De literaire manifesten van het fin de siècle in de Zuidnederlandse periodieken 1878-1914

-144- Victor De Meyere: [Het Proza]

Ik heb meermalen gedroomd van eene kritiek die elk werk, in zijn geheel en in zijn onderdeelen, zou onderzoeken, beschouwen en toelichten. - Een droom zal het echter wel blijven want, om een boek heel en al te begrijpen zou men, in allereerste plaats, het midden moeten kennen waarin het ontstaan is, en tevens al de faktoren die tot dat ontstaan hebben bijgedragen. Men zou moeten nagaan de gevoelens en gedachten die leven hebben gegeven aan het boek. Meteen rijzen nog grootere moeilijkheden op: men zou den schrijver moeten volgen in zijn materieel en moreel leven; men zou de verschillende invloeden moeten opspeuren die op zijn denkbeelden hebben ingewerkt en hem geleidelijk brachten tot het schrijven van deze en gene bladzijde. Derwijze zou een kunstenaarsleven herschapen en opnieuw doorleefd worden. Dergelijke kritiek zou, ten slotte, door de menschelijke dokumenten die er verwerkt liggen, een werkelijken roman uitmaken.

[p. 526]

Wat blijft er dan over aan een kritiekschrijver die, maandelijks, een aantal boeken te bespreken heeft? - Niets anders dan die boeken lezen met goeden wil en ernst, zijn stemming van het oogenblik vergeten, eigen smaak en goesting op het tweede plan schuiven, sympathieën en antiphathieën tot zwijgen brengen, om geen speelbal te worden van kleine liefhebberijtjes, zich hoeden voor theorieën - onze gevaarlijkste vijanden - die, voortdurend tot allerlei misvattingen en misverstanden aanleiding geven.

In deze kronieken zal alleen betracht worden van elk literair werk de bijzondere hoedanigheden in 't licht te stellen.

De literatuur - en de roman vooral - heeft maar eén doeleinde: het leven met zijn altijd-nieuwere begrippen en zijn steeds-veranderende bestandsdeelen zoodanig herscheppen dat de lezer het, verbreed en verdiept, schooner en rijker weervinde, en er meer geluk en vreugd aan hebbe dan aan de werkelijkheid zelf. Menschen - mannen en vrouwen - vertoonen in de werkelijkheid, op verre na, zulke kracht van leven niet als in het boek, waar zij tot handelende personnages herschapen zijn. Feiten en gebeurtenissen eveneens. Al wat in de ziel van den kunstenaar bezinkt verliest zijn overtollige elementen, zoodat het steeds met juistere verhoudingen wordt uitgezegd.

Elk boek waar een zin van 't leven uitstraalt verdient dan ook onze aandacht, voor zoover het goed gedacht, goed gevoeld en goed van wedergave is.

Hier rijst de moeielijke kwestie van den stijl op. In den laatsten tijd werd er, door Vlaamsche critici, en juist door diegene die bepaald stijl missen, dit is eigen zeggingswijze, veel over stijl gesproken. Zij vergaten ons echter te melden welke beteeknis zij aan dat woord hechten en zulks had vele verwarringen vermeden. Wel konden wij raden wat zij bedoelden. Wat zij stijl noemden, bleek alras het opsmukken, het ‘empateeren’ van den vorm! Voor ons is stijl heel wat anders! Stijl is het uitdrukken van gedachten en gevoelens op eigen wijze, met orde en beweging, orde in gedachten en gevoelens en in hunne logische aaneenschakeling, beweging dit is levendigheid en kleur in de woorden en beelden door de woorden. Stijl is het kenmerk van den schrijver, het stempel van den man in de uitdrukking. Le style c'est l'homme.

Zeker, een schrijver kan door het overladen van den vorm stijl behouden, maar, meestal toch, loopt hij gevaar, op die manier, zijn eigen uitingswijze te verzwakken. Hoedt u voor de woorden die gij, ter wille van hun toovermacht of hunne kleurenweelde, met eiken zin medesleurt! Zij worden massa's waaronder het leven van den zin versmacht. Meestal dienen zij slechts om de armoede der persoonlijkheid te verbergen en om den lezer te vervelen. Houdt u, daarentegen, aan de stevigheid van den simpelen volzin, waarin elk woord op zijn juiste plaats staat en al de woorden onderling in juiste verhouding. Hij is als een klaar-kristallen water waarin de personaliteit zich het best weerspiegelt.

[...]

a.	De Tijd.
b.	Algemeen Vlaamsen Letterkundig Maandschrift.
c.	Antwerpen.
d.	Drukker: Gust Janssens, Antwerpen.
e.	‘Kronieken. Het Proza. De Nachtelijke Aanranding, door Cyriel Buysse.’ Het hier afgedrukte manifest is de theoretische inleiding tot de recensie van het werk van C. Buysse.
f.	1^e jg., 1913-14, pp. 52-54.
g.	victor de meyere* (102).