De literaire manifesten van het fin de siècle in de Zuidnederlandse periodieken 1878-1914

[p. 13]

C. Bewaarplaatsen

Bij het excerperen van de Zuidnederlandse tijdschriften uit de periode 1878-1914 heb ik mij hoofdzakelijk beperkt tot de tijdschriftenverzamelingen bewaard in bibliotheken en archieven te Antwerpen, Brussel, Gent, Leuven en Mechelen. Ik blijf me er evenwel van bewust dat eventueel nog andere verzamelingen in bezit van bibliotheken, archieven of bibliofielen, en waarvan ik het bestaan niet kon achterhalen, mijn inventaris van tijdschriften en manifesten zouden kunnen vervolledigen.

I. Gent

a. Centrale Bibliotheek der Rijksuniversiteit (Rozier 9).

Om praktische redenen heb ik mijn opsporingswerk hier gestart in de hoop een groot deel van het materiaal ter plaatse te kunnen verzamelen. De fondsen G(entenaars), P(eriodica) en Acc. of A(angroei) heb ik hier geraadpleegd. Hieruit bleek dat de collectie van locale, Gentse tijdschriften steeds systematisch werd uitgebouwd, doch tevens moest ik jammer genoeg constateren dat dit niet evenzeer het geval was voor de andere tijdschriften en dat het bezit aan 19deeeuwse literaire tijdschriften niet zo groot was als ik aanvankelijk vermoedde en hoopte. Bovendien bleken heel wat tijdschriften niet volledig te zijn.

b. Seminarie voor Nederlandse literatuurstudie aan de Rijksuniversiteit (Blandijnberg 2).

De afdeling tijdschriften van dit seminarie bezit reeds een belangrijke collectie van volledige reeksen van tijdschriften en van losse jaargangen. Deze collectie vormde vaak een belangrijke aanvulling bij de verzameling van het materiaal dat ik aan de Rijksuniversiteit te Gent kon verzamelen.

II. Antwerpen

a. Stadsbibliotheek (Hendrik Conscienceplein 4).

Hier vond ik de belangrijkste verzameling van tijdschriften. Het opsporen van de tijdschriften geschiedde door consultatie van de ‘alfabetische hoofdwoordencatalogus’ en van de trefwoordencatalogus onder de titel: ‘Vlaamse tijdschriften’. Een aanzienlijk gedeelte van dit materiaal werd overgebracht naar het pand Minderbroedersrui 28. De grote plaatsruimte waarover men hier

[p. 14]

beschikt en de degelijke ordening van het materiaal vergemakkelijkten er het langdurige opsporingswerk. Anderzijds bleken echter door de verhuizing (?) een aantal tijdschriften zoek geraakt te zijn. Ondanks mijn herhaalde aanvragen en het grondige zoekwerk van dienstwillige personeelsleden, konden deze tijdschriften, die er nochtans gecatalogeerd zijn, niet worden weergevonden. Naast deze uitgebreide verzameling tijdschriften kon ik ook nog gebruik maken van het zgn. fonds Verbouwe⁽¹⁴⁾, een in dozen opgeborgen en per stad geklasseerde en alfabetisch gerangschikte verzameling specimina.

(14) Het fonds Verbouwe in de SBA is een particuliere verzameling van specimina van de fotograaf en pressofiel Verbouwe te Jette. In het bezit van de SBA sinds 1940. In dit oorspronkelijk fonds Verbouwe werden in de loop der jaren verschillende kleinere collecties opgenomen, zodat het inmiddels is uitgegroeid tot een omvangrijke en belangrijke collectie van specimina.

b. Archief en Museum voor Vlaams Cultuurleven (Minderbroedersstraat 22).

In dit modelarchief, waar men beschikt over ultra-moderne en zeer ruime opslagplaatsen met zeer veel waarborgen voor het te bewaren materiaal en een efficiënte toegankelijkheid, kon ik een belangrijke aanvulling vinden op het in de Stadsbibliotheek verzamelde materiaal. Het materiaal kon er gemakkelijk weergevonden worden door het gebruik enerzijds van de Klapper op het bezit en anderzijds van een degelijk gedetailleerd opgestelde tijdschriftencatalogus. Daar in dit depot de tijdschriften vaak oningebonden worden bewaard, kon ik er tevens mijn illustratief materiaal uitbreiden (i.h.b. door de mogelijkheid van fotocopiëring van kaftomslagen).

III. Brussel

a. Koninklijke Bibliotheek van België, Albert I (Kunstberg-Keizerinnelaan).

Talrijke hiaten in het materiaal konden opgevuld worden door consultatie van de uitgebreide tijdschriftencollectie via de grote alfabetische catalogus. Een belangrijke aanvulling bij het materiaal vond ik hier door de raadpleging van het fonds Gaston Mertens, een volgens de plaats van uitgave gerangschikte verzameling specimina. Voor de consultatie ervan beschikt men over een nog met de handgeschreven catalogus van G. Mertens⁽¹⁵⁾ zelf, die na lang zoeken toch gevonden werd en die ik ten uitzonderlijke titel mocht raadplegen. Deze restrictieve maatregel bleek wel nodig, niet alleen omdat het een uniek en precieus document is als enige vorm van catalogisering van dit zo belangrijke fonds, maar ook omdat de slechte staat van deze band niet veel manipulatie meer toelaat. Ook hier bleek dat dit fonds niet alle exemplaren bevat die in de catalogus vermeld worden.

(15) Het fonds Gaston Mertens is in het bezit van de K.B.B., sinds 1949. Over deze pressofiel kan men het artikel raadplegen van: Van Mellebeke, ‘Pressophiles et journalistes’, XIX, Gaston Mertens, La Presse Universelle, VII, 1903, pp. 101-105.

[p. 15]

b. Mundaneum, Centre National de Bibliographie (Leuvensesteenweg 696, 1030 Brussel).

Die persarchief⁽¹⁶⁾ vormde aanvankelijk een onderdeel van het ‘Internationaal Instituut voor Bibliografie’. De verzamelingen werden samengesteld door schenkingen en aankoop en bevatten enkel specimina. Het materiaal wordt voor een groot deel thans bewaard in grote archiefdozen, per stad of gemeente alfabetisch geklasseerd. Behalve een weliswaar toegewijde en behulpzame conservator, de heer G. Lorphèvre, beschikt dit archief over geen geschoold personeel, zodat de huidige indeling en rangschikking nog onvolledig en verwarrend is. Het opzoekingswerk werd er bovendien bemoeilijkt door het gebrek aan een catalogus en door onvoldoende accomodatie voor de bezoekende vorsers. Hoewel sinds de verhuizing uit het bouwvallige pand in de Maalbeekstraat 3 (Leopoldspark, Brussel) de materiële toestand veel verbeterd is, toch heeft ook deze collectie onder de verhuizing geleden: eens te meer heb ik hier moeten vaststellen dat exemplaren die nog als bezit van het Mundaneum gecatalogeerd staan in recente persrepertoria, thans onvindbaar bleken te zijn.

(16) Het Mundaneum heette vroeger ‘Musée International de la Presse’ (vandaar de sigel M.I.P. in de persrepertoria). Over de historiek van dit archief: E. Voordeckers. Bijdrage tot de geschiedenis van de Gentse pers. Repertorium (1667-1914). Leuven-Parijs, 1964, pp. 44-45.

IV. Leuven

Universiteitsbibliotheek (Mgr Ladeuzeplein).

Hier kon ik nog ontbrekend materiaal vinden in de verzameling specimina van het fonds E.H. Hendrick (alfabetisch gerangschikt zonder geografische indeling).

V. Mechelen

Stadsarchief (Steenweg 1).

Enkele tijdschriften die volgens de persrepertoria zich allen hier volledig bleken te bevinden, werden er ter plaatse geraadpleegd. Het archief beschikt over een alfabetisch steekkaartenstelsel.

Lijst van afkortingen

UBG	=Universiteitsbibliotheek te Gent.
SNLG	=Seminarie voor Nederlandse literatuurstudie te Gent.

[p. 16]

SBA	=Stadsbibliotheek te Antwerpen.
(F.V.)	=Fonds Verbouwe.
AMVC	=Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven.
KBB	=Koninklijke Bibliotheek te Brussel.
(F.M.)	=Fonds Mertens.
MUND	=Mundaneum te Brussel. (in de meeste persrepertoria treft men nog de sigel MIP aan, afkorting voor de vroegere officiële naam: Musée International de la Presse).
UBL	=Universiteitsbibliotheek te Leuven.
(F.H.)	=Fonds Hendrick.
SAM	=Stadsarchief te Mechelen.