

Gewapent also na die maniere

3245

Tot onser Vrouwen, dat hi sciere

 

Werd begraven na keysers warde,

 

Daer menich sere om mesbarde.

 

God hoede sine ziele van miswinde!

 

Dit es vanden viften boeke dinde.