De literaire manifesten van het fin de siècle in de Zuidnederlandse periodieken 1878-1914

-111- [Programmaverklaring van Vlaamsche Arbeid]

vlaamsche arbeid betracht eene inniger verstandhouding en sterker groepeering onzer tut nog losse en verspreide krachten.

Als durvende en geestdriftige jeugd willen wij, oprecht, belangloos en vertrouwend, kunst en geloof verwoordelijken voor ons volk, tot het verwezenlijken onzer kristelijke meening en 't weerdig Ideaal ‘De kunst voor God en Vlaanderen.’

Het kan niet ontkend worden: de tegenwoordige toestand is ongenoegelijk en teleurstellend voor alle jonge katholieken die de literatuur en het geloof van hun land hertstochtelijk liefliebben en deze dan ook ernstig willen bearbeiden.

Er is in Vlaanderen veel dat onze intellectueele aandacht niet altijd kan voldoen: menige keeren zelfs wordt aan onze jonge literaire katholieken naar hun talent en krachten de zoo broodnoodige ondersteuning gemakkelijk ontzegd; WIJ hebben duizend ge(l)egenheden om met stillen iever erin te verhelpen. Op U, jonge katholieken, rekenen wij!

Dat vlaamsche arbeid weze: een sterke en bewuste uitdrukking van alle jong-katholiek pogen en, in een vaste groepeering zijner krachten, eene breede verjongde werking in kunst en geloof op nieuwere en echtere wegen.

Hoe na is 't nog bij ons weten de rijmeltinkel en peerdendreun der over eene halve eeuw gedichte verzen sommiger vlaamsche schrijvers; de onhebbelijke onnatuur van hun oppervlakkig wezen en hunner nog oppervlakkiger uitdrukking hebben we nu enkel met pijnlijke gelatenheid van onzen geest kunnen werpen om juister te gaan schrijven, dieper in te denken en de vorm volkomener naar 't gedacht uit te breiden.

Hun werk was allerbest gemeend, maar misschien met wat te klamme bedaardheid en ouderige belezenheid, met een wat al te ernstig vaderschap en vrome deftigheid tot netgekapte suikerbrokskens aan 't letterlievend publiek te proeven gegeven. Zeker, voor veel van hun werk voelen we sterker eerbied en trouwe genegenheid, maar een derde

[p. 421]

[p. 422]

paart is... droog turfstrooisel dat licht opbrandt, dunne houtkrol die makkelijk lichtlaait en rotterige herfstblaeren die moerig heel ons Vlaanderen doorgeuren.

Krijgen we nu alom en allengerhand geen zonniger beloften en steeds meer rijpende oogst? A. Rodenbach wierp al een handsvolle dikke zaaite zwirrelend vóór ons weg op de brakke akkers; Gezelle, De Bo, Verriest, enz. deden 't met hem mee. West Vlaanderen was algauw vol zwaargekoornden oogst... en toen kwamen Antwerpen, Brabant en Limburg; hier ‘Van Nu en Straks’ en ‘Alvoorder,’ elders "'t Pennoen, Moeder Vlagge, 't Daghet in den Oosten, De Biekorf, Dietsche Warande, het Belfort, enz. Nu méer en méer... steeds hobbelt de tij omhoog en wij gaan er met mée! en alles voor en door Vlaanderen, nu zeker!

Mag ik wag opnoemen? Hegenscheidt wrocht ‘Starkadd,’ die sterke naganger van ‘Gudrun,’ P. Van Langendonck dichtte die stevig-gepeesde, fijn-roerende sonnetten en liederen; Streuvels lei in honderd rijke prenten 't weelderig warme leven van ons volk; A. Vermeylen smeedde met luidhamerende woorden 't gesmijdigste en oer-sterkste proza dat we ooit in ons Vlaanderen lazen; Verriest sierde met zachtroerende frazen het inwendig zieleleven van het vlaamsche volk tot een boven-naturig leven; De Meyere weefde met gemoedelijke handen zijn verzen tot tafereelige tapijten van een diep echt karakter; Karel van de Woestijne dóor-wrocht onze taal tot rijke, edelzware rythmen en breedwaaiende woordgeluiden in eigen aardige hooge levenvisies.

Die werkten aan den nieuwen weg en plantten er de eerste hooge boomen; er kwamen er meerderen en meerderen bij vol ieverende arbeidszuchtige trouw en zielszuivere genegenheid voor malkaar om ons volk rijker en sterker te maken. Nog namen? Teirlinck, De Bom, Baekelmans, René De Clercq, M. Belpaire, L. Lambrechts, C. Gezelle, Godfr. Hermans, enz. enz.

Is 't niet? Guido Gezelle staat er stil-ernstig boven allen uit; zijn goedig lief gelaat is de weerschemering der kinderbrave ziel van ons volk. Ruischen zijn Gods-onsterfelijke verzen ons niet meer en meer vertrouwelijker toe uit die strenggenegen mondplooien en 't wijdrimpelige breede voorhoofd, uit die zielsklare oogen en zwaarernstige brauwen, die almachtig zijn heilig wezen veredelen en bovenmenschelijk verdiepen? A. Vermeylen zei alzoo ook met de meeste durvende prophetische woorden ‘Gezelle was en is, eerst en vooral, de grootste dichter van Vlaanderen.’

En alweer hier voor 't oogenblik een gansch zuiver-nieuw geslacht: H. Broeckaert, Om. K. De Laey, C. Eeckels, Jaak Boonen, Leo Boucherij, Joris Eeckhout, Juul Grietens, K. van den Oever, Aran Burfs, Jozef Muls, Jan Sebrechts, Anna Germonprez, Odillon Demarré, Steven Stronck, Jules Delcroix, Aug. van Uxem, D. De Cock, Jef Joos, Jan Hamenecker, Felix Timmermans, enz., enz., die hun beste kunnen en durven, hun eigen vlaamsche arbeid langs nieuwe breede wegen zullen opbouwen ten goede van ons heerlijk Vlaanderen!

En daarom, o stille blijheid onzer jonge herten, voelen we ons nu beroesd en bevreugdigd van almachtige, hoogzinnige fierheid om dezen weidschen drang in Vlaanderen naar de eigen schoonheid en 't eigen leven! Beven onze handen niet als we naar de penne grijpen en, mei ijzerhard vertrouwen in ons zelven, 't ideaal uit onze geestdriftige hoofden hertevreugdig en onsterfelijklustig tot neerstig-schoone volzinnen betrachten? en daarom, o Pennoen en Rodenbach, geren we zoo alles, alles wat uit Vlaanderen bot en bloeit en hebben zuiverder en meer kinderlijk vertrouwen in zelfdoorwrochte arbeid van echt-vlaamsche handen en geesten: en daarom ook, ter wille onzer wereldsche eigenzuchtigheid - die we weten alzeker ten besten bate van ons arme en zóo schoone volk - bevroegen we ons eigen soms, minder met geestdrift dan met verstandszin: Hoe nu voelen we ons ‘stambroederlijk’ genegen tot ons zusterlijke Holland om maar zonder dreigende armzwaaien met kusjes en groetjes heel kinderlijk te kunnen

[p. 423]

samenleven? En ja, zoo we 't alles fijner en dieper beletten dan 't gewone landdaggepreek in Vlaanderen en 't Congressen-gewauwel in Noord-Nederland gooien we dàar malkander enkel valschgenegen knikjes en heelder onechte woorden naar 't hoofd, die nooit diep-zinnig uit ons gevoelig vlaamsch of hollandsch hert opwelden, maar alreeds veel te veel naar de zwaargesausde en duizend keer opgestoofde ‘Belgische vaderlandscherij’ den aard lijken.

De hollandsche ziel is onverstaanbaar en onwaar in heure halve stamgenegenheid tot onze geestelijke geaardheid; ons hert en bloed klopt met breeder rythme in eigener lijf en atmosfeer dan dat ze zouden in evene bloedslagen meeslaan met 't stugkoude natiekarakter onzer vroombrave ‘stambroeders,’ die (wie zou 't niet begrijpen) ons bezondere leven doodgeerne meedoen na Gezelle's en Streuvels uitzonderlijke triomfen door het ‘intellecte’ Holland.

En toch, ook na zooveel, blijft het massale hollandsche publiek lijkkoud voor onze schoonste Beweging en 't Vlaamsche Volk zelve doet zoo raar zijn blauwklare oogen over den Moerdijk in den Tuin van Holland lezen. (Wij onthouden hieruit de ‘intellectuels’ der beide Zusterlanden). 't Meeste nog kunnen onze met-den-neus-geleide vlaamsche schrijvers roemen op een ferme fijnvertakte hollandsche uitgeverssympathie!

‘Stambroederlijkheid’ hebben alle Groot-Nederlanders zóó in het minste, 't welk in vlaamsche en hollandsche kunst of litteratuur met scherp-uitgestoken lijnen te voren treedt. Aug. Vermeylen heeft dit in vele historisch-kritische kronieken (b.v. aan Frans Netscher) al te zuiver bewezen om 't nog eens te herhalen, doch 't onbegrip in Holland onzer geestelijke volksgeaardheid is nog extra-groen in de domzinnige kronieken van Kloos over ‘Starkadd’ - van Maria Viola over A. Rodenbach - van C. Scharten over V. de Meyere, enz. enz.: 't betuigt met helle klaarte hoever ons beider diepste wezen van malkander ligt. En toch, één zuivere, echte broersgezinde benadering vinden we met blijde hertelijkheid enkel in 't hollandsch-katholieke ‘Stemmen onzer Eeuw’ dat door zijn alleenschap, eilacie, 't andere hollandsche onbegrip niet uit het Willem-prinselijke Holland weert!

Onze eigenste volkstradities, de diepste roerselen en vormen onzer kunst, de sappigste kern van onzen natiegroei, alles van ons is anders: Vlaanderen zal daarom uit zich zelven ontwikkelen tot eigen sterkte en volkomenheid, met minder genegenheid tot iets hooger-noordsch, of leeger-zuidsch met meerder vertrouwen in-zich-zelven en meerdere liefde tot zijn ontwakend volk, nu door velen aarzelend vereenzaamd om liever op hollandsche akkers - zoogezeid nog voor Vlaanderen, bij gebrek aan uitgevers, meenen ze - in slapper-vreemde atmosfeer hunne viaamsche eigenheid te verarbeiden.

Zeker, al zeker, eerst hier de blinkende schuppen in den grond en dan elders! Ons hoogste kunstleven mag uit Vlaanderen niet weg en te lore loopen ten onbate van 't eigen Vlaanderen!

Nu dat onze litteratuur tot een sterk-scheutige uitbloei genaakt en het meest nog tot een losser rythmische verwoording van vlaamsch levensbeweeg en in een logischer, natuurlijker kunstzin ontwikkeld dan wel de meer verstandelijke hollandsche kunst op ons tijdstip, is de sterk opgevezen hooghertigheid in de noord-nederlandsche litteratuur tegenover hun viaamsche ‘broers,’ ten zeerste van kwaad allooi en 't nu harrewarrige hoenderhof van Baarn, Bussum, Katwijk a/zee, 't Gooi enz. zal dan eerst eenvoudigeerlijk over Vlaanderen kunnen gewagen[,] wanneer het met meer heldere viaamsche stam- en kunstkennis en minder eenzelvige taalpretenties, uitgeversgeest, en meer, ons tot de publieke nederlandsche tafels zal nooden, belet wel, dan eerst rechtzinnig en met breed-broederlijk vertrouwen.

a.	Vlaamsche Arbeid.
b.	Tweemaandelijksch Tijdschrift voor Viaamsche Letterkunde.

[p. 424]

c.	Antwerpen.
d.	Drukker: Boek- en steendrukkerij Jan Boucherij, Hopland 22, Antwerpen.
e.	‘Inleiding’
f.	1^e jg., 1905-'6, pp. 1-5.
g.	Ondertekend: De Redactie. Waarschijnlijk opgesteld door karel van de oever* (Antwerpen 1879-Ibidem 1926), die aanvankelijk de redactiesecretaris was van dit tijdschrift dat hij samen met Jozes Muls stichtte.