Spiegel historiael. Vijfde partie [alleen brontekst]

[p. 3,341]

Hier begint die achtende boec vander vifter pertien

Hoe die tijt int achterste sal sijn. .i.

God die here van hemelrike
Moet mi bescermen ewelike
Vanden genen die mi nu niden;
Want ic noyt in genen tiden
Op nijt, noch op wanonste,
Noyt enige dinc begonste
In dichten, daer ict weet;
Ende mi waer oec harde leet
Haddict gedaen in eniger sake;
Want ic uut mi selven niene make
Anders dan int latijn stoet.
Hierbi mach wel wesen vroet
Elc die recht ende reden kint,
Dattie scout mine es twint.

[p. 3,342]

15

Daerom en tijt mi niet den bant,

 

Want ict dichte also ict vant;

 

Ende noch salict vort dichten

 

Uten latine, ende u berichten

 

Vanden lesten tide mede.

20

Ay God! Dore u ontfermichede

 

Ontfermen moeti mijns hier,

 

Ende behoeden van dangier;

 

Ende hulpen moetti mi nu vort

 

Den tijt te maken, die ongehort

25

Es van vele lieden noch!

 

Hieraf te secgen mi yedoch

 

Sal swaer sijn, ende pijnlijc met,

 

Mocht wesen ic liet bet;

 

Want die tijt en es niet clene

30

Mi te secgen daeraf allene,

 

Daer grote meestere in twivele sijn

 

Hoe inden sal dese termijn.

 

Om dit vervaric mi te mere

 

Hier af te spreken. Maer onse here,

35

Die minen sin daer toe trect,

 

Ende mi altoes roert ende wect,

[p. 3,343]

 

Op hem getroestic mi te bat,

 

So dat ic anevae ter stat

 

Dinc te maken nu ter tijt.

40

Ende oec om ene dinc, des seker sijt,

 

So salic maken te houder met:

 

Omdat so wie daer ane set

 

Sinen sin, oft leest, oft hort,

 

Hi salre in vinden soe soete word,

45

Ende oec so glorieuse sprake,

 

Dat hi daerbi licht al sine sake

 

Van siere quaetheit laten sal,

 

Daer hi der vore lange in qual.

 

Ende bander side, so salmen vord

50

Daerin lesen so vreselike word,

 

Ende so tontsiene, dat verstaet,

 

Dat niemen en es van selker daet,

 

Maer hord hi daer die worde lesen,

 

Hine saels te beter moeten wesen,

55

Opdat hi es een kerstijn:

 

Ja al waerd .i. sarrasijn,

 

Hi soudem beteren, om dese sake

 

Als hi hier af horde sprake.

 

Dit sijn oec drie saken goet,

60

Daer ic dit om maken moet:

 

Dierste, dats op Gods troest,

 

Die mi dicke heeft verloest.

 

Dander, dats die suetichede,

 

Die god hier in sal spreken mede.

65

Terde, die vrese entie noet,

 

Die elc minsce horen moet.

[p. 3,344]

 

Nu hort vord van desen al,

 

Hoe ic den tijt bescriven sal!

Van tekene die gescien selen vor Antkerst tiden. .ii.

Die tijt vanden sesten etate
Hebbic bracht tot onsen state,
Ende gemaect oec vorwaer,
Tote datmen screef al openbaer
Tjaer ons heren, in onsen s[c]iene,
.xiii^c. ende oec sestiene.
Ende van den beginne der werelt met,
Es vif dusentich oec geset
Ende .cc. sestech ende vive;
Dit es detaet vanden live.

[p. 3,345]

 

Maer die sevende etaet, godweet,

80

Die op Abelle began gereet;

 

(Die deerste dode was, vorwaer).

 

So heeft gelopen al openbaer

 

Die sevende etaet dordie sesse.

 

Hier af willic ene corte lesse

85

Nu bescriven, want dese etaet

 

Ewelike te duerne staet.

 

Op Abelle dese etaet began,

 

Ende toten inde der werelt vortan

 

Sal hi geduren, dat verstaet,

90

Ende nembermeer sijn tijt vergaet.

 

Dit es der zielen etaet,

 

Die dus dorden sesten gaet,

 

(Die ten lesten sal stille staen)

 

Ende nembermeer en sal vergaen,

95

Want dese tijt sal ewelike

 

Gedurech wesen sekerlike.

 

Ja den goeden staet te sine

 

Ewelike, sonder enege pine,

 

In hemelrike, na desen etaet;

100

Ende den quaden, dat verstaet,

 

Int helsce vier, sijt seker des;

 

Ende elc van desen ewelijc es.

 

Oec seget Salomon ter stede:

 

Dat geen minsce sal weten mede,

105

Opden dach des ordeels dan,

 

Of hi werdich es daeran:

 

Der minnen, oft der hatien.

 

Maer geminct in der partien

 

Selen si sijn, ende confuus sere;

110

Tote dattie rechter, onse here,

[p. 3,346]

 

Die quade scedet uten goeden,

 

Met ere vorsinniger hoeden.

 

Gelijc datmen tcaf wannet uut

 

Vanden corne overluut,

115

Aldus so werden gesceden daer

 

Die quade vanden goeden naer,

 

(Alsic u hier na doen weten sal)

 

Na Antkerst doet, groet ende smal.

Noch van tekene die gescien selen. .iii.

Dien tijt, daert op indet al
Die werelt, ende daerop doemen sal
God die minsce na haer doen
Van dat si hier hebben geploen,
Dien dach, dien tijt, no die ure
En weet geene cr[e]ature,
En waer, oft enich heylich man
En hadde in sine jeeste dan
Van gods halven also vernomen,
Ende dat aldus vord waer comen;
Want aldus gesproken es,
En es onser kinnes niet gewes,
Dat wi die tide entie uren
Geweten mogen bi onser figuren.

[p. 3,347]

 

Maer also die dade vanden inde

 

Selen comen, alsict vinde

135

Bescreven in Jeh[...]ronimus bloemen.

 

Hi seit: Het selen vorteken comen,

 

Die de heyligen hebben vorseit,

 

Ende propheteert na geestelijcheit.

 

Dierste teken sal sijn nidechede,

140

Met ere utstortender vloyechede;

 

Daermede getrou[.]heit ende caritate

 

Werd geroeft van haren state.

 

Dander sijn conste quaet,

 

Ende grote stride, dat verstaet,

145

Ende sduvels word vordbringen,

 

Ende achterwege sayen die dinge

 

Gelijc oft ewangelien waren;

 

Ende heresie comt daernare,

 

Ende werd gesprayt in alt lant.

150

Dan werd gesien daerna thant,

 

Datmen den keyser versniden [s]al,

 

Die wortel soude sijn boven al.

 

Also alse Crissostimus geseget:

 

Tsap dat in die wortel leget,

[p. 3,348]

155

(Dat sijn die heylige vorwaer)

 

Dal sal oec verdrogen daer.

 

Hier op seit oec sent Jan:

 

Die boem die groyt ende wasset an,

 

Alse lange alse hi sijn sap hevet

160

In hem selven, ende uutgevet,

 

So mach hi groyen ende duren;

 

Maer alsem tsap niet mach geburen,

 

So verdroecht hi, ende valt ter neder.

 

Aldus so eest oec vort ende weder

165

Metter werelt, dat seldi weten;

 

Want die gene diet hebben beseten,

 

Dat sijn die minscen, dat verstaet;

 

Ende alse in hem dat tsap vergaet,

 

(Dat goede, dat ic daer vore gewoech)

170

Ende in quaden sape uutsloech,

 

So verdroget hi dan in quaetheden,

 

Gelijc dat vore die bome deden.

 

Ende alse dus die liede werden saen,

 

Daerna so sal die werelt staen

175

Onlangen tijt; want haer gebrect

 

Des saeps, daer Sent Jan af sprect.

Noch van dingen, die selen gescien. .iiii.

Hier af seget ons openbare
Methodius die martelare:
Dat Antkerst comt werd getoent
In desen dingen ongenoemt,

[p. 3,349]

 

Die ic hier som noemen sal.

 

Int inde van [ . . ]der w[er]elt al,

 

Alse die seste tijt gaet uut,

 

So comen dese plagen overluut.

185

Het selen uutgaen Ysmaels kinder

 

Ute her[ . . ]mitagen, mere ende minder;

 

Ende haer comst sal sijn in dien state

 

Ene castiement sonder mate.

 

God sal in haren handen geven

190

Alle riken die dan leven,

 

Om die sonde[.] die dan es mede

 

Indie liede, ende ongelovichede;

 

Want die kerstinen doen altehanden quaet,

 

Ende werden daerave niet versaet;

195

Si pollueren hem selven na des

 

Dat scandelijc te secgen es;

 

Ende daerom salse in die hande,

 

God geven, den vremden viande,

 

Den heidenen, den sarrasinen,

200

Om hem daer te latene pinen.

 

Die trisore der kerken mede,

 

Entie ornamente gerede,

 

Selen[se] onderlinge deylen daer,

 

Ende die kerke verbernen naer;

205

Ende daerom haren vader Ismael,

 

Hiet god onse here velt esel.

[p. 3,350]

 

Dit en sijn niet liede, secgic u,

 

Alse ander liede, verstaet dat nu,

 

Maer ute hermitagen, wiltmen bedieden,

210

Dat es te verstane hatelec den lieden.

 

Die papen selense in heylige stede

 

Doden, ende in die kerke mede;

 

Die wive vercrechten, ende daer met

 

Licgen, na dat wijst haer wet;

215

Ende der heyliger kerken cleet

 

Selense andoen wel gereet,

 

Ende haer wive mede na desen.

 

Het sal grote tribulatie wesen

 

Over die kerstinen, in dien tiden,

220

Om te vertoenne in allen siden,

 

Welke in kerste getrouwelike

 

Selen geloven, ende sekerlike.

 

Dan sal God die gene verhogen,

 

Die aldus in hem vermogen

225

Hebben geweest int gelove goet;

 

Sine ontfermicheit ende sine oetmoet

 

Sal op hem nu scinen daer,

 

Ende van hem verloessen openbaer.

 

Het sal een kersten coninc opstaen,

230

Diese sere sal wederstaen,

 

Ende sal vechten jegen dese,

 

Ende verwinnen in groter vrese,

 

Ende met sinen swerde verslaen;

 

Ende die daer sterven, sonder waen,

[p. 3,351]

235

Die varen toten grave quaet

 

Vander hellen, dat verstaet.

 

Dan sal openbaren daer

 

Die sone der verlorenheit vorwaer.

 

Die god, die Antkerst es genoemt,

240

In deser tijt te vorscine coemt,

 

Die in ene crocht, alsict versta,

 

Gevoedt werd, in[.] Betsayda,

 

Ende sal in Capharnaim regneren.

 

Dus secgen ons die wise leren.

Van Antekerst gebort ende sine fallatien quaet. .v.

Men leest dat Antkerst sekerlike
Te Babilonien in dat rike
Geboren ward (vanden geslachten,
Comen sijn van groten machten)
Van Dan, Jacobs sone, godweet,
Also alse Jacob selve oec seet;
Dan noemt hi der slangen gelijc,
In alle wege oec sekerlijc;

[p. 3,352]

 

Ende daerom van desen geslachte

 

In Apocalipsis men niene achte

255

Datmer yet af secgen hort,

 

Daer men dander geslechten vort

 

Bringet, ende noemet mede.

 

Antkerst toecomst, seget gerede

 

Dapostel ons heren, dat dit sal

260

Biden duvel wesen al,

 

Want biden duvel sal hi na dien

 

Vele dinge doen int sien;

 

Maer hine sal niet algader wesen

 

Sijns machtich, gelike desen

265

Als die verhoelheit in gode es;

 

Noch diesgelijcs, sijt seker des,

 

Salhi in hem sijns selfers wille

 

Niet doen, en si met hem stille;

 

Anders en mochment hem tien niet,

270

So wat hi dade in dat verdriet.

 

Comestor seget oec van desen:

 

Van irst dat hi gewonnen sal wesen,

 

So sal die duvel in siere moeder

 

Comen, ende sijn met sijn voeder;

[p. 3,353]

275

Ende also vort wast vorwaer

 

Tote dat hi geboren ward aldaer.

 

Maer ander secgen mede oec des,

 

(Dat bi aventuren oec waer es)

 

Si secgen: dat hi al die manieren

280

Diemen an ander liede can visieren,

 

Van dien dage dat hi vorwaer

 

Gewonnen ward, sal hebben daer,

 

Ende sinen ingel ter hoeden daernaren,

 

Tot dat hi comt te sinen jaren;

285

Dan ward hem afgenomen vordan

 

Dat hi van gode nie gewan;

 

Ende sijn ingel ward hem genomen,

 

Ende die duvel in die stat comen,

 

Ende wijsten vorward also mede,

290

Ende nemt hem daer ter selver stede

 

Altemale sijn oude gewoente,

 

Ende brincten so te siere hoente,

 

Van allen quade also vord.

 

Gelike datmen secgen hort,

295

Dat een man sijn osse rect

 

Te sinen jocke, daer hi intrect,

 

Aldus so leitem die duvel dan

 

Vandien termine vorward an;

 

Ende dan so ward die nidege quaet

300

Thoeft van allen quade ende saet.

 

Ende thans so comt in sine lede

 

Die dienst van alre quaethede,

 

Ende sine gewerke begint hi dan

 

Also te doene vorward an.

[p. 3,354]

Hoe hi te Jherusalem comt ende die joden an hem geloven. .vi.

Nu comt dese getogen vord
Tote Jherusalem in die pord,
Ende sal hem daer besniden saen,
Ende sal den joden doen verstaen
Dat hi God es, die hem in horen
In haer wet was bracht te voren;
Ende onsen God sal hi secgen
Enen bedriegere, ende wederlecgen.

Dan selen alle die joden nu

An desen geloven, secgic u,
Ende selen hem volgen ane,
Ende an hem voegen vordane,
Ende selen den tempel maken weder,
Die hier voren was ter neder
Van dien van Rome geworpen al,
Ende destrueert groet ende smal.

Daer sal hi sitten, ende secgen na des

Dat hi die overste God es.
Hi sal comen, alse dapostel seit,
In alle crachte ende mogentheit
Van minsceliker rijchede;
Ende sal teken doen oec mede,
Met behindicheiden, dat verstaet,
Die logen selen sijn ende quaet,
Want en sal niet waer wesen,
Maer bedrogenesse groet uutgelesen.
Ende om dat hi sine logene al
Hier mede dus confirmeren sal.

[p. 3,355]

 

Soe toendi hem behindichede,

 

Om hem an hem te trecken mede,

335

Die de caritate der wareit

 

In hem hadde van Christus vorseit.

 

Vele sal hire bedriegen daer,

 

Met groten gichten, wet vorwaer.

 

Die hi met driegene niene can

340

Gedwingen, gaet hi met smeken an,

 

Ende met gichten harde groet

 

Die de vrecheit verwandelen doet.

 

Den saterdach heti vieren

 

Den joetscen valle, in allen manieren,

345

Om die oude wet conforteren.

 

Ende den sondach heet hi eren,

 

Want hi dede daer verstaen,

 

Daer op te stervene, sonder waen,

 

Ende verrisen mede houde,

350

Also alse hi selve woude.

Hoe Antkerst sine boden sint. .vii.

Alse hi dan dus es gevest
Onder tfolc, so donct hem best,

[p. 3,356]

 

Dat hi sine boden sende uut,

 

In allen lande nort ende suut.

355

Gelijc dat God sine apostelen dede,

 

Ende uutsende in lande, in stede,

 

Om te prediken sine wet,

 

So heeft hi oec legaet geset,

 

Die daer selen dlant begomen,

360

Daer hi selve niene mach comen.

 

Die heylige stede ongewaent

 

Maectense .xlii. maent,

 

Ende die kerke oec daermede

 

Drie jaer ende .i. half gerede;

365

Alse lange regneerde Antkerst daer.

 

Inderre corter spacien vorwaer

 

Leestmen, dat hi sine cracht sal

 

Van siere wreetheit hebben al.

 

Tfolc sal sijn sere in dole;

370

Maer die heyligen: met gere scole

 

En sal hi die verlistegen mogen.

 

Sijn leringe en sal hem niet dogen;

 

Si selen so vroet wesen dan,

 

Ende so starc werden vord an,

375

Dat hi met siere scalcheit vord

 

Dese sal bringen also ter mort,

 

Om daer te scedene haer enechede,

 

Daer si in bliven altenen mede.

 

Aldus sal hi beginnen daer

380

So scalc te werden overwaer,

[p. 3,357]

 

Datten yegewelc sal ontsien,

 

So wreet sal men dat ansien

 

Van sinen gewerke, dat verstaet,

 

Eer sijn tijt daer te gaet.

Van Elias ende Enoch, hoese God jegen Antkerst sint. .viii.

Dan alse Antkerst aldus es
Tsinen state comen na des,
So sent God sine boden daer,
Helyam ende Enoch, wet vorwaer,
Die hi int paradijs hout daertoe,
Dat si Antkerst selen alsoe
In dien tiden dan wederstaen,
Dat si hem sele mogen ontgaen,
Ende argueren van allen saken,
Daer hi sprake of sal maken,
Ende die herten der goeder kinder
Tonsen here bringen ginder,
Ende te joncst moeten laten dleven.
Si selen der prophecien uutgeven,
M. dage ende .ii. hondert
Ende .LX. mede oec besondert;
Dat es te verstane, dat si vort
Selen bringen, in scone wort,
Ende in exempel, in predicaden,
.iij½. jaer, jegen dese ongenaden;
Ende also sal Antkerst vorwaer
Predeken .iij½. jaer.

[p. 3,358]

 

Ende dese Antkerst selense dan

 

Argueren daer vor elken man,

 

Ende selen sine valsceit tonen,

410

Ende sine logen, ende sijn honen.

 

Dan selen die joden ongelogen

 

Weten datsi sijn bedrogen,

 

Ende selen in Gode geloven dan,

 

Ende om hem die doet vaen an.

415

Ende darre sal sijn in getale

 

.c. ende .XLiiii. ducent wale,

 

(Also Methodius doet weten,

 

So sijn dese uut gespleten

 

Vanden geslechte van I[s]rahel)

420

Dese werden gedoet om Gode wel,

 

Om dat si an Enoch ende an Elyen

 

Geloven selen, ende daer lien;

 

Om dat so werden si martelaren,

 

Ende bliven behouden oec daernaren.

Elias doet, ende Enoch, ende Antkerst. .ix.

Doen dese bekeert waren,
Ende gedoet oec daernaren,
Doen werd Antkerst so erre,
Ende so verwoet, om dese werre,
Dat hi te hans daer geboet,
Helyas ende Enoch te slaen doet,
Ende deetse leggen upter straten
Te Jherusalem, bi siere onmaten,

[p. 3,359]

 

Drie dage daerna alsoe,

 

Om dit, wie dat sage doe,

435

Dat hine daerom soude ontsien,

 

Alsise daer dus licgen sien.

 

Dan sal selke tribulatie wesen

 

Alsmen nie sach vor desen,

 

Noch oec na dat, verstaet,

440

Niemen en sal weten sijns raet.

 

Daerna, (alse Daniel doet gewach,

 

Diet in enen visioen sach)

 

So comt Antkerst dan vort

 

Tot Oliveten, des berges bort,

445

Die edel ende heylich es geheten,

 

Bedie, dat daeraf wilde beten

 

Onse here, doe hi tsinen vader

 

Te hemel voer, wet algader.

 

Daer es nu dese verleydere comen,

450

(Also alsict heb vernomen)

 

Aldaer onse here te hemele clam.

 

Doe hi op dese stede quam,

 

Ende geseten was na sijn doen,

 

In een scone pawelgoen,

455

Op sinen stoel mogentlike,

 

Cristus onse here van hemelrike

 

(Also als Ambrosius doet verstaen)

 

Vertoendem daer Antkerst saen,

 

Ende doettene daer (hebbic vernomen)

460

Met sinen asseme, die sal comen

[p. 3,360]

 

Ute sinen monde, alse een soen.

 

Daer hi sine gebode soude doen,

 

Hord hi roepen in die locht

 

Onsen here, ende om die vrocht

465

Sterft Antkerst daer ter stede;

 

Ende bi Sente Michiele mede,

 

Van ere blixeme, die hi brinct,

 

So ward hi daer al besinct,

 

Ende verbernt te polver al.

470

Ende dmeeste deel daer oec sal

 

Van sinen lieden gedoet werden,

 

Van Sint Michiele, sonder verden.

 

Dus was, van dat begonste hi

 

Die werelt te dwingen, (seitmen mi),

475

Tot dat hi gedoet was,

 

Vierdalf jaer, sijt seker das;

 

Aldus lange waren daer

 

Die heylige liede in mesbaer.

Vander toekomst des rechters, ende wat na Antkerst doet sal gescien. .x.

Nu hebdi hier wel vernomen,
Hoe Antkerst ter doet es comen.
Wat na sine doet sal gescien
Mogedi hier in algader sien.
Sal God na sine doet comen
Stapphans, ende die liede domen?
Neen hi, na dat ons Daniel
In sinen boeken daer toent wel,

[p. 3,361]

 

Want hi seget al openbaer:

 

Dat verst selen hebben daer

 

Die gene, die in desen tiden

490

Die persecucie moesten [liden],

 

Ende in twivel [selen .....]

 

Dese hebben [.....]

 

Verst dan [.....]

 

Van d[.....]

495

Ende dan oec in desen tide

 

Selen verhogen, ende werden blide

 

Die gene die Antkerst daer vore

 

Hebben gedient, ende die de dore

 

Sende[.] uut, om lant verkeren.

500

Si maecten bliscap met groter eren;

 

Si huweden, si vierden, si speelden;

 

Menigerhande spel met groter weelden

 

Dadensi, ende seiden albloet:

 

Al es dat sake, dat nu es doet

505

Onse gebiedere, ende onse here,

 

Wi selen nochtan nu vort mere

 

Vrede hebben, ende sekerheit.

 

Na dat si dit hebben geseit,

 

So quam hem over daer albloet

510

Ene vrese so harde groet

 

Van den achtersten vonnesse swaer.

 

Want vorden lesten dach vorwaer,

 

Eer God ten ordeel sal comen,

 

So werden teken vele vernomen,

[p. 3,362]

515

Die ons dewangelie openbart:

 

Maer niet wel en eest ons daer verclart.

 

Scolastica Hystorie ons gewaget

 

.xv. dage, die sere versaget

 

Selen maken die liede te hant,

520

Die Jeronimus oec vant

 

In die Ebreusce boec alsoe.

 

Maer oft si haestelijc comen toe,

 

Dat si tenden een selen gescien,

 

Ofte niet haestelijc oec na dien,

525

So dat daer tusscen soude wesen

 

Enech tijt: daer af, van desen,

 

Dies en doet hi niet verstaen.

 

Daerom latict also oec gaen,

 

Want ict noyt niegeren vant

530

Daers mi meer ward becant.

Vanden .xv. domsdage[n]. .xi.

Na die heylige liede gereet,
Die maken en geen ondersceet,
Ende na die meester, hebbic vernomen,
Dat .xv. dage selen comen;
Die teken daer af doen[se] verstaen,
Maer dat ondersceden latense staen.

[p. 3,363]

 

Den irsten dach noemense daer,

 

Maer den andren niet daer naer,

 

Noch den derden, noch genen meer,

540

[.....] alsoe alsict seide eer.

 

[.....] andren dach daertoe

 

[.....] ende alsoe

 

[.....] daer an

 

[.....]

545

[.....]

 

Noch ander meester, alsmen siet,

 

Oft si tenden een selen wesen,

 

Of enich tijt staen na desen.

 

Om dit en salmen scriven niet

550

Den andren dach, alsemen siet,

 

Maer dander teken, als ende als;

 

Diet anders maecte, dat waer valschs.

 

Nu hort dese teken ongehier.

 

Den irsten dach noemt [men] hier,

555

Om dat hi quam daerna albloet

 

.XL. dage na Antkerst doet,

 

Also Daniel boeke doen verstaen.

 

Die irste dach hier af, dan saen

 

So sal die zee verheffen hare

560

.XL. cubitus hoge openbare

 

Boven alle berge hogen,

 

Ende blivet staende also vermogen

 

In haer stat, alse of si ter ure

 

Beloken waer met enen mure.

565

Dat ander teken sal daer wesen,

 

Dattie zee daelt na desen,

 

Ende werd so cleine oec na dien,

 

Datmense cume mach gesien.

[p. 3,364]

 

Dat derde, dan selen die diere saen

570

Die in die zee daer scinen staen,

 

Selen briescinge geven daer

 

Toten hemel openbaer.

 

Dat vierde daeraf wesen sal,

 

Dattie zee sal bernen al;

575

Ende ander water also met,

 

Waer dat si sijn geset.

 

Dat vifte, selen bomen ende cruut

 

Blodegen dau geven uut.

 

Dat seste, dan selen [die] gestichte vallen,

580

Die in die werelt sijn met allen.

 

Dat sevende, daer op selen saen

 

Keyen ende stene te gader slaen.

 

Dat achtende, daer op sal gescien

 

Ene gemeine eertbeve na dien.

585

Dat .ix. de, dan sal die eerde daer

 

Gelijc ende effen werden vorwaer.

 

Dat .x. de, daerop selen die liede

 

Uut haren holen comen vlieden,

 

Ende selen gaen amechtech dan,

590

Datte[r] enech cume gespreken can.

 

Dat .xi. de teken, dat comt na dat,

 

Dan selen die bene daer ter stat

 

Van allen den doden opgaen,

 

Ende op haer grave daerna staen.

[p. 3,365]

595

Dat .xii. de, dan selen die sterren

 

Alle vallen, sonder merren.

 

Dat .xii. de, daerop selen dan

 

Sterven, dat leeft, wijf ende man,

 

Om datsi metten doden mede

600

Daerna opstaen, na haer gerede.

 

Dat .xiii. de teken, daer op sal

 

Hemel ende eerde oec bernen al.

 

Dat .xv. de, dan sal sonder verden

 

Hemel ende eerde neuwe werden,

605

Ende al dat ye ward, sal dan saen

 

In minscelike vorme opstaen.

Hoe die werelt werd gepurgeert, ende vander claerheid daerna. .xij.

Nochtan salt vorden rechter comen
Een groet vier, hebbic vernomen,
Die dansichte verbernen sal
Van derre vulre werelt al.
Hemel ende eerde sal vervaren;
Maer niet in der substancie[n] twaren,
Maer bi gelikenessen, die sal
In enen [beteren] verwandelen [ . . . ] al
Dien hemel, secgic, vander locht,
Ende niet lochteleec gewrocht.

[p. 3,366]

 

Dit vier sal alse hoge slaen,

 

Gelijc dat dede sonder waen

 

Dieluvie bi Noes tiden met;

620

.xxv. cubitus so es geset

 

Dat boven alle berge sal gaen.

 

Ende om dattie werelt daer met saen

 

Sal gepurgeert werden daer,

 

Vanden sonden der minscen, vorwaer;

625

Der eerde daeromme, ende der zee,

 

Ende die metale, der lucht mee,

 

Werden mettier vetheit overgeblasen,

 

Dattie vercorne sonder verrasen

 

(Also die apostel secgen)

630

Werden gepurgeert van allen vlecgen,

 

Van dien daer iet af te purgeerne es;

 

Ende dit sal duren, sijt seker des,

 

Tot datse alle gepurgeert wesen.

 

Den gepurgeerden en saelt na desen

635

In ne gere wisen deren niet;

 

Maer den quaden saelt sijn verdriet

 

Ende ene verteringe altemale;

 

Den goeden es dit also wale

[p. 3,367]

 

Ene vercoelnesse, van soeter smake.

640

Augustijn seget op dese sake

 

(Dit bernen vander werelt fijn),

 

Dat dit vier den goeden sal sijn,

 

Gelijc dat den drien kinderen was,

 

Die inden vieregen oven vor das

645

In Babilonie waren gedaen,

 

Dat gi hier vore wel hebt verstaen.

Hoe God ten ordele sel comen. .xiii.

Men leest, dattie rechter sal comen
Te middernacht, hebbic vernomen,
Niet om die vrese des tides,
(Alse Augustijn doet ons gewises)
Maer om die sake der donkerheit,
Dat es te secgen sier heymelicheit.
Des rechters comste die sal sijn
Alse ene haestige blixeme fijn,
Ende ene claerheit, die dan sal
Sonne ende mane bedecken al,
Niet datsi haer scinen selen laten,
Maer bi gelike van desen st[.]aten.

Anders leestmen over waer:

Datsi sevenvout clare daer

[p. 3,368]

 

In dien dage sal scinen dan

 

Dan si nu gescinen can.

 

Maer inden ansiene, hebbic vernomen,

 

Des gewarich lichts, dat dan comen

665

Sal, so selen si alle om desen

 

In haren naturen donker wesen.

 

Onse here sal inder locht na dat

 

Hem vertonen, ter selver stat

 

Aldaer hi op te hemel clam.

670

Vor hem selen sijn, alsict vernam,

 

(Gelijc enen verwinre groet)

 

Alle die tekene na siere doet,

 

Ende alle die instremente gerede,

 

Daer hi dore gedoet was mede:

675

Dat cruce, die nagel, die crone,

 

Entie glavie oec na tgone.

 

Daer ave seget Crisostimus:

 

Dattie ingele selen daer dus

 

Dat cruce hoge dragen daer

680

Op haer scouderen; ende vorwaer

 

Sine coninclike comst daermede,

 

Gelike enen der heerscher, mede

 

Voreboetscapen si dit daer.

 

Niet allene, wet vorwaer,

685

Metten cruce, maer openbaer

 

Met sinen wonden sijns lichamen,

[p. 3,369]

 

Ende sinen tekenen alle tsamen

 

Van sinen wonden salmen tonen,

 

Om dat hi daer met wille[.] versconen,

690

Dat hi die selve here oec sij

 

Die hem crucen liet om di.

Van der gemeinder verrisenesse. .xiiij.

Nu es die werelt, sijt seker des,
Gepurgeert, ende god es
Ten ordele comen, hoe soet gaet.
Nu sent hi ute, dat verstaet,
Die grote stemme entie fine,
Die int ewangelie[.] heet bosine,
Alse tenen tekene van sinen zege,
Dat hi verwinre [es] alle wege.

Tharen love, ende oec vorwaer

Tsiere werscap, so noet hi daer
Alle die nie van eertrike scieden.
Maer dit sal selken van dien lieden
So claer teken wesen dan,
Ende so openbare oec daer an,
So dat si alle opstaen daer
Ente vonnesse comen daer naer.

[p. 3,370]

 

Ende, alse dewangelie seit,

 

So sent god na die waerheit

710

Syn ingele, met ere busine,

 

Om te vergaderne daer die sine,

 

Sine vercorne des gelike,

 

Van dien inde van eertrike.

 

Ende noch selen dan uutgaen

715

Die ingele, ende vergaderen saen

 

Die quade, ende scedense daer

 

Uten goeden, wet vorwaer.

 

Ende dese stemme, dese busine,

 

Werd van elken gehord, in scine,

720

Want van hare macht werd dan

 

Levende gemaect wijf ende man.

 

Die goede selen in ere glorien daer

 

Verwandelen, ende oec mede vorwaer

 

In vele dincs wel gedesponeert.

725

Entie quade werden verkeert,

 

Alse in ene minderinge van leden,

 

Die corupeert sijn in vele steden.

 

Maer den quaden, die dogen, daernaer,

 

Hem ne werd niet genomen daer

730

Haer gedaente haers lichamen,

 

Hines daermede al te samen.

 

Alle sele wi daer op staen,

 

Goed ende quade, sonder waen,

 

In alse corter uren, alsoe saen

735

Alsmen een oge op mochte slaen.

[p. 3,371]

 

Gode en sal niet gebreken daer

 

Der materien der eerden vorwaer,

 

Want daer ne sal niet ane gebreken

 

Alse groet alse ene ziere, horic spreken;

740

En[de] sal in siere gedane opstaen,

 

In alder manieren, sonder waen,

 

Ende alse oft hi levede, ende oec vor das

 

Doen hi tsinen besten was.

 

Maer die rebbe, alsict verneme,

745

Van Adame en sal in heme

 

Niet opstaen, daer Yeve of was

 

Gemaect, maer in haer na das.

 

Hant, voete, arme, bene,

 

Vanden minsce (e[n]s dinc ne gene,

750

Al werd geslagen, oft dure geten,

 

Ofte hoe dat waer versleten)

 

Ende den minsce en sal vandesen

 

En gene gebreke hebben vorwaer,

 

Het [en] sal an hem vergaderen daer.

Noch vander verrisenessen. xv.

Alse dapostel seget nu:
So sal yegewelc, dat secg ic u,
Van menigerhande lande daer
Onderlinge vergaderen oppenbaer.

[p. 3,372]

 

Dat es te verstane, hebbic bedacht,

760

In haer manlike cracht,

 

Alse in den staet van .xxx. jaren,

 

Oft daeromtrent, wet vorwaren,

 

Dat Christus was hier te voren,

 

Hoe hi die doet moeste becoren,

765

Hoe out hi was doe hi starf,

 

Oft hoe jonc; alst wel bedarf

 

Dat si storven, ende moesten liden

 

Die doet, si selen te joncsten tiden

 

Van .xxx. jaren opverstaen,

770

So dat hem geen dinc, sonder waen,

 

Gebreken sal te dere noet,

 

Noch overcomen clein no groet.

 

Die gene die van niewete al

 

Al dat hi wilde ende maken sal,

775

Sal dat wel volmaken daer,

 

Al eest ene materie niet daer,

 

Bedie hine sal niet judiceren

 

Dat selve, na der materien deren,

 

Maer na der vormen gelikenesse,

780

Na hare verdiente gescepnesse.

 

Daer sal oec ondersceden wesen

 

Man ende wijf ganselijc in desen.

 

Oec die wondere, die sijn geboren

 

Vanden minscen daer te voren,

[p. 3,373]

785

Alse die sonder voet comen vort,

 

Oft sonder hant in hare bort,

 

Oft haddense te lettel of te vele

 

Vander gerechter naturen spele,

 

Dat werd hem toe oft af gedaen,

790

Also gelike oft sonder waen

 

Der naturen niet gebroken ware.

 

Die dode, die oec openbare

 

In goeden resten, selen opstaen,

 

Irst . . . . . . . hebbic verstaen

795

Ende oec na sine digniteit.

 

Oec selen opstaen, na der waerheit,

 

Yegewelc na die ordine sine,

 

Alse gelijc dapostelen daer

 

Na apostel gelike, vorwaer,

800

Ende propheten, na hare wet,

 

Ende so van allen andren met.

 

Ende die gene, die levenden vonden

 

(Alse dapostel seget) te dien stonden,

 

Selen metten genen die doet sijn

805

Op in die locht varen in scijn,

 

Ende also in dien gegripen daer

 

Selen sterven thans, vorwaer,

 

Ende te hans opstaen mede,

 

Alse oft die ziele daer ter stede

[p. 3,374]

810

Bi enen slape ware[.] uutgegaen,

 

Ende in enen gedacht weder comt saen,

 

Ende werd also ten ordele

 

Geleverd in dus corten spele.

Van miraculen der verrisenessen. .xvj.

Die ziele, die oec uten lichamen
Comen sijn, begeren tsamen
Dat si werden gecorperert;
Daerombe also es begert,
So wie so uut geblasen es mede
Indes overstes mogenthede,
Ende niene weet waer hi dan es.

Maer die lichaem, des sijt gewes,

Natuerlike, die ziele mede
Begeert op sine volmaecthede.

Dats waer: in yegewelken daer,

Es ene stomme begerte vorwaer,
Der v[o]egingen, van desen tween;
Nochtan en mogense overeen

[p. 3,375]

 

Bi naturen vergaderen niet,

 

Maer met miraculen eest gesciet.

830

Men seit oec, dat Christus' verrisen

 

Die sake was van onse[r] wisen,

 

Alse een teken daer af maken

 

Van ber[uer]ingen eniger saken,

 

Daer af des Vaders liberaldeit,

835

Om die minne Christi vorseit,

 

Sal doen sine broedere verrisen

 

In groter glorieuser wisen.

 

Ende alsoe nochtan, also dewelike coninc

 

Sinen sone maect om dese dinc

840

Ridder goet, so maecti mede

 

Om sine minne ridders gerede,

 

Ende es ene sake der beru[.]erlijchede,

 

Alse te onser minscelijchede,

[p. 3,376]

 

Bedie hi beroert ons vorwaer

845

Ter verrisenessen, ter bliscap, daer

 

Goede gewerke werden vonden,

 

Diemen dede vor dien stonden.

 

Dese sake es oec ene vorme, vorwaer,

 

Ende oec mede u exemplaer.

850

Alle dese, die nu geseit

 

Hier vore sijn, na der waerheit,

 

Selen vore dat vonnesse comen,

 

Datmen dleste vonnesse hort nomen.

Vanden vonnesse, dat God elken geeft na sijn verdienen. .xvij.

Alsi aldus verresen sijn
Ende vergadert vore sijn anscijn,
So sal hi die sonders irstwerven
Anespreken, om haer onbederven,
Ende sal haer mesdaet lonen daer
Met tormente, die sijn so swaer,
Die bettere oec sijn na desen
Dan alle tormente selen wesen;
Daer af oec hare consentien mede,
Met ere bitender vresen, ter stede
Vanden rouwe in wanhope comen.
Ende oec sal dit, mogedi wel gomen,
Ene ongenoemde confusie wesen,
Alse yegewelc daer mach lesen
Ende in haer herte gescreven siet
Al haer quaetheit, dits verdriet.

[p. 3,377]

870

Ende dan, (alse dapostel doet verstaen)

 

So werden gewroeget also saen

 

Alle der zielen gepeise mede,

 

Die si ye peysden in enege[r] stede;

 

Want elken werdet bekint aldare

875

Oft in een was getekent ware.

 

Dit sijn die boeke, wet wel dat,

 

Van yegewelken, die opter stat

 

Alle selen ontpluken daer.

 

Bedie, bider comst trechters vorwaer,

880

En selen niet die lucht allene

 

Verlichten, maer oec int gemene,

 

Alle verborgene dinge der herten

 

Selen geopenbaren met smerten;

 

Ende dan sal die ewanglie gereit

885

Vervult werden, daer men af seit:

 

En es niet so neuwe verborgen,

 

En come dan vort ter sorgen.

 

Hoe grote cracht sal dit wesen,

 

Dattie mogetheit gods in desen

890

Tonen sal, dat iegewel[c] dat goet

 

Ende dat quade daer tonen moet,

 

Ende in sijn gedachte comet daer.

 

In so corten uren daernaer

[p. 3,378]

 

Werd besceden, alst daeran

895

Sine concentie wroeget vordan,

 

Ofte ontsculdeget; ende met desen

 

Weet elc van hem hoet sal wesen

 

Met hem, oft hi verdoemt es,

 

Oft behouden, sijt seker des.

900

In die vercorne werd afgedaen

 

Al haer verdinken, sonder waen,

 

Van der eweliker bliscap goet;

 

Maer si hebben in haren moet

 

Hare quaetheit, diesi daden voren;

905

Nochtan niet, dat si wanen verloren

 

Bliven, ofte ter pinen comen,

 

Noch oec ter bliscap niet; si gomen

 

Metter gracien al van desen,

 

Daer si gedanct af mogen wesen;

910

God en doet hem niet in scijn,

 

Om datsi te blide souden sijn.

Vanden ordele meer. xviij.

Dan alse dit dus es gedaen,
Selen die onsalegen wanhopen saen,
Ende hem decken, constensy,
Vore dansichte Gods, seitmen mi,
Ende selen roepen: ‘Gi, berge ter stede,
Bedect ons vanden ansicten mede

[p. 3,379]

 

Die daer optie trone staen!’

 

Alse Crissostomus doet verstaen

920

Op Matheuse, daer hi seget hier:

 

‘Het ware sachter, ducent vier

 

Ende blixeme gedogen, dant ware

 

Dat ansicht also openbare,

 

Dat so suete es ende so scone,

925

Van ons heren, om enige lone

 

Die wi dor hem niet en daden.’

 

Sine dorren haer ogen in genen raden;

 

Ons en steet niet te siene daer naer.

 

Jan Crisostomus seget mede:

930

Dattie sonne ende mane bede

 

Haer licht an hem trecken gerede,

 

Om des rechters gewarechede,

 

Dat sise niet dorren an sien;

 

Niet om dat hem mach mescien,

935

Maer om dat elken minsce dan sal

 

In eens anders torment [s]c[r]omen al

 

Van sine[n] vonnesse werd[en] geset.

 

Die cracht oec der hemele met:

[p. 3,380]

 

Dat sijn dingel, verstaicker an,

940

Ende die selen beroren, alle, dan,

 

Maer niet om die ververnesse

 

Vander gerechter doemnesse,

 

Noch oec om anxt en genen

 

Dat si hem yet selen verenen,

945

Maer om die wondere, die si sien

 

Van selken dingen, die gescien.

 

Also, alse Beda seget, daer van:

 

Wat sal dat roedekijn dogen dan,

 

Dat inden woude es gestaen,

950

Daer die cedren vanden paradise verslaen.

 

Daer selen die vercorne te hope

 

In die locht hem jegen lopen,

 

Entie quade op deerde omtrent,

 

Die si altoes hebben gemint;

955

Daer selen si bliven in dat dal

 

Van Josephat also al,

 

Ende des rechters sent[ent]ie avebieden,

 

Eersi vandaer mogen scieden.

Noch meer vanden ordele. .xix.

Men seit, dat [Christus] judiceren sal
In die vorme een[s] cnechts al,

[p. 3,381]

 

Also alsi vor Pylatus

 

Was gejudiceert aldus;

 

Want hi doe gedaent ne gene,

 

No clerheit [hadde], no groet, no clene,

965

Maer was .i. spiegel, een anscouwen

 

Vol van menigerhande rouwen;

 

Ende dan sal hi in die glorie,

 

Van al siere scoenre memorie,

 

Allen minscen hem vertonen,

970

Om dansien van sinen lone[.].

 

Maer Augustinus seget [..] van dien:

 

In die vorme salmenne sien

 

Van ene[n] cnecht; verblidende daer

 

Seelne sien die gode daer naer;

975

Maer den quaden werdet verborgen saen,

 

Datsi die bliscap niene begaen,

 

Noch die claerheit en sien mede,

 

Diede gene sien ter stede

 

Die suver sijn van herten daer,

980

Ende oec dat rike hebben daernaer.

 

Die vader en judiceert genen man,

 

Maer al sijn rechten geeft hi dan

 

Sinen sone, om dat hi es

 

Die sone des minscen, sijt gewes.

985

Niet alse, dat hi sone es geseit,

 

Alse van der cracht der minscelijcheit,

[p. 3,382]

 

Oft sonder den vader daer ter stede,

 

Oft sonder den heyligen geest mede

 

Daer te judiceerne yet sit,

990

Maer hi judiceert na dit

 

In die vorme van enen man,

 

Den quaden verveerlijc tsine dan,

 

Ende den gerechten genadich daer;

 

Ende verliechtse oec daernaer;

995

Hi judiceertse metter godleecheit,

 

Niet metter minscelijcheit.

 

Oec niet allene Christus ne sal

 

Niet judiceren daer allene al,

 

Maer die heyligen selen daer

1000

Met hem judiceren, vorwaer,

 

Nadat God selve heeft geseit,

 

Daer hi seget na der waerheit:

 

Gi selt sitten op .xii. stole wel,

 

Ende jugeren opt geslechte van Israel!

1005

Niet allene die .xii. apostelen,

 

Maer die hem volgeden alle, selen

 

Gemeinlijc judiceren gerede.

 

Biden .xii. sitten, verstawi mede,

 

Alle die heyligen sonder getal,

1010

Ende bi den .xii. geslechten, men sal

 

Alle die gene verstaen aldaer,

 

Die te judiceren sijn vorwaer.

[p. 3,383]

Vanden selven meer. .xx.

Alsoe alse seget Gregorius,
Die dit hier orkent aldus,
So selen vier ordine daer sijn
Inden gerechten vonnesse sijn:
Twee, alse die sijn vercoren,
Ende .ij., die oec sijn verloren.
Die vercorne en sal niemen daer
Judiceren, maer si vorwaer
Selen judiceren, ende regneren,
Alse die recht van allen deren.

Ende selke werden gejudiceert ter stede,

Ende selen regneren mede,
Alse die tusscen beide sijn goet,
Alsmen ons verstaen doet.

Die quade, van dien sel na desen

Selc daer gedoemt wesen,
Ende sal vervaren, hoe soet gaet,
Alse quade kerstine, dat verstaet.
Selke selen niet gedoemt, twaren;
Nochtan so selensi vervaren
Alse die ongelovich sijn;
Dus sal wesen dese termijn.

[p. 3,384]

1035

Dan sal die rechtere sceden daer

 

Die gode vanden quaden naer,

 

Alsoe die herde sijn scape doet,

 

Ende uten quaden doet dat goet.

 

Ende dan (alse seget Gregorius)

1040

Comen si ter scalen dus,

 

Ende weget tquade jegen tgoede,

 

Ende eest dat daer tquade verloede,

 

So weet hi sijn vonnes daer,

 

Ende daers geen verdingen, naer.

1045

Ende dan sal ons God verwiten,

 

Niet allene onse quade viten,

 

Noch oec onse verrokeloeshede mede,

 

Maer al dat hi dor ons oec dede

 

Sal hi ons verwiten daer,

1050

Daer wi en selen niet .i. haer

 

Keren dorren van anxte groet.

 

Ay, ongevallige sondere groet!

[p. 3,385]

 

Wat soutu nu daer mogen angaen,

 

Daer di die here wilt verslaen

1055

Emmermere ter pinen swaer.

 

Alse dit die es dus openbaer,

 

Dattues meer en mach ontgaen,

 

Dits vrese boven al, na mijn verstaen.

God den sonder an sprect. .xxi.

Ic, sprect hi, die om u
Achter lande liep vor nu,
Ende predicte die waerheit al,
Waer met datmen vercrigen sal
Hemelrike, dus gingic vort,
In lande, in dorpe, ende in port,
Daer ic om u bespot was,
Ende wederseit dicke na das,
Ende getrijst was ende gewacht,
Oftic yet vort hadde bracht
Datmen node hadde gehord.
Maer in verbarchs nie mijn word,
Ende seide, dat mi orberleec dochte,
Hoe sere datmi oec wachte.
Ende in desen so wardic daerna
Om u gegeeselt, elc dit versta,
Ende bespouwen oec ter stede,
Ende in mijn hals geslagen mede,

[p. 3,386]

 

Ende verbonden mijn ogen daer,

 

Ene dorne crone setten daer naer

 

Op mijn hoeft, met nidecheden,

1080

Dat mi dbloet te meniger steden

 

(Ay om u!) daer neder liep.

 

Daer was menich die op mi riep:

 

‘Profete! wie sloech di?’

 

Daerna oec verdoemdense mi

1085

Ter lelijcster doet daer van al.

 

Si stieten mi daer als enen bal,

 

Ende crusten mi, ende hingen alsoe,

 

Ende gaven edic drinken doe

 

Met gallen geminct, in bitterheden.

1090

Si nicgelden mi in drie steden,

 

Ende met ere glavie mi oec stac,

 

Datmi die side ontwee brac.

 

Dat paradijs ic u ontdede,

 

Ende mijn rike offerdic u mede,

1095

Ende men dwanc u mede niet;

 

Maer uwe vriheit ic u liet,

 

Ende oetmoedelijc sochtic uwen wille

 

In allen dingen, lude ende stille.

 

Hoe soudic meer gedoen dor u,

1100

Dan ic hier gedaen heb nu.

 

Hens niet, en hebt gedaen al.

 

Merct wat u gescien dan sal,

 

Die niet en hebt dat verstaen,

 

Wa[n]t ic hebt vor u gedaen!

1105

Secgt mi, gi sonderen groet,

 

Natuerleec dogende ende doet,

[p. 3,387]

 

Wat hebdi nu gedaen dor mi,

 

Die u here bem, ende daerbi

 

Om u gepassijt was hier voren.

1110

Ay, alle onsalige doren!

 

Leest dit, ende penst dan mede

 

Wat God hier vore dor ons dede,

 

(Ende penst om u sonden vordane,

 

Die u ten ordele selen vermanen)

1115

God, die van al sal doemen,

 

Na recht, van datmen can genomen.

Wat God den gerechten toe sprect. .xxij.

Daerna, gelijc heeft hi der quaden
Berespt van haren mesdaden,
Also sal hi ten goeden spreken
Met soeten worden sonderleken:
‘Ic was hongerech, du voedes mi;
Ic was dorstich, ende daerbi
Gavestu mi drinken, ende also vort
Alster ewangelien toe behort.’
Sal hi ten gerechten spreken daer,
Met groter sueticheit openbaer.
Dus es te verstane, dat God dese dinc
Meer daer te secgene bevinc
Om die gewerke der ontfermichede,
Dan die gewerke der gerechtichede,

[p. 3,388]

 

Oft der penitensien, dat verstaet.

 

Oec es te verstane, na den raet

 

Dat hi ons toent oec in desen,

 

Dat so wie behouden sal wesen,

1135

Dat meer sal sijn, in die waerhede,

 

Om ons heren ontfermichede,

 

Dan om haer verdiente met;

 

Ende die hem daer in heeft geset

 

Alse ter ontfermicheiden ward,

1140

Hi werd daer met geloent ter vard.

 

Alse oft hi woude secgen daer:

 

Uwe verdiente en sijn vorwaer

 

Niet al solke loen werd nu,

 

Alsic hier sal doen dor u.

1145

Maer gi, die anderen hebt gedaen

 

Ontfermicheit, ende hebt ontfaen

 

Dor minen wille, alsict wel weet,

 

So waerd onrecht, in loende gereet

 

U met ontfermicheiden weder.

1150

Een vonnes werd gesint daer neder:

 

‘Daer gene ontfermicheit uut en comt,

 

Hi werd sonder ontfermicheit gedoemt!’

 

Selke secgen, dat si antwerden dan:

 

Here! waer sagen wi di hongeric dan

1155

Gelijc diewangelie ons doet weten.

 

Selke heyligen oec vermeten,

 

Dat daer gene antwerde sal wesen;

 

Want alle die tongen die selen van desen

 

Stom sijn, in den dagen

1160

Daer mens ordeels sal gewagen.

[p. 3,389]

 

Daeromme seget Comestor mede:

 

Dat goede ende quade, beide gerede

 

Niet anders es te secgen daer,

 

Dan elc sine verdiente, vorwaer,

1165

Gelijc, oft hi behouden sal wesen.

 

Oft verdoemt oec na desen.

 

Daer nes geen onscout, godweet,

 

Daer elc sine verdiente weet.

Hoe God tfonnesse geeft. .xxiij.

Nu werd over elken sentensie gegeven,
Alse: ‘Gebenedide, comt mi neven,
Die mi gedient hebt, vorwaer!
Ende gi, vermaledide, gaet daer
Int ewelike vier gereet,
Dat emmer te stane steet,
Sonder roep van ludene mede,
Ende sonder ander maniere gerede!’
Dit ende ander alle dinge,
Wanen die menige sonderlinge,
Dat met consientien sal wesen
Geexprimeert van alle desen,
Dan met worden verstaic hier.
Dus gaen daer die quade int vier
Om ewelike te bliven daer;
Ende die goede gaen daernaer

[p. 3,390]

1185

Ind ewelike bliscap sonder inde;

 

Entie quade ind ewelike scinde,

 

Daer si gepijnt werden daerna

 

Emmermeer, alsict versta.

 

Hets recht, datsi emmermeer dogen,

1190

Die op eertrike altoes pogen

 

Hoe si quaetheit mogen doen.

 

Gregorius ons in een sermoen:

 

Hets recht, dattie gene seer

 

Sonder bliscap hebben emmermeer,

1195

Die noyt en wouden derven niet,

 

Oft sonder sonde wesen yet;

 

Si souden wel sonder inde

 

Leven, alsict an sulken vinde,

 

Ende hi sonder inde mocht dan

1200

Sonde doen, dat verstaic daeran.

 

Daer es twierhande pine den quaden

 

Dan gegeven, om hem versaden:

 

Deen es, datsi werden gesceden

 

Van Godsrike in allen leden;

1205

Dander dat si gepijnt selen wesen

 

Inder hellen emmermere na desen.

 

Dit sijn die pine entie viere,

 

Daer ons dewangelie af seit diere:

 

Alle bome die dragen niet

1210

Goede vrucht, die besiet,

[p. 3,391]

 

Ende snidetse af, ende lecgtse dan

 

Inden viere vorward an.

 

Daerom, om ene clene pine,

 

Daer u hier in staet te sine,

1215

Dat ewelike vier verdient,

 

Ende den stanc, die meer en dwient.

 

Nochtan, die .x. dusent helscher viere

 

Vergaderen mochte[.] in enen viere,

 

En ware niet daer jegen al

1220

Alse die pine daer wesen sal,

 

Daer si van der heyliger glorien

 

Gesceden sijn, ende dier memorien,

 

Ende dat si van Gode gehaet sijn.

 

Alse ons G[r]egorius doet in scijn,

1225

Die trike Gods onwerdich wesen,

 

Daeraf seit hi dus van desen:

 

Dat die pine gaet boven al,

 

Datmense daer dan sceden sal

 

Van Gode; entie scande mede,

1230

Entie confuse der conscientien, bede.

 

Daer si vandien niweren vinden

 

Geen remedie, dat ie[.] mach inden.

[p. 3,392]

Noch vanden selven. .xxiiij.

Gregorius die grote doet verstaen
In ene ewangelie, sonder waen,
Vanden mageden, die seit alsoe:
Oft yemen dogede daer toe,
Dat sij iet mochte gesmaken
Inden palayse sier herten, di saken,
Met groten wondere van bliscepen,
Dat[ . . . ] doe daer ward begrepen,
Daer men seide: Die brudegoem
Comt, staet op ende nemets goem!
Ende die gereet waren daer,
Gingen in met hem daer naer;
Ende die na quamen, dat verstaet,
Wat bitterheiden hem anegaet,
Doen besloten was die dore,
Ende si bliven moeste[n] daer vore.

Die dore (seit die glose daer naer)

Des riken en ward meer daer naer
Omploken, na den ordele vord,
Niemen; also hebbic gehord
In die heylige scrifture lesen.

In apocalipse oec na desen,

Vintmen indie glose staen
Dese worde, sonder waen:

[p. 3,393]

 

‘Het selen hem beclagen daeran

 

Alle geslechten der eerden dan!’

 

Dat es te secgen, van allen landen;

1260

Want sine selen (na mijn verstanden)

 

Vanden tormente niet droeven[..] sere

 

Al datsi sceden van onsen here,

 

Ende van al selker geselscap mede

 

Die te hemele vard gerede.

Noch meer vanden ordelen. .xxv.

Van .ii. vieren hebbic vernomen,
Die int inde der werelt comen.
Een vier werd daer in scijn,
Dat vergangelijc sal sijn,
Daer die werelt gepurgerd werd mede,
Entie ziele van hare quaethede,
Alsic daervoren dede verstaen.
Dat ander vier, dat daer comt saen,
Dat es een ewelijc vier, (godweet),
Datten quaden es daer gereet.
Ende dit vier es onder deerde met,
Ende altoes livechtech geset
Ter pinen, met ongenaden groet,
Ewelike metter duvele conroet,
Dat tweevoldech geheten es,
Dats altoes donreine, sijt gewes,

[p. 3,394]

 

Ende altoes pinende daer oec mede;

 

Bedien en blest in gene stede,

 

Noch en sal niet geblest wesen,

 

Also alse wi in Joppe lesen,

1285

Vand[i]en daer hi seit:

 

Het salse verslinden .i. vier gereit,

 

Datse niet en sal ontsteken.

 

Gregorius horic hier af spreken:

 

Die irste doet, die niet en welt

1290

Die ziele, daer si werd gevelt,

 

Behout si uten live na desen;

 

Vanden live[.] nochtan moet wesen

 

Die ander doet, alsemen telt,

 

Daer si noch swaerre met werd gequelt.

1295

Ende van beiden desen saken,

 

So est te verstane in derre spraken,

 

Nochtan, dat niet die ziele en velt

 

Van haren lichame, dat sijt ontgelt.

 

Dese onsalige hebben ene doet,

1300

Die sonder doet hetet, bloet,

 

Ende een inde sonder inde geset,

 

Ende een gebrec sonder gebreke[.] met:

 

Bedie die doet leeft omtrent,

 

Ende dat inde altoes begent,

[p. 3,395]

1305

Ende men gebreke men niene weet

 

Dat [ . . . ] dies daer iet ontgeet.

 

Waerombe en pense wi daerop niet,

 

Dattie ziele so swaer verdriet

 

Om onse sonden hebben sal.

1310

Ay God! ende oft hi hier al

 

Den lichaem daet ontgelden dat

 

Eer die ziele rumde tvat;

 

Dat willic wel dat mochte wesen!

 

Maer neent niet, men can te desen

1315

Niet anders gedoen, here! dan gi

 

Hebt vore geset, dat donke mi;

 

Sele wi derre pinen genesen,

 

Dat moet bi uwen wille wesen.

Van der pinen der quadere. .xxvi.

Alse die arme zielen sijn
In der vulre hellen termijn,
Selense yet anders hebben daer
Dan dat vier, dat es dus swaer?
Jase! Men mochte gepensen niet
In gere manieren haer verdriet.
Si selen daer horen so vreselijc
Stemme roepen, ende so eyselijc,
Ende so donker saelt wesen daer,
Sulferechtech ende putten swaer,

[p. 3,396]

 

Hitte ende dorst ende stridinge mede,

1330

Met hameren slaen, op al haer lede,

 

Ende een hope es hem in scijn

 

Dat si altoes in pinen sijn;

 

Bande van wormen, altehande,

 

Ane voete, an arme, bene ende hande;

1335

Rouwe, vrese, versmedenesse

 

Van Gode (dats die swaerste lesse)

 

Ende van allen sinen heyligen met.

 

Ende waer dat ict hebbe geset

 

Hier vore in Tondalus, sonder waen,

1340

Ic soudt u hier doen al verstaen.

 

Maer die man, diet selve al sach,

 

Hi mages bat doen gewach

 

Dan enich ander man, godweet,

 

Om dat hi vertelt al dat leet

[p. 3,397]

1345

Vander hellen pinlichede.

 

So latic hier nu ter stede;

 

Diet lesen wille, soect daerin,

 

Hi vindes daer meer, na minen sin,

 

Dan ict hier nu doe verstaen.

1350

Int vierde boec, na minen waen,

 

Vander vierder pertien met,

 

So wanic dat oec es geset.

 

Dus es die pine alte swaer,

 

Die emmermere sal geduren daer,

1355

Ja so groet essi, ende met selken lede,

 

Soe dat si vergeten alle daer mede

 

Gods, ende alle goede saken,

 

In dat torment, daer si na haken.

Van der sonne, ende vander manen, hoe si verwandelen. .xxvij.

Na die verdoemenesse, sonder waen,
Alse Ysayas ons doet verstaen,
So sal die mane al so claer wesen
Alse die sonne was vordesen;
Ende die sonne sevenvout meer
Clare wesen, dansi was eer.

Ende op dit Johel oec doet gewes.

Alse dit al getermeneert es
Van desen vonnesse, die dan sijn
Ende die quade na dien termijn

[p. 3,398]

 

Inder hellen sijn besloten,

1370

Alse onse here met sinen roten

 

Inden hemel hem verheft,

 

Dan, alse dit die mane beseft,

 

Werd si verwandelt inder claerheit

 

Die de sonne had vorseit;

1375

Ende die sonne werd sevenwerf meer

 

Clarre, dan si was doe eer.

 

Ysidorus seget daerna:

 

Mane no sonne, alsict versta,

 

Niet en selen wandelen vort,

1380

Maer staen altenen in een acort,

 

Ende in ene stat vord alsoe,

 

Ende darse God irst maecte toe,

 

Ende sette, doe hi die elemente

 

Elc dede staen na haer atente.

1385

Dus sal sonne ende mane na desen

 

In die selve stede wesen,

 

Daerse onse here sette na dat

 

Doen hise irstwerf maecte ter stat.

 

Vore dien dag des ordeels daer

1390

(Na dat Johel segget vorwaer),

 

So waest eclipsis, alsict vernam;

 

Ende doen onse here ten ordeel quam,

 

So werden si verdonkert mede

 

Van hare clarheit daer ter stede.

[p. 3,399]

1395

Ende doe die werelt werd genoveert,

 

Ende hemel ende eerde gepurgeert,

 

Ende neuwe werden, so werd gemindert

 

Van hare claerheit, ende gehindert

 

Sonne ende mane; ende om dat,

1400

Seget Ysidorus, dat si ter stat,

 

Om haer pine, die si doe dogen,

 

Haren loen hadden sevenvout vermogen.

 

Dan en sal dach no nacht

 

Nember werden daer geacht;

1405

Maer een dach saelt als [.....]

 

Dien God wel [.....]

 

Ysayas [.....]

 

Daer [.....]

 

[.....]

1410

[.....]

 

Dits te verstane, dats gene noet,

 

Daer en es, cleine no groet,

 

Anders dan sijt siren daer;

 

So claerheit es daer vorwaer

1415

Van Gods claerheit, dat verstaet,

 

Dat haere claerheit al vergaet.

Van der bliscap der heyliger die met Gode sijn. .xxviij.

Die vader verblijt die gerechte
Met sonderlingen sconen lechte;

[p. 3,400]

 

Want van Gode comt ene raye

1420

Van ere claerheit, dat daer in spraye

 

Werd[en] gesien [van] elken in,

 

Daer hem af werd also die sin

 

Verclaert, dat hi altoes es

 

Daerombe in glorien, sijt seker des.

1425

Ende om dit, alse dewangelie seit:

 

Die gerechte sullen inder waerheit

 

Blicken, gelike der sonnen claer;

 

Ende in haers vader rike vorwaer

 

Haer raye blict, daer men in sal

1430

Haer claerheit merken overal;

 

Sine mach corrumperen niet,

 

Noch oec minderen, wats gesciet.

 

Twee dingen sijn der zielen gegeven:

 

Deen es, dat si altoes geven,

1435

Ende darven van allen quade daer;

 

Dander es, dat si daer naer

 

Altoe[s] in jegenworden sijn

 

Van allen goede, sonder termijn.

 

Ende in dese twee es vorwaer

1440

Volmaecte salicheit openbaer.

 

Der gichten der gerechtere es drie:

 

Bekinnesse eest deen, donke mie,

[p. 3,401]

 

Ende minne eest dander, daer ter stede,

 

Ende gebruken eest terde mede.

1445

Van kinnessen so comt minne,

 

Ende van dese tween, alsict kinne,

 

So comt gebruken, dat verstaet.

 

Daer ombe volmaectheit, hoe soet gaet,

 

Es in bekinne[n] des overstes gods;

1450

Ende dberoeren der minnen des moets

 

Te hem selven trect, sijt seker des;

 

Dat gebruken dat terde es.

 

Daerom seget Sent Augustijn:

 

Hi sal met rechte dinde sijn

1455

Van onser begerte, secgic, vandien,

 

Diemen sonder inde mach sien.

 

Hier in el volmaectheit al,

 

[.....] dus vrolijc leven sal,

 

[.....] dinc sal wesen

1460

[.....] gelesen

 

[.....]

 

Dat God daer den sinen doet.

Noch vander bliscap der zielen. .xxix.

Sente Bernard seget dat:
Dat alle bedalle daer ter stat

[p. 3,402]

1465

Alle die soetheit niene can

 

Die[n] minsce gescien, die daer an

 

Hem heeft, die maker es

 

Alles dinges, sijt seker des;

 

Also alsemen int boec vent

1470

Vander zielen enten geesten omtrent.

 

Twee dinge inden minsce sijn:

 

Dats die sijn van binnen fijn,

 

Ende die sijn van buten mede;

 

Ende yegewelc heeft ter stede

1475

Sijn huus, daer menne in wedermaect.

 

Die sin van buten werd oec gesaect

 

In ere sinninge der minscelijcheit,

 

Ende daerom seit hi, in der waerheit,

 

Dat god minsce gemaect was

1480

Om dat hi in hem selven na das

 

Den minsce altemale soude

 

Heilegen, op dat hi selve woude;

 

Ende om dat ie begeringe, alsict verneme,

 

Vanden minsce quame te heme,

1485

Ende alle die minne in hem quame,

 

Ende alle dinc van hem name,

 

Dit waer al den minsce goet;

 

Want also als ict verstoet,

 

Ginge hi in, ginge hi uut,

1490

Hi vonde weide al overluut

[p. 3,403]

 

In sinen makere, seldi verstaen;

 

Want eest van buten, also saen,

 

Dats int vleesch, hoe soet gaet,

 

Sijns behouders, dat verstaet;

1495

Ende eest van binnen, so eest mede

 

In des sceppers godlijchede.

 

Dat derde es, dat van desen leven

 

Die onsaligen uut gaen ende begeven,

 

Dattie ingele noyt en mochten

1500

Proeven, in en[i]gere gedochten.

 

Also alse Augustijn hier seit

 

Uten boeke der biechten gereit:

 

Over al door die bliscap, godweet,

 

Die meerre moednesse [men] vergeet;

1505

Na ene grote siechede,

 

Volget een hoge genesen mede;

 

Ende na groten rouwe, wetet wel,

 

Volget bliscap ende spel;

 

Die in der proverbien geseget met,

1510

Die inde canteken sijn geset.

[p. 3,404]

 

Daerom die materie vanden loven,

 

Die de heyligen singen boven:

 

‘Gebenedide, Here, die ziele mijn,

 

Ende alle die onder mi sijn!’

1515

Dit werd daer gesongen clare.

 

Ay! die dan in die scare

 

Vandien sange mochte comen,

 

Hem worde alle droefheit benomen!

 

Men sinct daer oec: Wi sijn verblijt,

1520

Om dat wi leiden onsen tijt

 

In onsen dagen in oetmoedichede!

 

Wi sijn oec comen (sinctmen mede)

 

Vander doet ter bliscap al,

 

Die ons ewelijc duren sal!

1525

O wi! die dus singen mach

 

Om .i. lettel hier verdrach;

 

Ende o wi! die dit singen daer verliest,

 

Ende comt daer hi ewelike riest!

Van Gods gebrukenesse. .xxx.

Sente Augustijn seget mede,
Inden boec der questien, tere stede,
Die op dewangelie gemaect sijn:
‘Si mogen daer alle secgen in scijn,

[p. 3,405]

 

Vander onsprekelik[er] gebrukelijchede

 

Der waerheit, die daer volget mede;

1535

Ende so si meer alle secgen mogen,

 

So si min te secgen dogen:

 

Want hi es hertoge van dien liechte,

 

Ende raste boven alle geslichte.’

 

Noch Augustijn, in enen boec, saget,

1540

Daer men vanden Steden Gods gewaget:

 

‘God sal ons so bekint sijn,

 

Ende so claer oec met int antscijn,

 

Dat wi selen sien den heyligen geest

 

In ons selven, hebbic vereest;

1545

Ende dat yegewelc siet in hem gescien,

 

Sal hi in enen andren sien.

 

Neuwe hemele, neuwe eerde,

 

Ende alles dies men daer begeerde

 

Sal daer elc gebruken meden.

1550

Oec selen daer alle uwe leden,

 

Ende u darme uwes lichamen

 

Gode loven alle tsamen.’

 

Wat eest anders, secgen die propheten,

 

Daer God seget inden beheten:

1555

‘Ic sal der gere God wesen.

 

Ende oftics niene waer in desen,

 

Hoe soudense dan gesaet sijn?

 

Ic sal wesen hem in scijn,

[p. 3,406]

 

Wat dat yemen in erachtichede

1560

Van mi begerd, in waerhede,

 

Haer leven, haer salicheit, haer vrede,

 

Ende ere, ende raste, ende werdichede,

 

Ende van alles dinges copie mede,

 

Van alder bliscap genuechlijchede.’

1565

Daer onse bekinnisse sal hebben niet

 

Gene dolinge, wats gesciet;

 

Daer onse minne oec ne sal

 

En geen bescermen hebben van al;

 

Daer onse wesen oec albloet

1570

Nemmermeer en hevet doet.

 

Dan sal God, alse Bernardus seit,

 

Hi sal vol sijn der redelijcheit,

 

Van allen liechte begeerlijchede,

 

Ende der meniger vredelijchede,

1575

Ende in ere gedachten der ewelijcheit.

 

Wat helpt hier meer toe geseit.

 

In can die bliscap niet volbringen,

 

Die si daer hebben in allen dingen;

 

En es geen man, die const gepensen,

1580

Noch die dinge oec gevensen,

 

Van eniger bliscap, dat verstaet,

 

Die jegen die bliscap iewent gaet

[p. 3,407]

Vanden selven noch meer. .xxxi.

Nu es een inde der eertscher dinc,
Van dattie eerde ie bevinc.
Vore dit inde, leestmen met,
Dat in hemelrike waren geset
Ingele, deen boven, dander neder,
Om te dienne vort ende weder;
Ende duvelere oec, den duvelen met
Oec waren te dienne geset;
Ende manne oec, over die man,
Ter orberlecheit des liven, an,
Ofte som te bedriegelijchede.
Maer dan salt al cesseren mede
Die heerscapien, ende die vogedien,
Want dan en saelt in dien pertien
Niet te doene sijn, godweet,
Om die grote glorie breet.
Daer sal die vrese al vergaen,
Ende caritate sal daer op staen;

[p. 3,408]

 

Noch daer ne sal die vorberste niet

 

Den mindren verhogen, wats gesciet,

 

Noch oec verdrucken, dat wel wet,

 

Maer elc blijft daer hi es geset.

1605

Ende daeromme, alsi dus genomen

 

Ter bliscap Gods, ende daer comen

 

Gereckelijc, ende dat hem dan

 

En geen dienst behoevet vort an,

 

Dan sal oec cesseren daernaer

1610

Die namen der ingele, wet vorwaer,

 

Van dat si nu geheten sijn,

 

Om die menichfoldicheit fijn

 

Der minsceliker dienstichede.

 

Nochtan selen in den hemel mede,

1615

Ende oec in die helle na desen,

 

Menigerhande woninge wesen,

 

Gelijc dat in Tondalus steet;

 

Die wille, leest daer gereet.

 

Sal daer sijn ongelijc claerheit

1620

Bider bliscap, diemen seit.

 

Want alst es een gemene pinninc,

 

So bekint hem elc an die dinc;

[p. 3,409]

 

Ende alsoe es Gods anesien,

 

Die elc mach gebruken indien,

1625

Ende also dat God es al,

 

Ende in alle dinc, groet ende smal,

 

Dus eest al in he[.]m daer,

 

Ende hi in hem oec openbaer.

 

Wat souden hem meer bliscepen

1630

Datsi in hem sijn begrepen,

 

Ende hi weder met hem altoes.

 

Dits .i. leven sorgeloes.

Noch vander bliscapen meer. .xxxij.

Dits met rechte die bliscap mede
Vander eweliker overster stede;
Ende, alse Augustijn seit albloet,
Heeft ene dere ordene geselscap groet
Gods te gebrukene daer altenen,
Ende te gader in hem gemenen.

Wat es dese[r] glorie bediede

Deser sekere heyliger liede:
Het waer vele lichter volgen hare,
Dan te vertrecken openbare.

Wies sal die loep sijn sonder inde

Entie gewoente, alsict vinde,

[p. 3,410]

1645

Sonder verdriet, ende in ouden,

 

Daer dewelike bliscap in es behouden,

 

[ . . . ] altoes neuwe joye driven,

 

Ende sonder vrese altoes bliven

 

In die volmaecte salijchede?

1650

Dit mach bliscap heten gerede!

 

Dese bliscap es bekint,

 

Van alre hopen oec volint.

 

En es geen hoecskijn oec mede

 

So groet, no so clene ter stede,

1655

Noch in ziele, no in lichame,

 

En si vervult met alre bequame.

 

Het sal al vol sijn, ende over vloeien

 

Van alre bliscap, die daer groyen;

 

Want het sal boven wesen

1660

Allen verdienten uut gelesen,

 

Ende oec boven allen sinnen geset,

 

Ende boven allen begeerten met.

 

Daerom es gescreven alsoe:

 

En mach geen oge anesien toe,

1665

Noch ore horen, dat verstaet,

 

Die bliscap, die de minsce begaet.

 

Vore den dach des ordeels mede,

 

So ondersien hem wel gerede

 

Die goede, entie quade met,

1670

Alse in dewangelie es geset,

 

Daer men leest vanden riken man,

 

Die purper ende pellen hadde an,

[p. 3,411]

 

Ende van Lazaruse mede,

 

Hoe si hem ondersagen bede.

1675

Maer na den ordele en selen die quade

 

Nemmermeer sien met gene rade

 

Dat godlike licht, noch livelijchede

 

Van niemen die es Gode mede;

 

Maer die goede selense sien

1680

Altoes vore daerna van dien.

 

Nochtan, alse Gregorius seget:

 

Den heyligen zielen niet en weget,

 

Noch en hebben deren van dien,

 

Datsi die gene in pinen sien,

1685

Want haer bliscap es so groet,

 

Dat[ . . . ] hem mach gene noet

 

Comen van eniger deren daer.

 

Ay, God, here! brinct ons hier naer

 

Terre bliscap die es dus groet,

1690

Alse onse lichaem comt ter doet!

 

O wi onsalige! Verdoemde sonden,

 

Daer[bi] ons dit werd ontvonden,

 

Ende daer wi emmermere na desen

 

Ombe selen gepijnt wesen

1695

In ewelike vier starc!

 

Ay, dulle minsce! penst ende merc

 

Om dine sonden, die di dus leiden,

 

Ende die di dan aldaer doen sceiden

 

Vander bliscap, ende emmermeer

1700

Geduret sonder wederkeer!

[p. 3,412]

 

Betert u, ende scuwet die sonden,

 

Daer gi Gode met werd ontvonden!

 

Dit radic u in in gerechten rade.

 

Dit es dinde van goede ende quade.

Van onser vrouwen miraculen, diesi an mi selven dede. .xxxiij.

Ene miracule van onser vrouwen
Willic maken met goeder trouwen,
Die si an mi selven dede,
In ere harde groter siechede,
Daer ic lach te Veltheem binnen,
Altemale buten minen kinnen.
Ende dit was in die sinxen dage,
Dat van sterften was die grote plage;
Ende om dit begonstic vruchten,
Ende mi selven te meer duchten,
Ende daerom mine biechte sprac,
Van alre dinc die mi gebrac.
Doe quam mi dongemac so groet,
Dat ic niet gaf om die doet.
Maer een gepens haddic, met trouwen,
Altoes op onser soeter vrouwen,

[p. 3,413]

 

Datsi mi moeste daer verdingen,

 

Ende uut dier swaerheit bringen;

 

Op dat orberlijc mire zielen ware,

 

Ende ic noch mochte dienen hare.

1725

Een bekeren quam mi doe ane,

 

So dat ic began te verstane,

 

Dat ic genesen soude wel.

 

Maer daerna mi meer mesvel,

 

Want al die siecheit openbaer

1730

Sloech mi in mijn ogen daernaer;

 

Ende ward al blint optie stede,

 

Ende hadde so grote stecte mede,

 

Dat mi dochte in alre sake

 

Oftmen met cniven daer in stake.

1735

Doe sprakic in mi selven saen:

 

‘Ay, laetse! wat machtu anegaen?

 

Wat saltu doen? Dit grote wee

 

En soutu mogen gedogen nemmee!

 

Ja, sprakic doe ter stat:

1740

Ende al verginge mi twee na dat,

 

Soudic bliven aldus blint,

 

So waric altemale gescint!’

 

Dus lagic jegen mi selven ende sprac,

 

Ende had so groet dat ongemac,

1745

Dat ic geduren niene conste.

 

Doen quam mi echter vord die onste

 

Van onser vrouwen, die mi vorsach,

 

Daer ic in mire siecheide lach.

[p. 3,414]

 

Ende doe ic sprekende ward om haer,

1750

Doen dedic wechgaen alle daer nare

 

Die mi geseten waren bi;

 

Ende seide: ‘Ic wil resten mi.’

 

Ende dit dedic algader, om dat

 

Dat ic om haer soude pensen te bat.

1755

Doen gingic bidden onser vrouwen

 

Neerstelike, met goeder trouwen,

 

Datsi behilde daer mijn licht,

 

Ende seide: ‘Vrouwe! Ic heb gedicht

 

Van u menige scone dinge.

1760

Maer nu soudic sonderlinge

 

Van u dichten, indien dat gi

 

Mijn licht wilt behouden mi.’

 

Aldus lagic lange ende bat,

 

Ende geloefde, ende seide daer ter stat:

1765

Dat ic, na mijn genesen, soude

 

Van haer dichten, also houde

 

Alsic dit boec hadde gehent,

 

Daer ic in dichte doe omtrent.

 

Ende recht aldus in dese sprake,

1770

So quamic daer in slaeps sake,

 

Ende sliep daer ene lange stonde;

 

Ende inden slaep mi dromen begonde[.]

 

Om die vrouwe vol van genaden;

 

Mi dochte, dat si mi had ontladen

1775

Van minen wee opter stat,

 

Ende mijn licht gaf oec na dat.

 

Daerna onlancs ic ontspranc,

 

Ende vant dit waer; dies moetsi danc

 

Ducentvout hebben, die vrouwe mijn,

 

Ende gebenedijt so moete sij sijn!

[p. 3,415]

 

Want vander uren vorward

 

Sone ward ic nie daer af beswaerd.

 

Doe leidic mine hande te gader

 

Ende seide: ‘Ic soude doen algader

1785

Dat ic haer hadde beheten.’

 

Daerom en willics niet vergeten

 

In wil al nu rechte terstont

 

Mijn gelof hier maken cont.

 

Ay edele moeder, maget vri,

1790

Nu staet mi hi[r] selve bi!

Van onser soeter vrouwen love. .xxxiiij.

Onbesmette van allen live,
Ende reine boven alle wive,
Moeder ende maget uut vercoren!
Gi sijt ene die dierste olive,
Ende meer gehoget in uwen beclive,
Dan nie minsce die ward geboren.
Wat eest, dat ic van u scrive,
Ensi dat ic ane u blive,
In saels niet connen comen te voren,
Al haddic te mi noch sinne vive,
Die dinc te maken, die ic bedrive.
Nochtan so ward mi na dat horen
Alte swaren een becoren.

Becoren moetic mi selven sere,

Om der gere te doene ere,

[p. 3,416]

 

Die mi dicke verloest heeft.

 

Ic, die ben van cleinre lere,

 

Van haer te spreken ic begere,

 

Die alder werelt prijs geeft.

1810

Om dit, so dochtic mi te mere,

 

Om dat van u in allen kere

 

Elc sijn dichten heeft beseeft.

 

Daerom nochtan, dor dese dere,

 

Dat ic hebbe gelovet, here,

1815

Dat salic doen al onbeseeft,

 

Dats van der scoenster die nu leeft.

 

Deus! Hoe sal ic vol prisen mogen,

 

Die mi gaf dat sien mire ogen.

 

Ic wils beginnen an u hoechede.

1820

U hoecheit, vrouwe! es boven gevlogen

 

Allen minscen ongelogen.

 

Dat dede u grote volmaecthede,

 

U volmaechtheiden es sonder dogen,

 

Daer nembermeer niemen na mach [.]ogen.

1825

Dat dede u edel goedertierenhede.

 

U goedertierheit doet verhogen

 

Menigen, die oec waer bedrogen,

 

Ende daet u melde ontfermichede,

 

Daer gi menigen verloestet mede.

1830

Ay vrouwe! Hoe salic u breetheit

 

Vertrecken, na die waerheit,

[p. 3,417]

 

Die so vele heeft bevaen.

 

Ende oec daer mede u lancheit,

 

Die van beneden tot boven geit,

1835

Ende eerde ende hemel al begaen.

 

Nu es daer noch u diepheit,

 

Daer gi Gode so wel met greit,

 

Dat ons es al buten waen.

 

Maer u grote miltheit,

1840

Die uut u werd gebreit,

 

Die en can niemen te vollen aen

 

Volprisen genoech, na mijn verstaen.

 

O vrouwe! Hoe magic mede

 

Volprisen nu u cueshede,

1845

Daer gi Gode met al verwont.

 

Ende oec mede u reinichede,

 

Daer gi met bracht toe ter stede

 

Dat onse here in u werd cont.

 

Ende u grote subtijlhede,

1850

Daer in was grote enichede,

 

Daer af menich ward gesont.

 

Nu es u overvloyethede

 

Met so groter simpelhede,

 

Dat dit dede beten daer ter stont

1855

Den here in uwes herten gront.

 

Wel besneden van allen leden

 

Sidi, maget rene.

 

U soete beden, met reinicheden,

 

Gaf u vele te lene.

[p. 3,418]

1860

U goede sate, u karitate,

 

Brachten u in goeden lof;

 

U goede mate, van allen state,

 

Sachmen in des coninc hof.

 

U doget groet, sonder genoet,

1865

Die es verre gevlogen.

 

Gi sijt albloet die ons vercroet

 

Die duvel van onsen ogen.

 

Gi sijt die troest, diet al verloest

 

Hebt, naest onsen here;

1870

U doen en noest, no suut, no oest,

 

Ne genen kerstinen mere.

 

Biddersse, troestersse van alre dinc,

 

Middelersse, leidersse die Gode ontfinc[.].

 

Uwer doget, lieve here,

1875

Sine diende u in allen kere.

 

U hoeft ront, u haer blont,

 

U kele wel gescepen;

 

U ogen claer, brun, openbaer,

 

Daers niet an mesgrepen.

1880

Hets recht, datsi lovelijc sere,

 

Die in haer woende, makets ere.

 

U nese recht, lanc ende slecht,

 

Ende breetheit wel termaten;

[p. 3,419]

 

U mont clene, suver ende rene;

1885

U lippe van sconen state;

 

En werdi niet wel gemaect

 

Dat dochte mi sere ongeraect.

 

U anscijn smal, ende gracelijc al,

 

Ene rode verwe daer in gesait;

1890

Ront u kinne, .i. dal daer inne

 

Oft van yvore waer gedrait.

 

Waer an haer yet ontbraect,

 

Onse here hadde[t] an haer gesaect.

 

U oren lanc, in die mate,

1895

Te maten dinne, van goeden state,

 

Van suverheiden besceden.

 

U arme lanc, u vinger blanc,

 

Alle slecht in haren ganc;

 

Die nagele wel besneden.

1900

U soete borste, daeran die vorste

 

Sine noetdorste nam van sinen dorste,

 

Die waren emb[er] van werdicheden.

 

Die bene van haren, wel openbaren,

 

Dats wel te weten ter waerheden,

1905

Si droegen den here der claerheden.

 

U lichaem soude vor al gaen,

 

Daer gi werdelijc in hadt beuaen

[p. 3,420]

 

Den here, daert al an moet staen

 

Dat in die werelt ye geward.

1910

Aderen, darme, sonder waen,

 

Al dat daer in es gedaen,

 

Dat es reinre dan .i. traen,

 

Dat van sonden niet en bart,

 

Maer van heylicheden [es] vermaert.

1915

Edel moeder, ende maget vri!

 

Van u te dichten en waer mi

 

En gene pine, en si bedi

 

Dat ic den sin heb te clene

 

Te secgen die dinge die an u sij.

1920

Ay mij! Al waric u altoes bi,

 

Gine leret mi selve, ende oec hi,

 

Die Jhesus heet van Nazarene,

 

Sone mocht ics niet bringen te bene.

 

In u tween blivics gemene

1925

Van desen gedichte algader rene.

Dat inde vanden boeke. .xxxv.

Hier eest inde van al den boeken,
Diemen verre heeft doen soeken
Eerment hier toe heeft volbracht.
Oec benic dies also bedacht,
Dat ic den genen wille vermanen
Die mi hier toe heeft ontspanen,

[p. 3,421]

 

Dat ic dit dichte den Here van Vorne,

 

Dat was Visie, die mi te horne

 

Van hem sede so vele dogede,

1935

Dat mi dichtens te bat hogede;

 

Want en had die wille gedaen

 

Na dat mi nu heeft gestaen,

 

Sone haddics niet wel connen gemaken,

 

Want siecheit ende ander saken

1940

Hebben mi den tijt benomen,

 

Dat ics niet wel te hoefde conde comen.

 

Maer nochtan dorden here

 

Die mi geprijst es so sere,

 

So hebbic mi gehaest te mere

1945

Om hem te bluscen sinen gere.

 

Ay here! ontfaet nu dit,

 

Daer ic mi dicke in heb verhit

 

Eer ict conde te recht ontbinden.

 

Ic hope oec, gi selter in vinden

1950

(Op dat gijt doet algader lesen)

 

Dinge die nuttelijc sullen wesen,

 

Beide ter zielen, ende ten live.

 

Maer ic, die om hem dit scrive,

 

Ende noch noyt en sach den here,

1955

Daer mijn begeren nu af es sere

 

Dat icken yegeren mochte gesien,

 

Ic hope, dat hi mi na dien

[p. 3,422]

 

Te houder soude wesen, haddics te doene.

 

Waer oec, here, dat [men] selc persone

1960

Alse die her Lodewijc es geheten

 

Van Velthem yet liete weten,

 

Dat hi dor u gedoen conde,

 

Dat soudi doen in alle stonde.

 

Mijn dienst sal u sijn gereet

1965

Van alre dinc, die ic weet

 

Die gi begerende sijt an mi.

 

Nu blijft gesont, here vri!

 

God onse here die wese u bi,

 

Ende mi mede, so waer ic si! Amen!