De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 275]

Het eerste bedryf. KOMMERYN. BLINDE WOUTER. Kommeryn: Ter goeder ure toont de klaere morgenstrael,Ga naar voetnootvs. 1 Een veurbo van de zon, my 't oude Leeuwendael, Het vleck van mijn geboorte, en zijn beplante wallen;Ga naar voetnoot3 Waer langs de versche Beeck zachtzinnigh komt gevallen,Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] De zandige oevers schaeft, en Zuidt-en-Noortzy deelt: Terwijl een morgenlucht in 't boomloof ruischt, en speelt. Hier rijst de Leeuwenbrugh, en ginder breit de linden,Ga naar voetnoot7 Waer onder my ter sluick mijn vryer wist te vinden,Ga naar voetnoot8 Zijn bevende armen uit, en is alreede krom, 10[regelnummer] En gemelijck, als ick, van hoogen ouderdom.Ga naar voetnoot10 Aen deze zijde plagh de koe van room te zwellen; Aen d'andre 't weeligh ooft, en pruimen, en moerellen.Ga naar voetnoot12 Ick zie de lantkappel des Veegodts in 't verschiet,Ga naar voetnoot13 En 't schamel dack des Godts, gedeckt met mosch en riet,Ga naar voetnoot14 15[regelnummer] Daer 't volck om zegen bidt. Ick zie ons boerehuizen,Ga naar voetnoot15 En hoore, zoo my dunckt, van veer de baren bruizen. Ter goeder ure broght ick 't hier al steenende aen,Ga naar voetnoot17 In 't kriecken van den dagh, op 't kraejen van den haen, Die vast den huisman weckt, en duizent nachtegalen,Ga naar voetnoot19 20[regelnummer] Gewoon hun' wilden zangk te leeren aen de dalen.Ga naar voetnoot20 O goede vader, Pan, ghy zegenaer van 't vee, Mijn komst mishage u niet, in mijn geboorteste, Den zeilsteen van mijn hart, zoo krachtelijck bewogen.Ga naar voetnoot23 Heeft Vredegunt my hier in deze streeck getogen,Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] Zoo stierme voort te recht met dezen krommen stock,Ga naar voetnoot25 Waer op ick leun en steun: verdelgh den bittren wrock, En wortel van 't krackeel, indien het noch blijf duren,
[pagina 276]
En legh een' bant van vrede om zulcke nageburen.Ga naar voetnoot28 Maer luister: wat bediet dat ysselijck getoet,Ga naar voetnoot29 30[regelnummer] Gevolght van iemants stem en galm, die my gemoet?Ga naar voetnoot30 Hoe vat ick deze leus, en onbekende reden?Ga naar voetnoot31 Men wort door vragen wijs: hier komt hy aengetreden. Verstout u, Kommerijn, en vraegh hem naer bescheit.Ga naar voetnoot33 Wouter: Ghy Leeuwendalers, rijst: de zoendagh, lang beschreit, 35[regelnummer] Het gruwlijck jaergety verdaeght u om te loten.Ga naar voetnoot35 De Wildeman heeft noch zijn pijlen niet verschoten: Hy eischt den Jongeling, tot boete van 't geschil.Ga naar voetnoot37 Ghy Leeuwendalers, op: gehoorzaemt 's hemels wil. Kommeryn: Ay Roeper, wat bediet dit blazen van den horen, 40[regelnummer] Dit roepen voor de zon? wat komt my hier ter ooren?Ga naar voetnoot40 Wat eischt dit jaergety? wat wil de Wildeman,Ga naar voetnoot41 De Jongeling, en 't geen ick niet begrijpen kan?Ga naar voetnoot42 Wouter: O bestemoêr, ghy zijt te grijs en out van dagen,Ga naar voetnoot43 Om naer de jammeren van Leeuwendael te vragen: 45[regelnummer] Al 't omgelegen lant gewaeght van 't ongeval, Dat jaren heeft geduurt, en eeuwigh duren zal, Ten zy de Woutgodt zelf, of vader Pan dit keere. Wy vieren dezen dagh, dit feest, geen' mensch ter eere, Noch reuckloos, maer door last, ja Godtheên tot een' zoen,Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] En offren haer een' man, om erger te verhoên.Ga naar voetnoot50 Het Leeuwendaelsch krackeel was reede hoogh geloopen,Ga naar voetnoot51 En d'aerde had het bloet der Ackergoôn gezopen,Ga naar voetnoot52 Wanneer Velleede ons riedt met haren eigen mont,Ga naar voetnoot53 Voor dezen Wildeman, dien vader Pan ons zondt, 55[regelnummer] Een' Jongelingk, by keure en lotinge uitgekoren,Ga naar voetnoot55 Te stellen, tot een wit en boete van Godts toren.Ga naar voetnoot56 Wy zagen twintighmael den bloessem aen den boom, Dat hier de zode dreef in eenen rooden stroomGa naar voetnoot57-58
[pagina 277]
Van dit onnozel bloet, uit hoogen noot vergoten;Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] En sedert heeft ons ramp de Godtheit noit verdroten. Ghy zult, eer noch de zon de westkim raecken kan, De jaerlijcksche offergaef zien offeren aen Pan, En dien rampzaligen, van 's Wilden pijl getroffen En Wildemans geweer, ter aerde hooren ploffen.Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] Ick blaze met den dagh aldus het hooghtijt in.Ga naar voetnoot65 Men vraeght d'Orakels vast, en 's lants Waerzeggerin,Ga naar voetnoot66 Door welck een middel best dees roe werde afgebeden;Ga naar voetnoot67 Maer zy vertroost ons slechts met dubbelzinnigheden,Ga naar voetnoot68 Dat Pan genezen zal de langgeproefde smart, 70[regelnummer] Wanneer de wilde boogh hem micke naer zijn hart.Ga naar voetnoot70 Wy zien dien tijt te moet, en tellen dagh en uren,Ga naar voetnoot71 Te lang, ocharm, vergeefs. Kommeryn: En blijft die twist noch duren? Wat Wildeman is dit, die dus het lantschap quelt? Wouter: Een gruwzaem boschgedroght: hy houdt zich op het velt,Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] In bosch, in duin, aen strant, en leeft by raeuwe kruiden, En dorre wortelen, dan Noortwaert, dan ten Zuiden,Ga naar voetnoot76 Waer hem een buy, in 't brein gestegen, henedrijf.Ga naar voetnoot77 Een holle boom is 's nachts zijn slaepstal, en verblijf.Ga naar voetnoot78 Men zagh hem onder dack, gebouwt met menschenhanden, 80[regelnummer] Noit rusten. Hy erkaeuwt de boomschors met de tanden,Ga naar voetnoot80 En valt op d'aerde plat voorover met zijn borst, En slorrept plassen uit, tot lessing van den dorst.Ga naar voetnoot82 Wanneer de zee begint het avontvier te dooven,Ga naar voetnoot83 Dan leunt hy op zijn' rugh, en roockt, gelijck een oven, 85[regelnummer] En ronckt, dat koe noch kalf kan rusten hier ontrent. De menschen loopen voor, wanneer hy loopt en rent,Ga naar voetnoot86 Noch sneller dan een paert. De vrijsters ziet hy garen,Ga naar voetnoot87 En lachtze minlijck toe, die anders van bedaren Noch vrientschap weet, en grimt gestadigh even nors. 90[regelnummer] Zijn grof gebeente is ruigh bewassen met een schors.Ga naar voetnoot90 De handen, vingers, voet en teen gelijcken wortelen.
[pagina 278]
Zijn eicke hielen treên de kaien zelfs te mortelen.Ga naar voetnoot92 Hy wandelt barevoets, en spoelt de voeten niet. De baert is groen, als gras: de locken schijnen riet, 95[regelnummer] En biezen onder een, en lieten zich noit kemmen,Ga naar voetnoot95 Of scheeren, noch met strick, of lint en hairsnoer temmen.Ga naar voetnoot96 Hy spalckt twee uiens op, en geeft u een gezicht,Ga naar voetnoot97 Gelijck door een lantaerne een kaers by avont licht. Een bondel pijlen, boogh, en knodts verstreckt zijn wapen,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Die wappren aen den boom, waer in hy 's nachts gaet slapen.Ga naar voetnoot100 Maer zeghme, bestemoêr, indien men 't weten magh, Wat jaeght u hier zoo vreemt, in uwen ouden dagh, In dit geplaeght gewest? Wie zijtghe die zorghvuldighGa naar voetnoot103 Naer onze ellende vraeght? Ghy zijt geen antwoort schuldigh, 105[regelnummer] Doch meltme nietemin uw' naem, en uit wat oort Ghy eenzaem herwaart koomt: maar spoedigh: ick moet voort. Kommeryn: O lantsknecht, schroom niet eens te vragen naer wat zaeckenGa naar voetnoot107 Het u believe, en 't geen my vry stae aen te raecken. Mijn naem is Kommerijn, dit lant mijn vaderlant. 110[regelnummer] Ick zocht uit dezen twist, aen eenen andren kant,Ga naar voetnoot110 Nootdruftigheit en rust, gestooten uit mijn eigen;Ga naar voetnoot111 En teegh den Rijn op, toen de staertstar ons quam dreigen,Ga naar voetnoot112 Gelijck een roode roede, en menigh vrouwmensch vlootGa naar voetnoot112-113 Om 't Leeuwendaelsch gevecht, in bittren baerens noot. 115[regelnummer] Nu oproer my verbiet by vreemde oock stil te leven,Ga naar voetnoot115 Zoo koom ick dus uit noot den Rijnstroom afgedreven, En zoeck mijn avontuur, en oude kennis hier.Ga naar voetnoot117 O knaep, mijn ouderdom viel zuur, en staetme dier;Ga naar voetnoot118 Indien ick mijn fortuin u levendigh zou melden.Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] O weide, o boterkarn, o kampen, klavervelden, Weest hartelijck gegroet: zijt anderwerf gegroet,
[pagina 279]
Wel eer gezegent lant, en vleck: mijn weerkomst moetGa naar voetnoot122 Mijn lantsliên tot geen' last, en my tot rust gedyen.Ga naar voetnoot123 Wouter: Indien mijn korte tijt het eenighzins kost lyen,Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] 'k Had lust uw avontuur wat breeder te verstaen,Ga naar voetnoot125 Nu jaeght mijn ampt my voort, en dwingt my om te gaen.Ga naar voetnoot126 Ghy Leeuwendalers rijst: de Zoendagh is geboren: Op op, en treckt het lot: verzoent der Goden toren. Kommeryn: Wat hoor ick hier al nieuws, och, och, maer luttel goets?Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] O Kommerijn, most ghij, na zoo veel tegenspoets En kommers en verdriets, noch hooren d'ongelucken,Ga naar voetnoot131 Die uw geboorteplaets en Leeuwendalers drucken? Waer heeft u d'ouderdom ten leste toe gespaert,Ga naar voetnoot133 Daer menigh zoo gerust zoo stil ten grave vaert?Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] Tot noch toe hebtghe dan vergeefs met uw gebeden Geworstelt, en om hulp met vader Pan gestreden;Ga naar voetnoot136 Naerdien hy 't vleck bezwaert met zulck een' wreeden eisch,Ga naar voetnoot137 En zich niet zoenen laet dan och door menschevleisch. Afgrijslijck zoenaltaer! ick ben mijn hoop ten ende, 140[regelnummer] Ten zij de hemel 't radt van 's lants fortuine wende, En zette ons lantschap weêr in zijnen eersten staet,Ga naar voetnoot141 Verlost van nijt en twist, en bittren burenhaet. My schrickt voor dezen dagh. Wat moet een mensch beleven!Ga naar voetnoot143 Wat uitkomst zal ons Pan in zoo veel jammers geven! 145[regelnummer] Maer kijck eens, wie komt hier met zulck een blijde vlaeghGa naar voetnoot145 In 't aenzicht? 'k Wil hem gaen beluistren uit dees haegh. ADELAERT. HAGEROOS. Adelaert: O schoone zon, ghy rijst wel schoon En heerlijck uit den oostertroon,Ga naar voetnoot148 En treckt tot u al 's weerelts oogen; 150[regelnummer] Maer met een krachtiger vermogen Verrijst mijn zon, die opgeweckt,Ga naar voetnoot151
[pagina 280]
Zoo vele harten tot zich treckt, En waerdiger is aengebedenGa naar voetnoot153 Van al wat ademt hier beneden.Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] 'k Verwachtze nu, schier afgepijnt:Ga naar voetnoot155 Hoewelze slechts voor andren schijnt, En niet voor my, wanneerze uit jagen, In niemant minder schept behagen Dan in een' minnaer, die zoo trouw, 160[regelnummer] Zijn zinnen hing aen zulck een vrouw, En in een' doolhof van gedachten Om haer verdwaelt geheele nachten, Geheele dagen, op het spoor, Daer hyze vont, en stracks verloor:Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Gelijck een hart, dat niet te vangen,Ga naar voetnoot165 Den jager pijnight met verlangen. Ick zieze, en wilze aen dezen kant Al stil verwachten. Zy houdt stant,Ga naar voetnoot168 Voor ons kappelle, als jagers plegen, 170[regelnummer] En groet den Godt, op hoop van zegen; Dewijl, zoo vroegh voor zonneschijn, De deuren noch gesloten zijn. Zie Hazepoot van blyschap springen.Ga naar voetnoot173 Zy heft haer stem op om te zingen,Ga naar voetnoot174 175[regelnummer] En zal gewis den voglezangk Ontsteken aen dien zoeten klanck.Ga naar voetnoot175-76 Hageroos: Nu ren de hazepooten, Mijn trouwe hazewint, Door duin, en over slooten, 180[regelnummer] Voorby, en grijp gezwintGa naar voetnoot177-80 Dees hinde, die geen honden Grijpen konden. Adelaert: Mijn nuchtre Hageroos, die met den dageraet,Ga naar voetnoot183 Belust op koelen dauw, zoo geurigh open gaet, 185[regelnummer] En 't veld een' geur verleent, die alles kan verquicken;Ga naar voetnoot184-85
[pagina 281]
Hoe wensche ick u ten dienst iet oirbaers te beschicken.Ga naar voetnoot186 Behaeght het u, dat ick den hont by 't leizeel ley,Ga naar voetnoot187 Of hazen onderscheppe, of 't vlugge wilt verbey, En keere in zijnen loop, of uwen boogh help' dragen?Ga naar voetnoot189 190[regelnummer] Gewaerdigh my die gunst, dat ick u onder 't jagenGa naar voetnoot190 Magh dienen, of daer ghy wat adems schept in 't groen. Hageroos: Een minder dienaer kan het Hageroos wel doen. Neen Adelaert, ick ben om niemants dienst verlegen, En minst met u gedient. Ick ken genoegh de wegen, 195[regelnummer] En holen, daer de haes zich heimelijck onthoudt.Ga naar voetnoot195 Adelaert: Alleen en onverzelt te jagen, is 't niet stout?Ga naar voetnoot196 Wie weet wat Saters, hier en daer, in duin, en kuilen, In heggen, ruighte, en riet, zich bergen, en verschuilen?Ga naar voetnoot198 Wat schoonheit blijft in velt en wouden onbeloert? 200[regelnummer] Hoe dickwils wort een maeght van Boschgoôn aengesnoert,Ga naar voetnoot200 Mishandelt, en gesleurt in duistere speloncken? Wie 't vier te dicht genaeckt, verzengt zich aen de voncken, Of brant zich in de vlam: men koom' het niet te na. Hageroos: Ick leedt in 't jagen noit de minste schimp, of scha:Ga naar voetnoot204 205[regelnummer] 't Is veiliger dan oit: en quaem my iet t'ontmoeten, Mistrouwen blijft mijn borgh: 'k verlaet my op mijn voeten.Ga naar voetnoot206 Adelaert: Maer d'eerbaerheit vereischt gezelschap op de jaght. Hageroos: Dat vinde ick aen mijn' hont, mijn troost, mijn trouwe wacht. Adelaert: Een hont, die redenloos slechts bijten kan, en bassen?Ga naar voetnoot209 Hageroos: 210[regelnummer] Twee eigenschappen, die ons dienen, honden passen. Adelaert: Geluckigh dier, hebt ghy met haer de jaght gemeen?Ga naar voetnoot211
[pagina 282]
Hageroos: Indien u 't jagen lust, sla voort, en jaegh alleen.Ga naar voetnoot212 Adelaert: Helaes! ick jaech vergeefs, en vang alleen de schimmen.Ga naar voetnoot213 Hageroos: Ghy raeskalt, als ghy plaght. De zon is reede aen 't klimmen.Ga naar voetnoot214 215[regelnummer] Zie daer hoe zy den top van bosch en boom vergult. De tijt verbiet dien kout. Ghy leertme vast gedult,Ga naar voetnoot216 Met eenen dezen hont. Ay, zie hem 't leizeel trecken.Ga naar voetnoot217 Hy janckt van vierigheit, en wenscht zijn padt te recken.Ga naar voetnoot218 Adelaert: Ick hoop niet dat u reede een luttel kouts verveelt.Ga naar voetnoot219 Hageroos: 220[regelnummer] 't Is wonder dat een zoon, gewonnen en geteelt Van Godtheên, zoo verblint lafhartigh blijve, en teder,Ga naar voetnoot221 Zich zelve tegens my zoo klein kenne, en verneder',Ga naar voetnoot222 En najancke eene maeght, die maegh noch moeder kent;Ga naar voetnoot223 Een maeght, die dagelicks door woudt en weide rent, 225[regelnummer] En meer behagen schept in hazen, en konijnen, In dootsche wildernisse, en zandige woestijnen,Ga naar voetnoot226 Dan in de tronien van al de jonge jeught,Ga naar voetnoot227 Die zich ten reie schickt, en noemt de min een deughtGa naar voetnoot228 Van 's levens lentebloem, en schept vermaeck in vervenGa naar voetnoot229 230[regelnummer] Van lip en wang, die ras verbleecken, en versterven. Ay Adelaert, my deert uw dwaes en blint bejagh.Ga naar voetnoot231 Verander van beraet, zoo raet u helpen magh.Ga naar voetnoot232 Bestee den tijt voortaen in nutter oeffeningen, Of zie naer uws gelijck: of zoeck by jongelingen 235[regelnummer] Gezelschap hier en daer. Beschry een brieschend paert,Ga naar voetnoot235 Dat geene weerga hebbe in snelheit, vlught, en vaert, En ren om strijt door 't velt: of win den prijs met schieten: Of kaets en kolf om prijs: of zwem door breede vlieten: Of luchtigh met een pols gesprongen over hegh,
[pagina 283]
240[regelnummer] En slooten: of den kloot geschoten by den wegh.Ga naar voetnoot240 Dit past een' helt, een' borst, die vroom is, en rechtschapen.Ga naar voetnoot241 Dit voeght een' man, als ghy, en welgebore knapen. Een vrijster achteraen te loopen door het stof, En noch zoo laegh te zien, verdient geen' krans van lof.Ga naar voetnoot244 245[regelnummer] Verschoon uw fiere jeught: betoom uw bijstre zinnen:Ga naar voetnoot245 My deert uw tijtverlies, daer niet en valt te winnen.Ga naar voetnoot246 Adelaert: Och, of ghy waerheit spraeckt, en deernis kreegt met my: Ten minste zoude ick noch aen uwe slincke zy,Ga naar voetnoot248 Of achter op uw spoor, langs heggen, boomen, vlieten, 250[regelnummer] Door duin en dal, uw' troost en schaduwe genieten: Of lesschen uwen dorst met water, als kristal, Geschept uit beeck, of bron, in een gezoncken dal:Ga naar voetnoot252 Of daer ghy nederhuckte, een bedt van bloemen spreien,Ga naar voetnoot253 En decken, daerghe sliept, uw hooft met groene meien:Ga naar voetnoot254 255[regelnummer] Of wiegen u in slaep, met mijne Duitsche fluit:Ga naar voetnoot255 Of huwenze aen uw keel, een goddelijck geluit,Ga naar voetnoot256 Dat duizenden verruckt, die in de boomen hangen, Of luisteren in 't riet, van uw muzijck gevangen.Ga naar voetnoot258 Veranderde 't geluck my heden in een' hont,Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Patrijs, of snellen haes, ick vloogh u in den mont:Ga naar voetnoot260 Ick woude u al het mijne, en lijf en ziel en leven Ootmoedigh tot een' buit en roof ten beste geven.Ga naar voetnoot262 Hageroos: Niet hooger, Adelaert; ghy houdt noch streeck, noch maet.Ga naar voetnoot263 Wat is 'er, dat zich niet van vryers zeggen laet?Ga naar voetnoot264 265[regelnummer] Ay, spaer dien roof voor u, of liever voor een andere.Ga naar voetnoot265 Gelijckheit paert zich best en vreedzaem by malkandere. Adelaert: Gelijckheit niet van goet en staet, maer van gemoedt:Ga naar voetnoot267-vlg. Gelijckheit van gemoedt best vrede en vrientschap voedt: Waer deze ontbreekt, moet vrede en vrientschap ook ontbreken;
[pagina 284]
270[regelnummer] Waet buiten ick noch goet, noch bloet, noch afkomst reken. De vrede en vrientschap houdt de weerelt in den bant. De hemel drijft op haer: de bare kust het strant,Ga naar voetnoot272-vlg.Ga naar voetnoot272 De zee omhelst de duin, de duiven treckebecken,Ga naar voetnoot273 Het dartel klimop klimt, en hart en hinde lecken 275[regelnummer] Elckandere, op 't muzijck van een' gelijcken aert. De hemel met zijn bruit, het aertrijck, dus gepaert In liefde en eendraght, wint ons maght van groente en telgen,Ga naar voetnoot277 Terwijlze gratigh is met zon en dauw te zwelgen.Ga naar voetnoot278 Mijn lieve Hageroos, mijn dauw, mijn lentevuur, 280[regelnummer] Woudt ghy u spiegelen aen d'edele natuur, Gelijckghe met de zon u spiegelt in de beecken; Ick zagh een zon van troost voor my de nevels breecken, Die nu uw aengezicht beroeren, vlaegh op vlaegh,Ga naar voetnoot283 Zoo menighmael ick u vergeefs om oorlof vraegh,Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] En aensta om wat gunst en voordeel te genieten,Ga naar voetnoot285 Tot loon van trouwe min. Het zou u eens verdrietenGa naar voetnoot286 Dat ick geketent sleip die zware minneboey,Ga naar voetnoot287 Gedurigh quijne, en treure, en nimmer groey', noch bloey'; Gelijck vertreden groen, of gras op muur, en pannen. 290[regelnummer] De meit ontlast het vee zijn uiers, stijf gespannenGa naar voetnoot290 Van zoete melck en room, wel tweemael alle daegh: En ick, die, dagh op dagh, u mijn ellende klaegh, Wort nimmermeer ontlast van 't juck der minnezorgen. Hageroos: Het zy ghy 's avonts kermt, of opzingt met den morgen,Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] Ghy houdt al eenen toon, en gaet den zelven gangk.Ga naar voetnoot295 Zoo schept de koeckoeck lust in zijnen ouden zangk. Men leitme, dagh op dagh, en kermt en klaeght aen d'ooren.Ga naar voetnoot297 Ga zoeck een, die het lust uw jammerklaght te hooren. Ick houde u niet, noch acht my zulcke diensten waert,Ga naar voetnoot299 300[regelnummer] Noch reken het voor dienst, dat ghy u zelf bezwaert.
[pagina 285]
Ick zoeck geen bloem of roos te plucken op uw' doren.Ga naar voetnoot301 Adelaert: Ghy noopt met weigeren mijn liefde noch met sporen.Ga naar voetnoot302 Hageroos: Verzoeckme niets, op dat u niets geweigert wert.Ga naar voetnoot303 Adelaert: 'k Verzoeck slechts artseny tot troost van mijne smert. Hageroos: 305[regelnummer] Ghy zoeckt verkeert een kruit, dat elders liefst wil spruiten. Adelaert: De min beheerscht mijn hart: wie kan de minne stuiten, In 't heetste van haer jaght? Ick ben my zelf geen vooght.Ga naar voetnoot307 Hageroos: En wat belet u toch te doen wat ghy vermooght, En wilt, en wenscht? Adelaert: Wat 's dat? Hageroos: Een andre te beminnen. Adelaert: 310[regelnummer] Verplant dien ouden boom: verzet mijn jonge zinnen.Ga naar voetnoot310 Hageroos: Uw vader, door de kracht, die hem de hemel gaf, Verwrickte en ruckte een eick van haren wortel af; Vertilde een' molesteen; en dreef, vol viers, vol torens,Ga naar voetnoot313 Een gildos, dat hy plofte; en wrong een' stier de horensGa naar voetnoot314 315[regelnummer] Uit zijnen norssen kop, en won den naem van Helt,Ga naar voetnoot315 Daer niemant voor de vuist hem wachten dorst in 't velt:Ga naar voetnoot316 En zoudt ghy aen een maeght, een weeskint, u verhangen?Ga naar voetnoot317 Om my, een slechte maeght, met bleecke en dootsche wangenGa naar voetnoot318 Gaen bucken naer het graf, in 't hartje van uw jeught? 320[regelnummer] Verkleinen uw geslacht, en 's vaders naem, en deught?Ga naar voetnoot320 Ay Adelaert, ghy zult zoo wijs zijn, en bedaren Van deze razerny. Adelaert: Wanneer de wilde barenGa naar voetnoot322-vlg.
[pagina 286]
Niet langer tegens strant en hooge duinen slaen, De leeuwrick zode, en gras, de nachtegael de blaên, 325[regelnummer] De koe de klaver schuwe, en 't knijn de diepe holen;Ga naar voetnoot325 Wanneer de Noortstar verre in 't Zuiden om ga dolen, De winter sneeuw en ys, de zomer zaet ontbeer',Ga naar voetnoot327 Dan neemt de min van my, mijn hart van u zijn' keer. Hageroos: Mijn Hazepoot wil voort: hij ruckt het zeel aen flarden. Adelaert: 330[regelnummer] Vergun my eerst een' kus. Hageroos: Hoe qualijk kunt ghy 't harden?Ga naar voetnoot330 Adelaert: Och Hageroos, een' geur van uwen rooden mont, Een luchtje van uw ziel mijn roos, mijn morgenstont, Verquick mijn' flaeuwen geest, gelijck de wint de kruiden.Ga naar voetnoot333 Hageroos: Ick ga, en hope, eer 't licht ons toestrale uit den Zuiden,Ga naar voetnoot334 335[regelnummer] Te keeren met een hinde, en vetten buit gelaên. Adelaert: Zoo moet ick noch zoo lang in uwe stralen braên,Ga naar voetnoot336 Oock daer het dichte loof, of dack van riete huttenGa naar voetnoot337 Het schaep, dat lommer zoeckt, kan decken, en beschutten, Voor 't steken van de zon, die op den middagh schijnt, 340[regelnummer] En inzwelght al het nat, waer na de weide quijnt?Ga naar voetnoot340 Neen zeker, Adelaert: het velt staet voor u open: Het staet u vry op 't spoor van uw vriendin te loopen; Te volgen hare vlught, als Hazepoot den haes; Te wachten op haer leus, als zy den horen blaes'.Ga naar voetnoot344 345[regelnummer] Dat gelt heur na: z'is nu al wijt vooruit gevlogen.Ga naar voetnoot345 KOMMERYN. ADELAERT. Kommeryn: Hou stant, o jonge helt, en dienme uit mededogenGa naar voetnoot346 Ten minste met een woort of twee, een enckel woort.
[pagina 287]
Adelaert: Wel moeder, wat's uw vraegh? wat zoeckt ghy? ik moet voort.Ga naar voetnoot348 Kommeryn: Ick koom hier vreemt gegaen, en had u wat te vragen.Ga naar voetnoot349 350[regelnummer] Wat dochter is het, die daer buiten loopt uit jagen?Ga naar voetnoot350 Het schijnt of ghyze kent, en zomtijts onderhoudt.Ga naar voetnoot351 Adelaert: Ick kenze maer te wel: een kennis die my rouwt,Ga naar voetnoot352 En eeuwigh rouwen zal, zoo d'onderlinge kuntschap Niet verder ga, en zy verstockt geen nader vruntschapGa naar voetnoot354 355[regelnummer] Wil houden met een ziel, die haer zoo trouw bemint. En woudtghe weten wie de vader van dit kint, En moeder zy? Zy weet van vader noch van moeder. De Groote Vrerick wert haer trooster en behoeder, En voedeze eerlijck op: men noemtze Hageroos:Ga naar voetnoot359 360[regelnummer] Hoe schoon de morgenstont, hoe schoon oock d'avont bloos'; Zy hoeft noch avontstont noch morgenstont te wijcken. Wanneerze in onze beeck zich toie, en ga bekijcken,Ga naar voetnoot362 En spiegelen, dan zietze alleen heur wederga.Ga naar voetnoot363 Kommeryn: Zoo hoor ick, z'is een wees.Ga naar voetnoot364 Adelaert: Alle eere waerdigh, ja. 365[regelnummer] Ghy zoeckt met vragen slechts haer afkomst te beschamen.Ga naar voetnoot365 Een zaeck vernoeght mijn' geest: zy paert twee gaven t'zamen,Ga naar voetnoot366 De goelijckheit, en deught: ick schel het d'afkomst quijt;Ga naar voetnoot367 Het zy hier meê hoe 't wil; dies hou uw rust. De tijt Ontdeckt het al. Kommeryn: Ja wel, ick zie my zelve bijster,Ga naar voetnoot369 370[regelnummer] En blint en stom. Hoe vrijt ghy zulck een slechte vrijster,Ga naar voetnoot370 Een onbekende wees? ghy schijnt te braef van aert.Ga naar voetnoot371 Adelaert: Ay moeder, laeckze niet: z'is my zoo lief en waert,
[pagina 288]
Als eenige Vorstin in vorstelijcke hoven. Ick hoefde een goude tong om al haer deught te loven.Ga naar voetnoot374 Kommeryn: 375[regelnummer] Het minnende oogh bedrieght, en schat oock 't leelijk schoon. Adelaert: Ay, spreeck zoo reuckloos niet: dat gaet mijn eer, mijn kroon,Ga naar voetnoot376 Ja Venus kroon te na, en Venus roozetacken.Ga naar voetnoot377 Heur gaven zagh men noit door nijt of opspraeck vlacken.Ga naar voetnoot378 Al wieze ziet, bemintze oock tegens zijnen danck.Ga naar voetnoot379 380[regelnummer] Zy houdt met eenen wenck zoo menigh oogh in dwangk Als haer belonckt. De felste en vreesselijckste stierenGa naar voetnoot380-81 Bedaeren in 't gevecht, waer zy voorby komt zwieren. De boterbloem vergult de weide op haren tredt. De stroom gevoelt een' gloet in 't koelste van zijn bedt. 385[regelnummer] Wat zou men van den mont al zeltzaemheên vertellen?Ga naar voetnoot385 Een moerbay, rijp van pas, geen moerbay, twee morellen. Wat zou men roemen van dat levendige git,Ga naar voetnoot387 Of liever van de kool, die onder 't voorhooft zit,Ga naar voetnoot388 En gloeit my al te heet? wat zou men van de vlechten, 390[regelnummer] Zoo geel en eêl, als gout en barrensteene hechten,Ga naar voetnoot390 Verhalen, daer mijn hart en ziel zich in verstrickt? Kommeryn: Ick hoor, ghy hebt de bloem van 't lantschap uitgepickt.Ga naar voetnoot392 Adelaert: Ja wel te recht de bloem: men praetme van geen tulpen, Noch van Augustus zelf. Geen parlemoere schulpenGa naar voetnoot393-94 395[regelnummer] Zijn schooner dan dit vleesch. Zy hangt van melck en bloet Te wonderlijck aen een. Maer zwijgh: de horen toet.Ga naar voetnoot396 Wat suf ick langer hier? men hoort den horen blazen.Ga naar voetnoot397 Ick volgh mijn Hageroos, gelijck heur hont de hazen. Kommeryn: Het heughtme, hoe weleer mijn Koeman, als een leeuw, 400[regelnummer] My nabrulde, in mijn jeught: nu treur ick, arme weeuw,Ga naar voetnoot400
[pagina 289]
En ga met eenen voet, of liever met drie beenen In 't graf: zoo krimpt de tijt al lachende, of met steenen.Ga naar voetnoot402 Hy gafme dwers bescheit, al vraeghde ick zonder ergh.Ga naar voetnoot403 't Is beter dat men dit een oude kennis vergh',Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] En omzoeck', wie noch leef, wie doot zy, en begraven. Hoe breng ick noch dit schip behouden in de haven? Waer blijft dit oude wijf? heur oogen vallen toeGa naar voetnoot407 Van onlust: 't lichaem is van 't lange reizen moe.Ga naar voetnoot408 Waer ga ick in een schure, of hoibergh, of in heggen 410[regelnummer] Best rusten dezen dagh? geen eten gaet voor 't leggen.Ga naar voetnoot410 Hoe slaeptme 't hart in 't lijf! Nu went uw' tragen tretGa naar voetnoot411 Naer dezen huisman toe: de vaeck is 't zachtste bedt.Ga naar voetnoot412 REY VAN LEEUWENDALERS. Keer: Wat sleipt een staertstar al ellendenGa naar voetnoot413 En jammer na? 415[regelnummer] Als Goden zulck een' voorbo zenden, Dan dient men dra Dees springkaêr naer te speuren,Ga naar voetnoot417 Te mercken uit Wat bron het spruit, 420[regelnummer] Dat vleck en volck zal treuren. Tegenkeer: Wy zagenze, als een roode roede, Ten Westen staenGa naar voetnoot422 Van 't Oosten; als een zwaert, dat bloedde, En halve maen, 425[regelnummer] Dit lantschap dreigen, uit ons teken,Ga naar voetnoot425 Den Steenbock van Den Vader Pan, Vergramt op deze streken. Keer: De zee scheen mede ons ramp te voelen, 430[regelnummer] En uit den bant
[pagina 290]
Gesprongen, 't voorspoock aen te spoelen.Ga naar voetnoot431 Een walvisch strant. De waterblazers, zijn gezellen, Aen 't blazen luit 435[regelnummer] Met open snuit, Daer zanden hem bewellen.Ga naar voetnoot436 Tegenkeer: Wy loopen vast naer vrouw VelleedeGa naar voetnoot437 Om troost: zy spelt,Ga naar voetnoot438 Maer geeft geen uitkomst op ons bede. 440[regelnummer] Ons vleck en velt Blijft quijnen: vee, geboomte en menschen, Een ieder klaeght, Een ieder vraeght, Maer sterreft onder 't wenschen.	voetnootvs. 1 Ter goeder ure: op een gezegend ogenblik (vgl. vs. 17 en Adam in Ballingschap vs. 457). voetnoot3 vleck: dorp (gehucht). voetnoot4 versche: frisse; zachtzinnigh: rustig voortkabbelend. voetnoot7 de Leeuwenbrugh: (over de beek), die de Noord- en de Zuidzijde verbindt; linden: oudere vorm dan linde, de dorpslinde. voetnoot8 ter sluick: tersluiks, heimelik. voetnoot10 gemelijck: verzwakt, ziekelik. voetnoot12 d'andre: de Zuidzijde. voetnoot13 lantkappel: de schrijfwijze met pp, voor kapel, is te vergelijken met pallais (voorrede vs. 52): de aa-klank is dus a-klank geworden; des Veegodts: van Pan. voetnoot14 schamel: nederig, armelik. voetnoot15 ons: bij Vondel vaak onverbogen. voetnoot17 broght ick 't hier aen: kwam ik hierheen; steenende: steunende, zuchtende. voetnoot19 vast: reeds; huisman: landbouwer, dorpeling. voetnoot20 wilden zangk: wildzang (in tegenstelling met kunstig, aangeleerd gezang); leeren aen de dalen: doordat die uit 't dal, als echo, weerklinkt. voetnoot23 zeilsteen: die mijn hart, als een magneet, aantrekt; krachtelijck: krachtig(lik); bewogen behoort bij hart. voetnoot24 getogen: getrokken, gelokt. Vredegunt is haar in de droom verschenen haar radende naar het vaderland terug te keren; zie Inhoudt, r. 35. voetnoot25 stierme te recht: wijst mij de juiste weg; voort: dadelik. Let op de woordspeling van recht en krom. voetnoot28 zulcke nageburen: degenen, die zo dicht bij elkaar wonen. voetnoot29 getoet: nl. van Wouter's hoorn. voetnoot30 gemoet: tegemoet komt. voetnoot31 deze leus: dit signaal; onbekende reden: het mij onbekende motief daarvan. voetnoot33 bescheit: verklaring, inlichtingen. voetnoot35 jaergety: jaarliks terugkerende vastgestelde dag; verdaeght u: roept u op. voetnoot37 boete: herstel, middel tot herstelling, bevrediging (vgl. vs. 56). voetnoot40 voor de zon: voor zonsopgang. voetnoot41 wat wil: wat bedoelt hij toch met.... voetnoot42 en 't geen ick niet begrijpen kan: en met al die onbegrijpelike woorden. voetnoot43 out van dagen: als één woord op te vatten, waarbij dan het voorafgaande te hoort. voetnoot49 reuckloos: zonder nadenken, zonder bepaalde reden. voetnoot50 Accent op één. voetnoot51 reede: reeds. voetnoot52 gezopen (in Vondels taal geen plat woord): ingezogen. voetnoot53 Velleede: (zie bij Inhoudt r. 29). voetnoot55 keure en lotinge: door loting bepaalde keuze. voetnoot56 wit: doel, mikpunt. voetnoot57-58 Twintig lentes zijn verstreken, waarin telkens weer.... voetnoot59 onnozel: onschuldig. voetnoot64 geweer: wapen; hier dus: boog. voetnoot65 het hooghtijt: in Vondel's taal onz. (vgl. Gijsbr. vs. 646). voetnoot66 vast: voortdurend, telkens weer. voetnoot67 afgebeden: door gebeden afgeweerd. voetnoot68 dubbelzinnigheden: een dubbelzinnige (in dit verband: raadselachtige) orakelspreuk. voetnoot70 de wilde boogh: de boog van de Wildeman. voetnoot71 te moet: tegemoet. voetnoot74 houdt zich: bevindt zich, woont. voetnoot76 Noortwaert: in het Noorden; ten Zuiden: in het Zuiden. voetnoot77 buy: gril. voetnoot78 slaepstal: slaapplaats. voetnoot80 erkaeuwt: bijt stuk; herkauwen heeft hier niet onze betekenis, maar eer: langdurig kauwen. voetnoot82 lessing: Vondel spelt meermalen s voor etymologiese sch. voetnoot83 het avontvier: het dalende zonlicht. voetnoot86 voor: voor hem uit, voor hem weg. voetnoot87 vrijsters: jonge meisjes. voetnoot90 ruigh: ruw. voetnoot92 kaien: keien (met Amsterdamse ai-klank); te mortelen: tot gruis (vgl. 1652). voetnoot95 kemmen: Brabantse vorm naast kammen. voetnoot96 scheeren: afsnijden. voetnoot97 uiens: meerv. van uien; oude vorm voor ui. Onjuist is de mening dat de dichter het woord ‘figuurlik’ gebruikt voor ogen. In verband met de gehele voorafgaande schildering van dit monsterlike wezen, dat in plaats van menselike vormen lichaamsdelen heeft die aan de plantenwereld, de natuur, herinneren, moeten we ons doffe, ui-vormige oogballen voorstellen, waar een flauw licht door heen schijnt, gelijk kaarslicht door een lantaren (vs. 98); gezicht (97): blik. voetnoot99 verstreckt: dient hem als. voetnoot100 wappren: hangen te slingeren. voetnoot103 zorghvuldigh: met bezorgdheid, met meegevoel. voetnoot107 lantsknecht: jongeling (oorspr. soldaat); in vs. 806 verkort tot lantst; niet eens: volstrekt niet. voetnoot110 uit dezen twist: mij onttrekkende aan deze twisten. voetnoot111 Nootdruftigheit: levensonderhoud; eigen: eigendom, bezittingen. voetnoot112 teegh: histories-onjuiste verleden tijd, in plaats van toog: trok, doordat de vormen van twee op elkaar gelijkende werkwoorden (tien en tiën) dooreenliepen. voetnoot112-113 de staertstar: als onheilspellend voorteken, een straf (roede) van de hemel. voetnoot115 oproer: de dertigjarige oorlog; vreemde: (meerv. zonder n). voetnoot117 avontuur: geluk; kennis: bekenden. voetnoot118 viel zuur: was zwaar te dragen; staetme dier: komt mij duur te staan, baart nog steeds veel zorg. voetnoot119 levendigh: in felle kleuren. voetnoot122 moet: moge. voetnoot123 gedyen tot: worden tot. voetnoot124 kost: Brabantse vorm, naast kon. voetnoot125 verstaen: vernemen, aan te horen. voetnoot126 ampt: taak, plicht. voetnoot129 Het vraagteken achter dit vers, dat eigenlik achter nieuws past, is in de latere druk door een punt vervangen. voetnoot131 kommers: woordspeling met de naam Kommerijn (130). voetnoot133 ten leste: tegen het einde van uw leven. voetnoot134 menigh: menigeen. voetnoot136 gestreden: nl. getracht hem te vermurwen met uw gebeden. voetnoot137 Naerdien: omdat, nu. voetnoot141 staet: toestand. voetnoot143 My schrickt: bij Vondel en Hooft meermalen onpersoonlik gebruikt. voetnoot145 vlaegh: in M.-E. taal gebruikelik als gemoedsaandoening, die zich door de uitdrukking van de ogen openbaart (Mnl. Wdb. IX, 577). voetnoot148 oostertroon: oostelike hemel. voetnoot151 opgeweckt: verrezen (vgl. wakker geworden). voetnoot153 aengebeden: om aangebeden te worden. voetnoot154 Van: door. voetnoot155 afgepijnt: door zorgen afgemat (deelw. van zich afpijnen; Ned. Wdb. I, 1242). voetnoot164 stracks: weldra weer. voetnoot165 hart: Holl. vorm naast zuidelik hert. voetnoot168 Al: heel. voetnoot173 Hazepoot: naam van de jachthond; door bijgedachte aan hazewind (178)? voetnoot174 heft op: verheft. voetnoot175-76 Met haar liefelik geluid zal zij ook de vogels aan 't zingen brengen. voetnoot177-80 ren de hazepooten voorbij: loop harder dan de hazen. voetnoot183 nuchtre: vroeg opgestaan zijnde. voetnoot184-85 Woordspeling met de roos in haar naam. voetnoot186 iet oirbaers: iets nuttigs; beschicken: tot stand brengen, verrichten. voetnoot187 leizeel: touw waarmee men de honden vasthoudt. voetnoot189 keere: stuite. voetnoot190 Gewaerdigh: sta toe. voetnoot195 zich onthoudt: zich ophoudt. voetnoot196 stout: vermetel, overmoedig. voetnoot198 ruighte: struikgewas. voetnoot200 aengesnoert: aangeklampt, aangerand (Ned. Wdb. I, 328; oorspr.: aan zijn snoer krijgen). voetnoot204 leedt: onderging, ondervond; schimp: belediging, kwetsing. voetnoot206 Mistrouwen blijft mijn borgh: wantrouwen (tegenover onbekenden) is de beste waarborg voor mijn veiligheid. voetnoot209 redenloos: zonder rede, zonder verstand. voetnoot211 hebt ghy gemeen: deelt gij. voetnoot212 sla voort: spoed u heen (slaan werd oudtijds gebruikt voor een snelle beweging). voetnoot213 schimmen: schaduwen. voetnoot214 raeskalt: slaat dwaze praat uit. voetnoot216 vast: al maar. Zij bedoelt dus, spottend: je wilt mij zeker een lesje geven in geduld, d.w.z. je houdt mij al veel te lang op. voetnoot217 Met eenen: en tegelijk. voetnoot218 zijn padt te recken: weg te snellen (vgl. Gijsbr. vs. 295). voetnoot219 een luttel kouts: het weinige dat ik sprak. voetnoot221 teder: overgevoelig. voetnoot222 Zich kenne: zich gevoelt. voetnoot223 najancke: jammerend, zijn liefdesmart klagend, achterna loopt (jancken klinkt in Vondel's taal niet zo ongunstig als nu). voetnoot226 dootsche: sombere, eenzame. voetnoot227 tronien: gezichten (zonder ongunstige betekenis). voetnoot228 deught: voortreffelike eigenschap. voetnoot229 verven: de frisse kleuren. voetnoot231 bejagh: streven (wat men najaagt). voetnoot232 beraet: plan. voetnoot235 Beschry: bestijg. voetnoot240 den kloot geschoten: kloot schieten is een spel, waarbij zware ballen gerold worden, in Vlaanderen nog in zwang (bolle werpen, of bollen genoemd). voetnoot241 borst: jongeling (vgl. Hd. bursche); vroom: flink; rechtschapen: welgevormd. voetnoot244 En bovendien het oog te hebben op een meisje van lagere afkomst. voetnoot245 bijstre: verdwaasde. voetnoot246 daer niet: waar niets. voetnoot248 slincke zy: linker zij, de plaats van de dienaar. voetnoot252 gezoncken: diep gelegen (van een causatief zinken: doen dalen); het Vlaams kent nog zonk: laagte. voetnoot253 nederhuckte: u neerzette (hucken = hurken). voetnoot254 meien: oorsp. meitak; aan elke gebladerde tak. voetnoot255 Duitsche: inheemse; fluit: de herdersfluit. voetnoot256 huwen aen: paren met, harmonies doen samenklinken met uw gezang. voetnoot258 van: door. voetnoot259 't geluck: de Fortuin, het lot. voetnoot260 in den mont: tegemoet. voetnoot262 ten beste geven: prijs geven. voetnoot263 Niet hooger: ga niet verder; streeck houden (schippersuitdrukking): een vaste koers houden. voetnoot264 van: door. Geen praatjes zijn voor vrijers te dwaas! voetnoot265 dien roof (buit), nl. uw lijf en ziel en leven (vs. 261). voetnoot267-vlg. bevat een bekend pastoraal motief, waarop o.a. Hooft zijn Granida gebouwd heeft: liefde kent geen stand. voetnoot272-vlg. Ook dit is een geliefd motief van de Italiaanse pastorale: de gehele Natuur predikt liefde; vgl. Granida, vs. 208-vlg. (‘Hemel en Aerde mindt’, vs. 220) en Tasso's Aminta, Act. 1, sc. 1. voetnoot272 bare: golf (gewoonlik in 't mv. gebruikt). voetnoot273 duin: bij Vondel vr. voetnoot277 maght: overvloed; groente: gebladerte. voetnoot278 gratigh: begerig, verlangend. voetnoot283 vlaegh: bui. voetnoot284 oorlof: toestemming. voetnoot285 aensta: er op aandring; gunst: genegenheid, liefde. voetnoot286 zou u eens: moest u toch. voetnoot287 sleip: Vondel gebruikt de vorm met ey zowel transitief als intransitief (vgl. Palamedes vs. 170 en Mnd. Wdb. VII, 1265). voetnoot290 Op grond van deze en dergelijke vergelijkingen hebben verschillende beoordelaars aan Vondel platheid verweten. Men vergeet daarbij, dat de dichter een blijspel heeft willen geven, en dat zulke landelike vergelijkingen, die in dit drama talrijk voorkomen (zie verderop vs. 480, 499, 502, 520, 705, 811, 987, 1180, 1191, 1208, 1246), lichtelik-komies bedoeld zullen zijn. voetnoot294 opzingt: begint te zingen. voetnoot295 eenen: dezelfde. voetnoot297 leitme en kermt: ligt mij aan de oren te kermen en te klagen. voetnoot299 Ick houde u niet is te verbinden met: zulcke diensten waert (accent op u en my): ik acht zulke diensten uwer onwaardig en verdien ze zelf ook niet. voetnoot301 Dit vers is mij niet duidelik. Ik heb volstrekt geen behagen in de diensten die ge mij opdringt (?) of: Uw leed treft mij zo weinig, dat ik er niet door vertederd word (?). voetnoot302 noopt met sporen: prikkelt (oorspr. het aansporen van een paard), vermeerdert. voetnoot303 wert: wordt. voetnoot307 jaght: vaart; vooght: meester. voetnoot310 dien ouden boom: die diep gewortelde liefde; verzet: verander; jonge: krachtige. De bedoeling is: Hoe zou het mogelik zijn mijn eerste, diepgevoelde liefde op een ander over te brengen! voetnoot313 Vertilde: tilde op, verplaatste; vol viers: vurig, driftig. voetnoot314 gildos: een os, voor een gildemaaltijd gemest, die versierd werd rondgeleid (Ned. Wdb. IV, 2373). voetnoot315 norssen: woeste, grimmige. voetnoot316 voor de vuist: in open strijd (vgl. Lucifer, vs. 1886); wachten: afwachten. voetnoot317 u verhangen: u vergooien. voetnoot318 slechte: van eenvoudige afkomst. voetnoot320 Verkleinen: verlagen. voetnoot322-vlg. Bekende retoriese wending om de onmogelikheid krachtig aan te duiden (vgl. Eer zal....). voetnoot325 knijn: Hollandse verkorting uit konijn. voetnoot327 zaet: gewas, oogst. voetnoot330 Hoe qualijk kunt ghy 't harden? (spottend): valt het zo moeielik, het uit te houden, het te stellen zonder kus? Bij Vondel is het meer een uitroep dan een vraag, al staat er een vraagteken achter. voetnoot333 Verquick: moge verkwikken, nieuw leven geven; flaeuwen: verkwijnende. voetnoot334 uit den Zuiden (oude Datief). voetnoot336 in uwe stralen braên: de door u ontstoken liefdegloed smartelik gevoelen. voetnoot337 Oock daer: terwijl toch. voetnoot340 waer na.... quijnt: waarnaar smachtend verlangt. voetnoot344 leus: signaal. voetnoot345 Dat gelt heur na: nu moet ik haar achterna snellen (vgl. Joseph in Dothan, vs. 1538: Dat gelt naer Hebron toe); gelden: er op aan komen; wijt: ver. voetnoot346 Hou stant: blijf (een ogenblik) staan; dienme: sta mij te woord. voetnoot348 moeder: vriendelike naam voor een oude vrouw. voetnoot349 vreemt: als vreemdelinge. voetnoot350 dochter: meisje. voetnoot351 onderhoudt: (vertrouwelik) met haar spreekt (Ned. Wdb. X, 1359). voetnoot352 kennis: bekendheid, kennismaking, synoniem met kuntschap (353). voetnoot354 vruntschap (met Noord-Hollandse u uit i). voetnoot359 eerlijck: fatsoenlik. voetnoot362 zich toie: haar toilet maakt. voetnoot363 Accent op dan; wederga: gelijke (in schoonheid). voetnoot364 Zoo hoor ick: uit uw woorden maak ik dus op dat.... voetnoot365 beschamen: af te geven op, geringschattend te spreken van. voetnoot366 Accent op Een; vernoeght: stelt tevreden. voetnoot367 goelijckheit: schoonheid, bekoorlikheid; schel (scheld) quijt: laat gaan, schenk. Enigszins vreemd gebruikt is het, dat in dit verband alleen zou kunnen slaan op goelijckheit, en deught. Die kunnen het stellen, zonder d'afkomst: de hoge geboorte. Van Vloten's emendatie van het in haer wordt door geen latere druk bevestigd. voetnoot369 bijster: van streek. voetnoot370 slechte vrijster: eenvoudig meisje. voetnoot371 braef van aert: aanzienlik van geslacht. voetnoot374 hoefde: zou behoeven; een goude tong: een buitengewone welsprekendheid (vgl. de naam van de kerkvader Chrysostomus, d.i. guldenmond). voetnoot376 reuckloos: ondoordacht. voetnoot377 roozetacken: rozenkrans, als attribuut van Venus. voetnoot378 opspraeck: laster; vlacken: bezoedelen. voetnoot379 tegens zijnen danck: tegen wil en dank. voetnoot380-81 zoo menigh.... als: alle die. voetnoot385 zeltzaemheên: wonderen. voetnoot387 levendige: levende. voetnoot388 de kool drukt nog beter de gloed van haar ogen uit. voetnoot390 hechten: heften. De verklaring van Verwijs-Nauta (gespen) past minder bij de vorm van de vlecht. voetnoot392 uitgepickt (niet met de tegenwoordige familiare kleur): uitgezocht. voetnoot393-94 Zeldzame tulpen: werden in Vondel's tijd als kostbaarheden voor grote sommen verhandeld. Een van de beroemdste was de Augustus, de keizerstulp; schulp: Hollandse vorm naast schelp. voetnoot396 Te wonderlijck: zeer bewonderenswaardig. voetnoot397 suf: draal. voetnoot400 nabrulde: waarschijnlik komies bedoeld, evenals het beeld van de leeuw, in de mond van Kommerijn. voetnoot402 krimpt de tijt: wordt mijn levenstijd steeds korter. voetnoot403 dwers: nors, onvriendelik; zonder ergh: zonder onwelwillende bedoeling. voetnoot404 vergh': vraagt. voetnoot407 wijf: nog niet met ongunstige betekenis. voetnoot408 onlust: gevoel van uitputting. voetnoot410 geen eten gaet voor 't leggen: geen maaltijd is te verkiezen boven slaap (vgl. het Franse spreekwoord ‘Qui dort dine’. voetnoot411 Hoe word ik door slaap overmand. voetnoot412 dezen huisman: deze (dichtbij wonende) boer (met een gebaar). voetnoot413 staertstar: vgl. vs. 112. voetnoot417 springkaêr: bron, oorsprong van die ellende; naer speuren: opsporen. voetnoot422 Ten Westen: naar het Westen gericht (vgl. vs. 450). voetnoot425 uit: uitgaande van; ons teken: het sterrebeeld de Steenbok, aan Pan geheiligd, en dus het teken der Leeuwendalers. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 441. De komma achter deze regel staat in geen der uitgaven. voetnoot431 voorspoock: noodlottig voorteken. Verwijs heeft opgemerkt dat Vondel hier nauwkeurig een biezonderheid volgt, door Hooft in zijn Ned. Hist. (546) vermeld. In 1577 spoelde in Ter Heyde een van een troep walvissen aan. ‘D'andere, om hem te verlossen (de waterblazers van vs. 433), bliezen kraft van waater ter snuyt uyt.... Deze zeldzaamheden, als bediedtzels van genaakende ontsteltenissen, stonden den volke droeflyk voor: en noch bet het verschynen eener yslyke komeete oft staartstarre, die, geplant in den vijftienden graadt des Steenboks, haare roede uit het Weste naa 't Ooste streckte’. voetnoot436 bewellen: in zinkzand bedelven, doen verzinken. voetnoot437 vast: intussen. voetnoot438 spelt: voorspelt.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het eerste bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied