De literaire manifesten van het fin de siècle in de Zuidnederlandse periodieken 1878-1914

[p. 5]

[Deel 1]

Woord vooraf

Als consequent vervolg op een vroegere poging tot synthese tussen de immanente, structuralistische tekstanalyse en de historisch-sociologische contextanalyse bij de interpretatie van een literair werk, heb ik met deze studie gepoogd een bijdrage te leveren tot een gelijkaardige synthese tussen de ahistorische literatuurwetenschappelijke methode en de literairhistorische methode. Mijn uitgangspunt was ditmaal de structuureenheid van de periode, een begrip dat ik heb willen onderzoeken in het licht van de verdere evolutie van de literatuurwetenschap na het status quaestionis over de problematiek van de periodisering opgesteld door H.P.H. Teesing. Mijn theoretisch structuurmodel van de literairhistorische periode heb ik ook ditmaal pogen te toetsen aan de praktijk. Door de esthetische opvattingen in de literaire manifesten van de Zuidnederlandse literaire periodieken te onderzoeken in het licht van de politieke, economische, sociale en culturele context, heb ik getracht een beter inzicht te verwerven in de periode 1878-1914, de periode van het finde-siècle.

Tussen de voltooiing van het manuscript en de uitgave in boekvorm is er een langere weg afgelegd dan ik oorspronkelijk kon vermoeden. In april 1978 promoveerde ik met deze studie tot doctor in de Letteren en Wijsbegeerte, groep Germaanse filologie. Hetzelfde manuscript werd ingediend als antwoord op een prijsvraag uitgeschreven door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde te Gent en werd er in oktober 1981 bekroond met de Prijs voor Letterkunde. Inmiddels verschenen er verscheidene nieuwe publikaties over de problematiek van de periodisering, die ik echter in deze studie niet meer kon verwerken. Ik kan mij over de toenemende belangstelling voor de literaire historiografie alleen maar verheugen en tot mijn genoegen vaststellen dat de erin ontwikkelde argumentaties mijn stellingnamen versterken.

Ik had deze studie binnen een relatief kort tijdsbestek niet kunnen beëindigen, zo ik niet had kunnen rekenen op de morele en daadwerkelijke steun van velen die mij bij mijn studie, opsporingswerk en de materiële afwerking van het manuscript behulpzaam zijn geweest.

In de eerste plaats wil ik mijn erkentelijkheid uitdrukken tegenover mijn promotor Prof. dr. A. Bolckmans voor de voortdurende belangstelling en de talrijke raadgevingen waarmee hij vanaf het begin dit werk heeft geleid en gevolgd. Zijn blijken van vertrouwen in mijn doelstellingen en werk waren bovendien een belangrijke morele steun op de onvermijdelijke momenten van

[p. 6]

twijfel en vertwijfeling bij de groeiende berg van het studiemateriaal. Ook Prof. dr. A. van Elslander wil ik graag in mijn gevoelens van dankbaarheid betrekken, daar hij mijn leermeester was in de literaire historiografie en door zijn colleges mijn belangstelling voor de Van Nu en Straks-beweging wist te wekken. Bovendien behoorde hij samen met Prof. dr. H. van Gorp (K.U.L.) en Prof. dr. A. Deprez (R.U.G.) tot de commissarissen die mijn doctorale dissertatie dienden te beoordelen. Voor hun aandachtige, kritische lectuur van dit werk en hun opmerkingen ben ik hen zeer erkentelijk.

Vervolgens is het mij een aangename plicht hier nogmaals mijn dank te betuigen aan Dr. h.c.G. Schmook. In zijn artikels vond ik de inspiratie tot de verzameling en bestudering van de literaire manifesten in de Zuidnederlandse periodieken. Zijn geestdriftige belangstelling voor dit navorsingswerk, zijn talrijke raadgevingen bij het werk op hem zo vertrouwde terrein van de 19de-eeuwse literatuur en zijn vele bibliografische aanduidingen, waren voor mij een belangrijke stimulans en grote steun. Ondanks de bijzondere fysische inspanning die het hem moet gevergd hebben, heeft hij toch mijn materiaalverzameling en aantekeningen kritisch willen doorlezen. Niet alleen voor deze concrete hulp, maar tevens voor deze blijk van ontroerende genegenheid ben ik hem bijzonder dankbaar. Bovendien wil ik hem samen met Prof. dr. A. Keersmaekers en Prof. dr. A. Deprez danken voor het werk geleverd als leden van de door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde samengestelde commissie.

Op gevaar af enkele namen te vergeten, wil ik toch de talrijke personen vernoemen die mij inlichtingen, bibliografische wenken of studiemateriaal verschaften en die ik hiervoor zeer verplicht ben: Prof. dr. E. Verhofstadt, Prof. dr. J. Weisgerber, Prof. dr. J. Persijn, Prof. dr. W. Plouvier, Dr. E. de Goeyse, Mevr. dr. B. Verhaegen-Sommer, Lic. Phil. cand. L. Keustermans, Mevr. dr. M. Martens (archivaris van de Stad Brussel), de heer André Stoops (hoofdbibliothecaris en -archivaris van de Stedelijke Openbare Bibliotheek te St.-Niklaas), Pater Fidelis van Velzen (gardiaan van de Minderbroeders Konventuelen te Halle), de heer V. Verstegen (archivaris van de Stad Lokeren), de heer Marcel Peeters (archivaris van de Stad Leuven), de heer Harry Kok (archivaris van het gemeente-archief te Naaldwijk in Noord-Nederland), wijlen Lic. Paul de Vree, Drs. Luc de Vos en Dr. Louis Vos.

Bijzonder erkentelijk ben ik ook de directies en het personeel van de Centrale bibliotheek van de Rijksuniversiteit te Gent, van de Stedelijke bibliotheek en het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven te Antwerpen, van het Mundaneum te Brussel (in het bijzonder de heer Lorphèvre) en van de Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel, waar mij voor mijn opzoekingsen excerperingswerk van de periodieken bijzondere faciliteiten werden verleend. Bij de raadpleging van het rijke studiemateriaal in het Seminarie voor Nederlandse Literatuurstudie aan de R.U.G. mocht ik steeds rekenen op de

[p. 7]

welwillendheid van het wetenschappelijk en het administratief personeel. Door hun begrip en toewijding werd mij vaak veel opzoekingstijd bespaard.

Het College van Burgemeester en Schepenen van de Stad Antwerpen wens ik hierbij in het bijzonder te danken voor de toelating die zij mij verleenden tot reproduktie in deel II van de omslagen, titelpagina's en illustraties van de tijdschriften uit de verzameling van de Stadsbibliotheek.

De realisatie van dit werk zou echter niet mogelijk geweest zijn, had ik niet ten volle kunnen steunen op het begrip, de toewijding en het geduld van mijn echtgenote en zoon. Hun belangstelling en tegemoetkomingen vormden voor mij ongetwijfeld de belangrijkste stimulans en morele steun.