De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 309]

Het derde bedryf. HAGEROOS. REY. Het diende nader niet: ick was alree beknipt,Ga naar voetnootvs. 881 Maer ben, ter goeder tijt, den schender noch ontslipt.Ga naar voetnoot882 Rey: Wat zeghtghe, Hageroos? wie droegh zo luttel kennis,Ga naar voetnoot883 Dat hy een zuiverheit, zoo wit als sneeuw, met schennisGa naar voetnoot884 885[regelnummer] En schande smetten wou, zoo reuckloos, en ontzint?Ga naar voetnoot885 Hageroos: Ick weet niet wie het was, of wat hem had verblint. Hy quam my stil aen boort, en speelde vast den stommen,Ga naar voetnoot887 Om door stilzwijgentheit zijn boosheit te vermommen, Een boosheit, die gewis haer straf gevoelen zal; 890[regelnummer] Want niemant schimp' met Pan: hy ziet ons over al, In hol, en achter duin, in ruighte, en onder hagen.Ga naar voetnoot891 Rey: Zoo gaet het haer, die op het zoenfeest loopt uit jagen, Alleen, en onverzelt; nu alle de gemeent,Ga naar voetnoot893 Bekommert en beducht, al hangends hoofts, beweentGa naar voetnoot894 895[regelnummer] D'onzekerheit der keure, en 't zekre lot van 't outer.Ga naar voetnoot895 De Heemraet gaet te keur, verdaeght van blinde Wouter:Ga naar voetnoot896 En scheptghe noch vermaeck in jaght, en wilt, en duin? Hageroos: Ick zoek mijn eige niet, maer Leeuwendaels fortuin,Ga naar voetnoot898 En had een hinde op 't spoor, met meining, na het vangen,Ga naar voetnoot899 900[regelnummer] Haer voor 't gemeene beste in ons kappel te hangen;Ga naar voetnoot900 Of Pan hier door vermorwt, een vrolijcke uitkomst gaf.Ga naar voetnoot901 Rey: Vergeefme dan dat ick onwetende u bestraff': O deeghlijckheit, ghy zijt wel waerdigh, datze u dancken.Ga naar voetnoot903 Een ander zit en slijt den dagh met ydel jancken;Ga naar voetnoot904
[pagina 310]
905[regelnummer] Ghy slaet de hant aen 't werck: een ander kijft en tiert, En steurt zijn buurmans rust; ghy draeght u vroom, en viertGa naar voetnoot906 Het feest in eenzaemheit, en zonder tijt te spillen, Verzoeckt door offerhande en hinden Godt te stillen.Ga naar voetnoot908 Vergeefme dat ick u bedilde, zonder slot.Ga naar voetnoot909 910[regelnummer] 'k Geloof geen sterflijck mensch behoedde u, maer een Godt, Van wien ghy zekerlijck uw afkomst wel mooght rekenen, Naerdienze zich ontdeckt door geen onwisse tekenen.Ga naar voetnoot912 Dat hy u lange spaer', die boven zit aen 't roer. Laet hooren hoe het ging, en wat u wedervoer. Hageroos: 915[regelnummer] Ick wist het leger, daer een hagelwitte hinde, In dichte ruighte en riet, dat 's jagers oogh verblinde,Ga naar voetnoot916 Zich dagelijcks onthielt, dies teegh ick derrewaert,Ga naar voetnoot917 Maer vont het ledigh nest. Mijn winthont, heet van aert,Ga naar voetnoot918 Was toghtigh om het wilt in 't wilde na te sporen,Ga naar voetnoot919 920[regelnummer] En kreegh verlof, en stoof door zant, en hegh, en doren, En kreupelbosch in duin, en snuffelde over al. Zoo miste ick hem daer na, en hoorde geen geschal.Ga naar voetnoot922 Mijn yver voerde my terwijl naer waterplassen, Daer, aen den voet van duin, de beeck begint te wassen, 925[regelnummer] En door de biezen ruischt. Hier viel ick plat ter neêr,Ga naar voetnoot925 En zagh na eene poos, de hinde, die van veer Allengs genaeckte, en scheen heur hart te willen laven. Ick loofde flucks aen Pan dat puick der offergaven,Ga naar voetnoot928 En had den pijl al ficks op mijne pees gezet,Ga naar voetnoot929 930[regelnummer] Zoo dra de hinde quam, en lobberde in dit wedt.Ga naar voetnoot930 Maer onder 't micken komt een onverlaet, een schenner.Ga naar voetnoot931 O Godtheit van de jaght, alweter, hertekenner, Bescherm mijn zuiverheit, en geef getuighenis Hoe Hageroos zich droegh; hoe zy 't ontworstelt is. Rey: 935[regelnummer] Ontstel u niet: hy zal den Rechter niet ontsluipen. Nu wisch de tranen af, die langs uw kaecken druipen.
[pagina 311]
'k Verlang hoe dit verging. 'k Geloof ghy bleeft beschutGa naar voetnoot937 Door uw onnozelheit, uw toeverlaet, en stut.Ga naar voetnoot938 De deugt behoeft geweer, noch boogh, noch pijl, noch wachter.Ga naar voetnoot939 Hageroos: 940[regelnummer] Hoe beeft mijn hart van angst! hy quam my op van achter,Ga naar voetnoot940 Gelijck een looze vos een velthoen grijpt, wel stijf. Hy sloegh met alle maght zijn armen om mijn lijf, Noch vaster dan het veil een eicke kan omvatten;Ga naar voetnoot943 En ick, om 't allereelste en waertste van mijn schatten, 945[regelnummer] Mijn eerbaerheit, in noot te bergen, nam al heelGa naar voetnoot945 Mijn toevlught tot mijn stem, en stack een klock, en keelGa naar voetnoot946 Zoo luide en schricklijck op, datze over hegh, en tuinenGa naar voetnoot947 Ging wentelen in zee, door d'omgelegen duinen. Op zulck een' luiden kreet liep Adelaert hem in,Ga naar voetnoot949 950[regelnummer] En greep dien onverlaet by 't hair, by kop, en kin, Dat hy gedwongen wert my bange maeght te slaecken:Ga naar voetnoot951 En ick, zoo dootsch en wit om 't hooft, gelijck een laken,Ga naar voetnoot952 Begafme herwaert aen, al omziende, en beducht Hoe 't Adelaert vergingk, na mijn verbaesde vlught.Ga naar voetnoot954 Rey: 955[regelnummer] O eerbre jongelingk, men zal u eeuwigh roemen,Ga naar voetnoot955 En vlechten krans op krans van bladeren, en bloemen, Met maeghdevingeren gelezen, en gepluckt.Ga naar voetnoot957 Ghy lijdt niet dat de deught en schoonheit wort verdruckt.Ga naar voetnoot958 Een Godtheit heeft van daegh u heerlijck begenadight, 960[regelnummer] Beschoncken met dien prijs, dat ghy een Maeght verdadight. Hoe voeght u zulck een lof, gelijck een pijnloofkrans Onze Opperpriesterin. De roos verliest haer' glans En geuren, maer uw lof zal nimmermeer versterven.Ga naar voetnoot963 Hageroos: Hy moet' verdienden loon naer zijne deught verwerven.Ga naar voetnoot964 Rey: 965[regelnummer] Dat loonen staet aen u: dat hebt ghy in uw maght. Hageroos: Mijn maght is wonder kleen. Die heusche vryer achtGa naar voetnoot966
[pagina 312]
Geen loon: hy volght de deught van zelf, alleen uit reden.Ga naar voetnoot967 Rey: Hy volght oock Hageroos met zuchten, en gebeden, Gelijck de schaduw 't lijf. Hy volght u waerghe gaet, 970[regelnummer] Des middaeghs, 's avonts spade, en met den dageraet. Dat weten zon en maen, en oock de morgenstarre.Ga naar voetnoot971 Hy volght u in het dorp, en by de straet, en verre Van honck, wanneerghe jaeght, en stuift door 't gulle zant.Ga naar voetnoot973 Vergelt nu eens zijn deught, en bie hem mont, en hant. Hageroos: 975[regelnummer] Ghy paert den zomertijt met onze winterbuien, De lely met het sneeuw, ons Noorden met dat Zuien. 't Verdrietme dat hy my dus naloopt, vroegh en spa.Ga naar voetnoot977 Rey: Hoe qualijck quam het u van dezen dagh te sta?Ga naar voetnoot978 Hageroos: Het quam te stade of niet, ick achtme des onwaerdigh.Ga naar voetnoot979 980[regelnummer] Hy houde zich gerust, en voor een rijcker vaerdigh.Ga naar voetnoot980 Hy zoecke een van bekent en overout geslacht. Zoo lang als d'overbuur zijn' overbuur veracht, En dwers vall', kan geen min en liefde op beide kleven.Ga naar voetnoot983 Rey: Hy vrijde u voor de doot: misgunt ghy hem het leven?Ga naar voetnoot984 Hageroos: 985[regelnummer] Neen zeker: dat hy leve, en bloeie hondert jaer. Rey: Misloonde knaep, hoe valt u 't minnejuck zoo zwaer,Ga naar voetnoot986 Gelijck het ros den ploegh door vetten klay te trecken.Ga naar voetnoot987 Ghy ziet vol hartewee de duiven treckebecken, En elcke wederga genegen tot heur ga.Ga naar voetnoot989 990[regelnummer] De beeckzwaen bruist vol viers het witte wijfke na, En strengelt hals om hals: zy weet van wederkussen, Daer 't kille water zelf haer' gloet niet weet te blussen;Ga naar voetnoot990-992
[pagina 313]
En ghy, getrouwe knecht, beschermer van haer eer, Verwacht van Hageroos geen' troost noch vrientschap weêr. 995[regelnummer] O winterroos, te scherp gewapent met uw' doren. Hageroos: Hy schuw' den dorenstruik. Rey: Hou op zijn min met sporen Te noopen, dagh op dagh, door 't afslaen van een beê.Ga naar voetnoot996-97 Ick zie hem van een duin noch plompen steil in zee, Of worgen aen een pees, of van een eicke ploffen,Ga naar voetnoot999 1000[regelnummer] Of van zijn' eigen pijl, en eige hant getroffen.Ga naar voetnoot1000 Ay Hageroos, ay, schut zijn ongeval, gelijckGa naar voetnoot1001 Hy u beschutte, eer ghy te vallen quaemt in slijck. Hageroos: Ick ga in ons kappel my zelve danckbaer toonen, En zal het Adelaert, zoo dra hy koom', beloonen 1005[regelnummer] Met danckbaerheit, gelijck een eerbaer hart betaemt, En een van kleine maght. Rey: Zy vint zich zelf beschaemt Om zijn getrouwicheit. Ick zagh haer wangen blozen. My docht de minne doock in lommer van die roozen.Ga naar voetnoot1008 Hoe kan een edel hart, tot alle deught bereit, 1010[regelnummer] Vergelden zulck een trouw met wederwaerdigheit?Ga naar voetnoot1010 Z'ontveinst haer minne, en weet zich wonderlijck te wachten;Ga naar voetnoot1011 Maer 't mist ons, zienwe niet het pit van haer gedachten.Ga naar voetnoot1012 ADELAERT. REY. Adelaert: Wie joegh ter weerelt oit geluckiger dan ick? Rey: O jongelingk, ghy zijt nu wonder in uw schick. 1015[regelnummer] Ik heb 't verslagh al wech.Ga naar voetnoot1015 Adelaert: Van wie? Rey: Van uw vriendinne. Adelaert: Och, waerze mijn vriendin! Hoe gloeit mijn hart van minne, Noch vieriger dan oit!
[pagina 314]
Rey: Waerom? Adelaert: Ick hoorde, en zagh Haer eerbaerheit, en deught, daer zy ter aerde lagh, En kreet, en spoogh, en beet dien schender, dien schoffeerderGa naar voetnoot1019 1020[regelnummer] In 't aenzicht; maar vergeefs, had Pan haer geen verweerder Gezonden; had ick haer niet daetelijck ontzet.Ga naar voetnoot1021 Waer is zy? Rey: Ter kapelle, en stort 'er haer gebedt Voor Pan, en heeft belooft uw trouwe daet te kroonen. Adelaert: Zoo hoop ick in het hart, dat edel hart, te woonen. 1025[regelnummer] Wat tijding brengtghe my, zoo snel op 't ongezienst!Ga naar voetnoot1025 'k Geloof het geen ghy zeght. Hoe kan in 't ende een dienst Na vele diensten eens een vrijsters hart bewegen! Och Adelaert, ghy liept, door hagel, sneeuw, en regen, Niet ydel noch vergeefs uw Venus achter aen:Ga naar voetnoot1029 1030[regelnummer] Een uur betaelt het al.Ga naar voetnoot1030 Rey: Nu blijf een luttel staen: Versteur haer aendacht niet: verwachtze hier ter stede.Ga naar voetnoot1031 Adelaert: Hoe springt dit dier: sta stil. Ick breng haer' jaghthont mede. Hy janckt om zijn bazin, en misteze al een wijl.Ga naar voetnoot1033 Ay lieve, hou hem wat: 'k wil achter eenen stijl 1035[regelnummer] Aen ons kappeldeur gaen verschuilen in het duister,Ga naar voetnoot1035 Op dat ick heimelijck d'aendachtige beluister', En mercke op heur gelaet: de minne maecktme stout.Ga naar voetnoot1037 Rey: Ga heen: maer geen kappel noch outer wert gebouwt Op dat een vryer daer zijn vrijster zou beloncken. 1040[regelnummer] 'k Vergeef het hem nochtans: hy is van liefde droncken, En raeskalt in dien droom: men naem het anders vremt,Ga naar voetnoot1041 Dat hy, terwijl het dorp de namen telt, en stemt Tot loting, op de jaght zijn harteblat ging vinden,Ga naar voetnoot1043 Wiens ooghmerck hooger ziet, en liever Pan met hindenGa naar voetnoot1044 1045[regelnummer] Dan menschenbloet verzoent. Bezie hem eens: hoe stijf Hoe stockstijf gaept de knecht? Kan niemant aen een wijfGa naar voetnoot1046
[pagina 315]
Geraecken, zonder dus door 't velt te loopen brullen, Gelijck een wilde bors? het hair met spogh te krullen?Ga naar voetnoot1048 Te huilen als een hont? ik nam 'er liever geen, 1050[regelnummer] Al schonck men my de keur uit al het boereveen. Zy hoeven 't jawoort niet zoo byster t'overloven.Ga naar voetnoot1051 Mijn min is vier, noch kool: men hoeftze niet te dooven;Ga naar voetnoot1052 Al pratenze dat Pan, in Oostlant, by een' vliet,Ga naar voetnoot1053 Zijn mallicheden zocht, en naerpeurde in het riet:Ga naar voetnoot1054 1055[regelnummer] Dat hy, om d'oude maen by avont te begorden,Ga naar voetnoot1055 Ging mommen, als een bock, ja zelf een bock most worden;Ga naar voetnoot1056 Indien men 't zeggen magh, daer 't niemant ziet, en hoort.Ga naar voetnoot1057 Wel vryer, wel hoe dus? heeft zy uw oogh bekoort? Adelaert: Bekoort? ja wel te recht: nu worde ick eerst gevoelijck.Ga naar voetnoot1059 1060[regelnummer] Al smolt menze al in een, geen schoonheit is zoo goelijck,Ga naar voetnoot1060 Zoo degelijck als zy. Wat heb ick daer gezien! Een beelt van zuiver sneeuw, met neêrgeboge knien, Noch witter dan het vel, waer meê zich Pan bekleede. Rey: En schepte ghy geen' troost uit haer oprechte bede? Adelaert: 1065[regelnummer] Ja honigh, want zy badt: o Pan, beloon het hem, Die my te hulpe quam op mijne heesche stem. Hoe kan zoo groot een deught by my haer' geur vergeten?Ga naar voetnoot1067 Bescherm hem, nu de Raet te keure is neêrgezeten. Rey: Zoo gaet het vast, ghy spant alleen de kroon in 't hart?Ga naar voetnoot1069 Adelaert: 1070[regelnummer] Alleen, en anders geen. De bruit is mijn. Ick tart Zoo menigh jongman, als by dochters oit verkeerde.Ga naar voetnoot1071 Geen dochter vieriger oit Godt en d'ouders eerde Als zy, gewis een spruit van goddelijck geslacht. Och, wist men eens wie haer ter weerelt heeft gebraght;
[pagina 316]
1075[regelnummer] Al schijnenze uit het kroost haer moeders aert te gissen.Ga naar voetnoot1075 Rey: Een dochter, zoo als zy, kan licht de moeder missen.Ga naar voetnoot1076 Adelaert: By vlagen met gedult, tot dat d'onkundigheitGa naar voetnoot1077 Van haer geboorterecht, dat noch verholen leit, Allengs haer in den krop en in het hooft koom' schieten:Ga naar voetnoot1079 1080[regelnummer] Dan zitze, en smilt, als sneeuw: dan gietze heele vlietenGa naar voetnoot1080 Langs hare wangen neêr: dan berstze in klaghten uit: Dan slaet de wedergalm in duin en dal geluit,Ga naar voetnoot1082 En helpt konijn, en haes, en jaght, en wilt op hollen:Ga naar voetnoot1083 Dan huiltze d'oogen uit, wel root en dick gezwollen. 1085[regelnummer] Dan duncktme schijnt die zon door eenen regenboogh: En ick, in ruighte en riet gedoken, schroom om hooghGa naar voetnoot1086 Te zien, en d'eenzaemheit van mijn Princes te steuren.Ga naar voetnoot1087 O moeder, roeptze dan, ick zie uw lijf verscheuren Van eenen wreeden wolf; u uitgaen, zonder troost;Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] Of verre van uw vrucht, om hulp noch uitzien, Oost En West; of in een graft verdrincken, en versmooren. Dan smijtze uitzinnigh uit al wat haer komt te voren.Ga naar voetnoot1092 Dan denck ick: zagh de zon wel oit zoo vroom een kint,Ga naar voetnoot1093 Een weeskint, dat zoo teêr zijn moeder noch bemint, 1095[regelnummer] En niet vergeten kan? Rey: Wat noot is 't? Groote Vrerijck, Een Heerschap zoo geacht, zoo lantrijck, en zoo veerijck, Bemintze zoo, gelijck den appel van zijn oogh. Adelaert Ja wie bemintze niet? wie zet haer deught te hoogh?Ga naar voetnoot1098 Zy verfde noit haer wang met moerbay, of morellen. 1100[regelnummer] Zy looght noch bleickt geen hair. Zy zoeckt geen jonggezellen.Ga naar voetnoot1100 Zy schuwt de ledigheit, al even kloeck, en kuisch;Ga naar voetnoot1101 Het zyze jaege in duin, of neerzitt' binnen 's huis, En overpeinze al stil wie alles kan besturen.Ga naar voetnoot1103
[pagina 317]
Dat tuight het huisgezin: dat tuigen al de buren.Ga naar voetnoot1104 1105[regelnummer] O Hageroos, uw vier ontvonckt mijn ziel, als stroo. Rey: Vat aen, daer is de hont, haer jaghtknaep, die zoo nooGa naar voetnoot1106 Gebonden gaet, als ghy wel gaerne gingt gebonden Aen 't hairsnoer van een wijf. Zy heele uw zoete wonden:Ga naar voetnoot1108 Ick ga vernemen wien de keur hebbe uitgepickt.Ga naar voetnoot1109 Adelaert: 1110[regelnummer] Ick volgh, zoo ras als hier mijn zaecken zijn beschickt. HAGEROOS. ADELAERT. Hageroos: Zyt ghy dat, Adelaert? o Koning van de helden, Hoe kan ick uwe deught, uw vromicheit vergelden,Ga naar voetnoot1112 Die minder ben van staet, en slecht, en min gezien?Ga naar voetnoot1113 't Is billijck dat ick dit naer mijne maght verdien'.Ga naar voetnoot1114 1115[regelnummer] Gebruickme t'uwen dienst, uw leven lang, in eere.Ga naar voetnoot1115 Adelaert: Ghy Schoonste bietme meer dan ick op u begeere,Ga naar voetnoot1116 Of oit verdienen kost. Wie zou een maeght in noot Verraden? dat waer schande. Ick breng u Hazepoot:Ga naar voetnoot1118 Hy springt en janckt om u, van blyschap en verlangen. Hageroos: 1120[regelnummer] Koom hier, mijn toeverlaet: koomt herwaert: kus mijn wangen, Mijn lippen, mont, en hant: dat ick u strijcke, en streel', En afwissch' stof, en zweet. Geen molsvel, geen fluweel Is zachter dan dit vel. Hebt ghy uw vrouw gevonden?Ga naar voetnoot1123 Waer staecktghe, toen ick riep? Adelaert: Geluckigh zijn de honden: 1125[regelnummer] Zy worden zelfs gevrijt, gelickt, gestreelt, gekust.Ga naar voetnoot1125 Hageroos: Wat zeght ghy, Adelaert? Adelaert: Ick zegh, het is een lust Te zien met welck een gunst en liefde oock stomme dierenGa naar voetnoot1127
[pagina 318]
Den mensch bejegenen, en die hun weldoen vieren:Ga naar voetnoot1128 Noch schelt de domme mensch de dieren redeloos.Ga naar voetnoot1129 Hageroos: 1130[regelnummer] De dieren zijn getrouw, de menschen overboos:Ga naar voetnoot1130 Dat zaeghtghe, daer ick lagh verlegen, en verlaten.Ga naar voetnoot1131 Wat dochter wandelt vry op vrye heerestraten,Ga naar voetnoot1132 Zoo zulck een boosheit niet gestraft wert naer den eisch. Wy wachtten u een wijl, en keecken reis op reis 1135[regelnummer] Bekommert om. Hoe zijt ghy endelijck gevaren?Ga naar voetnoot1135 Een schrickelijcke kreet quam dringen door de blaren, En baerde een nieuwe vrees: mijn voeten werden vlugh. Adelaert: Ick vleugelde dien gast de handen op den rugh,Ga naar voetnoot1138 En trapte hem op 't hart. Uw hont quam aengesprongen 1140[regelnummer] Op dat benaut geschrey. Had ick hem niet bedwongen, Hy had den booswicht voort verscheurt, gelijck een wilt.Ga naar voetnoot1141 Hageroos: Mijn toeverlaet, mijn troost, mijn boogh, mijn pijl, mijn schilt, Mijn Hazepoot, hebt ghy mijn ongelijck gewroken?Ga naar voetnoot1143 Adelaert: Het scheen als of de hont uw tranen had geroken, 1145[regelnummer] Uw kuischeit, en gekerm. Hy beet met zijnen mont In 't zant, in dezen boogh, dien hy'er liggen vont. De booswicht zong gena. Ick dreef hem voor my henen,Ga naar voetnoot1147 En ondervraeghde vast: waer op hy zich met weenen Ontschuldighde, hoe min den mensch zoo wijt vervoert.Ga naar voetnoot1148-49 1150[regelnummer] Hy had aen 't Braessemmeir uw schoonheit korts beloert,Ga naar voetnoot1150 Toen ghy met Zwaentje, daer ter jaght, u wiescht en bade; Hy, juist van 't spoor gedwaelt, hier aenquam, tot zijn schade,Ga naar voetnoot1152 En door de biezen zagh, by klare middaghzon, Uw schoonheit, die de zon in top verletten kon,Ga naar voetnoot1154 1155[regelnummer] En sedert in zijn brein zoo diep een voetstap plantte,Ga naar voetnoot1155 Dat zich zijn achterdocht vergeefs hier tegens kantte,Ga naar voetnoot1156
[pagina 319]
En uitgeborsten was tot zulck een onbescheit.Ga naar voetnoot1157 Hageroos: Heel fraey. Adelaert: Hy kermde, en kreet: de min heeft my verleit: Beschaem mijn ouders niet, verdien ick dit te boeten.Ga naar voetnoot1159 1160[regelnummer] Verschoon een' mensch: een paert met alle vier zijn voetenGa naar voetnoot1160 Kan struickelen: zoo kreegh ick deernis met zijn smart, En bont hem d'armen los. Hageroos: Wel edel is uw hart. 'k Vergeef het hem, zoo rein als of het noit geschiede.Ga naar voetnoot1163 Adelaert: Dien ouden kluitboogh nam ick hem, en brenge en biedeGa naar voetnoot1164 1165[regelnummer] U dien, op datghe my hier eeuwigh by gedenckt.Ga naar voetnoot1165 Hageroos: Ick ben te vrede, dat ghy dit een ander schenckt.Ga naar voetnoot1166 Adelaert: Ick bidde u, laet dien boogh in uw slaepkamer hangen. Hageroos: 't Was mijn gewoonte noit van iemant iet t'ontfangen. Adelaert: Ick bidde u, weiger my zoo klein een vrientschap niet.Ga naar voetnoot1169 Hageroos: 1170[regelnummer] Ghy zijt een grooter waert. Het oogh, dat alles ziet, Grondeert mijn hart, en weet hoe zeer ick u bezinne.Ga naar voetnoot1171 Adelaert: Zoo toon ten minste blijck van ongeveinsde minne Te mywaert; bleeck mijn trouw, zoo trouw als gout, in noot.Ga naar voetnoot1173 Hageroos: Al lengde ick uwen tijt door mijn verhaeste doot,Ga naar voetnoot1174 1175[regelnummer] Noch bleef uw goude deught en weldaet onvergouden.Ga naar voetnoot1175 Adelaert: Ick zie men zoecktme slechts aen 't lange touw te houden.Ga naar voetnoot1176
[pagina 320]
Hageroos: O borst, ghy houdt u zelf: ga hene, waer 't u lust.Ga naar voetnoot1177 Adelaert: Dat lijtghe niet. Helaes, ter werelt wort geen rust,Ga naar voetnoot1178 Noch troost, noch laefenis voor mijne quael gevonden.Ga naar voetnoot1179 1180[regelnummer] Des avonts rust het wilt in nest, en hol: de honden Gaen rusten, na de jaght, in 't hock: het vee op stal; De vogels in geboomte en heggen over al: Maer Adelaert, ocharm, magh rust noch lust gebeuren.Ga naar voetnoot1183 Hageroos: 'k Heb lust by wijlen 't wilt zijn rust in duin te steuren, 1185[regelnummer] Met brack, en hazewint; by wijlen met een' valckGa naar voetnoot1185 Te vliegen over 't velt; daer hy, doortrapt en schalck,Ga naar voetnoot1186 De vogels in haer vlught versteure, en weet te grijpen:Ga naar voetnoot1187 Maer ree ten dans te staen, op al wat vryers pijpen,Ga naar voetnoot1188 Vermaecktme niet. Hebt ghy wat stemmighs in den zin,Ga naar voetnoot1189 1190[regelnummer] Zoo breng wat stemmighs voort: ick luister naer geen min. Adelaert: Een molock houd de kars voor musschen onbedorven:Ga naar voetnoot1191 Een honighbie verjaeght de snoepers uit de korven: Een neske koeckoeck broet een anders eiers uit:Ga naar voetnoot1193 Zoo vinde ick 't ledigh nest: een ander strijckt den buit.Ga naar voetnoot1194 1195[regelnummer] Zoo heb ick deze roos vergeefs in 't bijster wederGa naar voetnoot1195 Beschut. Wat baet het hoe zich Adelaert verneder', Haer diene, dagh en nacht, en gaslae, en behoe?Ga naar voetnoot1197 Zy luickt voor andren op, en sluit den boezem toeGa naar voetnoot1198 Voor zijn gedienstigheit. Ick wil die grijnzen schuwen,Ga naar voetnoot1199 1200[regelnummer] En eenzaem, diep in duin, van 't wijvenäenzicht gruwen; Vermijdenze, als een slang, vergult en glat van vel. 't Verdriet my in den gloet van zulck een schoone hel Te jammeren van pijne; of 't water op de lippenGa naar voetnoot1203 Te vangen, daer het eb de tonge ga ontglippen;
[pagina 321]
1205[regelnummer] Of bleeck en afgevast te zien den leckren disch,Ga naar voetnoot1205 Dewijl het nuttigen den tant verboden is; Of zulck een boômloos vat met water op te vullen. Ick wil, gelijck een stier, door woudt en weide brullen. Maer raeze ick oock van minne? o al te wulpsche jeught,Ga naar voetnoot1209 1210[regelnummer] Betrouw geen vrouwvolck meer: zy loonen niemants deught. WOUTER. ADELAERT. Wouter: Waet vint men Adelaert? my dunckt ick hoor hem spreken. Adelaert: Wel Wouter, hebtghe blint in mijn fortuin gekeken?Ga naar voetnoot1212 Wat brengtghe goets? Hoe na is 't vonnis nu gevelt?Ga naar voetnoot1213 Wouter: Ja wel, hoe praet ick dit? De namen zijn getelt.Ga naar voetnoot1214 Adelaert: 1215[regelnummer] Zegh op, hoe ging het toe? 'k Verlang het lot te weten. Hoenu? hoe dus? my dunckt ghy ziet alree bekreten.Ga naar voetnoot1216 Nu huil niet, slechte bloet: het sterven is ons lot.Ga naar voetnoot1217 Een mensch is stof, en breeckt, gelijck een aerde pot. Wouter: Men kan een broke pot noch wel te zamen smeeren,Ga naar voetnoot1219 1220[regelnummer] Maer menschen niet. Ay my, kost ick dit jammer keeren. Adelaert: Laet hooren hoe het ging: of viel het lot op u? Wouter: Wat zal ick praten? angst maeckt blinde Wouter schuw. De Heemraet had een wijl gekeven, dat het roockte,Ga naar voetnoot1223 En 't bloet van wederzy, gelijck een ketel, koockte, 1225[regelnummer] Wanneer men ging te keur: het was oock tijt te gaen; En Lantskroon zette zich met Vrerick boven aen. De stemmen gingen om by beurte, en broghten t'zamenGa naar voetnoot1227 Van weerzy twalef uit, dat 's vierentwintigh namen.
[pagina 322]
Men tekende de rol, al was 't met wederzinGa naar voetnoot1229 1230[regelnummer] Van elcke zy: toen riep men blinde Wouter in,Ga naar voetnoot1230 Die most uit al den hoop twee cyferletters noemen.Ga naar voetnoot1231 Ick wreef mijn handen vast, en morde al stil: gansch bloemen,Ga naar voetnoot1232 Dit kost geen koe, noch kalf: het kost 'er menschevleisch.Ga naar voetnoot1233 Het Heerschap graeude vast, en porde reis op reis.Ga naar voetnoot1234 1235[regelnummer] Wat zou men doen? Ghy weet ick ben gezworen bode, En roeper van ons dorp. In zulck een versche zodeGa naar voetnoot1236 Van vierentwintigh maets te grabbelen zoo los,Ga naar voetnoot1237 Zoo reuckloos naer een paer: het is geen bot of pos.Ga naar voetnoot1238 Adelaert: Laat hooren wie ghy koost, het zy dan pos, of snoecken: 1240[regelnummer] Wie 't wezen magh of niet: ick ben niet veer te zoecken.Ga naar voetnoot1240 Wouter: Met oorlof, brave borst, ick noemde drie en tien,Ga naar voetnoot1241 En badt terstont gena. Daer kost een blinde zienGa naar voetnoot1242 Wie om zijn hooft bestorf. Hoe mompelden de monden,Ga naar voetnoot1243 De mannen om de banck? Ick wert terstont gezonden 1245[regelnummer] Om Hartman, daer hy zat, en praette by zijn moêr.Ga naar voetnoot1245 Daer lagh een huis, gelijck een hoischuur; al de vloerGa naar voetnoot1246 Bezet van 't naeste bloet, van vrienden, volck, en buren.Ga naar voetnoot1247 Op 't huilen loeiden stracks de stallen, en de schuren,Ga naar voetnoot1248 En weiden om het huis. De zuster hallef doot, 1250[regelnummer] Viel Hartman om den hals, die kreet: het doet geen noot:Ga naar voetnoot1250 Geen Hartman is zoo weeck, dat hy om 't lot zou zwijmen. Toen quam 'er Maetelief, en Kees, en lange Tymen. Zijn oude vryster Baers die keeck onaertigh bang:Ga naar voetnoot1253 De tranen biggelden, als knickers, op de wang. 1255[regelnummer] Hy zoendeze eens, en riep: ghy blijft geen weduw zitten.Ga naar voetnoot1255 O schoonheit, zoo ick sterf, verklaerme met de gitten,Ga naar voetnoot1256
[pagina 323]
Die in uw aenzicht staen: ick min u, by mijn ziel. Adelaert: 'k Verlangme doot: maer zegh waer 't ander lot op viel.Ga naar voetnoot1258 Wouter: Verlang zoo niet: het wil u tijts genoegh bedroeven.Ga naar voetnoot1259 Adelaert: 1260[regelnummer] Nu blinde knecht, zegh op: waer toe dit lange toeven? Wouter: De naem, daer 't lot op viel, is u te lief en waert, Misschien uw beste vrient. Adelaert: Al was het Adelaert, Ick ben het lot getroost, en kan het leven missen.Ga naar voetnoot1263 Wouter: Wat noot is 't dat men 't noem? ghy kunt het zellef gissen.Ga naar voetnoot1264 Adelaert: 1265[regelnummer] Zoo hoop ick dezen dagh te sterven met den krans. Wouter: Ghy moet met Hartman voort gaen loten om de kans.Ga naar voetnoot1266 Ick daegh u uit den naem des Heemraets en hun allen.Ga naar voetnoot1267 De Zuidt-en-Noortzy vreest op wien het lot wil vallen.Ga naar voetnoot1268 Adelaert: Geluckige Adelaert, schep moedt: ghy zult altoosGa naar voetnoot1269 1270[regelnummer] Niet zuchten, onbeloont van fiere Hageroos,Ga naar voetnoot1270 Die uwen dienst versmaet, en zultze nochtans minnen, Veel meer dan eenigh haen het puick van al zijn hinnen, Beschut door zijnen beck, en pen, en spore, en poot. De waere liefde is taey, en overduurt de doot.Ga naar voetnoot1274 1275[regelnummer] Behaeghde 't haer uit gunst mijn' krans te helpen strengelen,Ga naar voetnoot1275 En onder elcke bloem een' druppel daeuws te mengelen,Ga naar voetnoot1276 Die langs haer wangen druipe; ick storref waert benijt.Ga naar voetnoot1277 Nu 't lot des doots getart: zy wachten: het is tijt.Ga naar voetnoot1278
[pagina 324]
Een ander trille, en beve, en hoor' van 't sterven noode:Ga naar voetnoot1279 1280[regelnummer] Ick hoor geen blijder maere, en volgh van zelf den bode.Ga naar voetnoot1280 REY VAN LEEUWENDALERS. Keer: O zorghelijcke lotery,Ga naar voetnoot1281 Wie van die beide treckt zich vry? Hier schuilen doot en leven In eene zelve bus al stil.Ga naar voetnoot1284 1285[regelnummer] Het lot magh vallen hoe het wil; Een karel moet 'er kleven.Ga naar voetnoot1286 De Zuidtzy bidt voor Adelaert: De Noordtzyde acht haer' Hartman waert.Ga naar voetnoot1288 Hoe 't valle, 't valt oneven.Ga naar voetnoot1289 Tegenkeer: 1290[regelnummer] Het bloet van beide is ongelijck: Maer 't blinde lot zal arm noch rijck, Noch hoogh noch laegh verschoonen. Het bloet der Goden sneuvelde oock,Ga naar voetnoot1293 Toen al ons vreught verdween, als roock. 1295[regelnummer] O Wout- en Veegodts zonen, Uw deught blijft eeuwigh buiten 't graf: Uw naem neemt toe, en nimmer af: Geen winter schent uw kroonen. Toekeer: De nederlaegh van Waerandier, 1300[regelnummer] En Duinrijcks jammer hebben 't vier Van 's hemels wraeck ontsteken.Ga naar voetnoot1301 Hoe maecktze 't Leeuwendael zoo bang?Ga naar voetnoot1302 Och Ackergoden, och, hoe lang Zult ghy uw zonen wreken?	voetnootvs. 881 Het had niet verder moeten komen; beknipt: in de val. voetnoot882 ter goeder tijt: op het juiste ogenblik, gelukkig. voetnoot883 kennis: nl. van goed en kwaad. Wie was zo gewetenloos. voetnoot884 zuiverheit: reinheid, kuisheid; schennis: schending. voetnoot885 reuckloos: in dit verband sterker dan roekeloos: misdadig; ontzint: waanzinnig. voetnoot887 vast: voortdurend. voetnoot891 achter duin: in de duinen; ruighte: struikgewas. voetnoot893 de gemeent: het volk. voetnoot894 hangends hoofts (absolute genitief): het hoofd latende hangen. voetnoot895 't zekre lot van 't outer: de stelligheid dat het offer zal plaats hebben. voetnoot896 verdaeght van: opgeroepen door. voetnoot898 mijn eige (fortuin). voetnoot899 met meining: met de bedoeling. voetnoot900 't gemeene beste: het algemene welzijn, het heil van ons gehele volk. voetnoot901 Of: in de hoop dat. voetnoot903 deeghlijckheit: onbaatzuchtigheid. voetnoot904 jancken: jammeren. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 924. Alle uitg. hebben wasschen. Daar V. gwl. ook voor het oog rijmt, zal wassen bedoeld zijn. voetnoot906 steurt: verstoort; draeght u vroom: gedraagt u flink. voetnoot908 Verzoeckt: tracht; door offerhande en hinden: door hinden te offeren; stillen: tevreden te stellen. voetnoot909 zonder slot: onredelik. voetnoot912 Naerdien: aangezien; geen onwisse: zeer duidelike. voetnoot916 ruighte: vgl. vs. 891. voetnoot917 zich onthielt: zich ophield; teegh: toog. voetnoot918 heet: vurig. voetnoot919 Was toghtigh: brandde van verlangen. voetnoot922 geschal: geblaf. voetnoot925 plat ter neêr: om het wild te bespieden. voetnoot928 loofde: beloofde. voetnoot929 ficks: stevig. voetnoot930 lobberde: ploeterde, plaste (Ned. Wdb. VIII, 2529); wedt: plaats om te waden en te drinken. voetnoot931 onverlaet: boef, schurk (vgl. vs 1585). Deze zin is niet voltooid. Hageroos wordt door aandoening overmand. In plaats van een punt zouden wij dus enige stippels achter dit vers plaatsen. voetnoot937 Verlang: verlang te weten. voetnoot938 uw onnozelheit: uw onschuld, die u beschermde. voetnoot939 geweer: wapen. voetnoot940 quam my op: viel mij aan. voetnoot943 veil: klimop. voetnoot945 bergen: beveiligen, redden. voetnoot946 stack een klock, en keel: riep luidkeels (vgl. vs. 735). voetnoot947 tuinen: omheiningen. voetnoot949 liep hem in: snelde op hem toe (oorspr. achterhaalde hem). voetnoot951 bange: in 't nauw gebrachte, angstige. voetnoot952 dootsch en wit: doodsbleek. voetnoot954 verbaesde vlught: vlucht in mijn ontsteltenis. voetnoot955 eerbre: voortreffelike. voetnoot957 gelezen: uitgezocht. voetnoot958 lijdt: duldt. voetnoot963 versterven: uitsterven, verloren gaan. voetnoot964 moet': moge; loon is bij Vondel mnl.; deught: dappere daad; in dit verband wellicht nog in de oude betekenis: weldaad (vgl. 974). voetnoot966 wonder (versterkend praefix): zeer; heusche: vriendelike, welwillende; vryer: jongeling. voetnoot967 uit reden: uit eigen inzicht, omdat hij beseft dat het zo behoort. voetnoot971 morgenstarre rijmt op verre. voetnoot973 honck: huis; gulle: mulle, losse. voetnoot977 't Verdrietme: ik heb er genoeg van. voetnoot978 Ondanks het vraagteken is dit een ironiese uitroep: 't Is u vandaag toch maar goed te pas gekomen! voetnoot979 des: genitief bij onwaerdigh. voetnoot980 Hy houde zich gerust: laat hij geen verdere moeite doen; vaerdigh: gereed, beschikbaar. voetnoot983 dwers vall': het lastig maakt (vgl. iemand dwars zitten); min en liefde: waarschijnlik, op voorgang van Coornhert en Hooft, bedoeld als zinnelike en geestelike liefde; kleven op: zich hechten aan, duurzaam zijn bij. voetnoot984 vrijde u voor: vrijwaarde u voor, verloste u van. De tegenstelling van doot en leven is een vernuftspel. voetnoot986 Misloonde: slecht beloonde, ondankbaar behandelde. voetnoot987 klay: op de klank af met ay geschreven (vgl. kay e.d.). voetnoot989 wederga is hier het wijfje, ga het mannetje. voetnoot990-992 Vgl. de bekende Rei uit Vondel's Noah; zelf: zelfs. voetnoot996-97 met sporen noopen: prikkelen (vgl. vs. 302). voetnoot999 worgen: zich verhangen. voetnoot1000 van: door. voetnoot1001 schut: houd tegen, weer af. voetnoot1008 Ik geloof dat achter die blos zich haar liefde verschuilt. voetnoot1010 wederwaerdigheit: afkerigheid, tegenzin. voetnoot1011 zich te wachten: zich te bedwingen, d.w.z. haar gevoelens te verbergen. voetnoot1012 Maar als wij ons niet vergissen, dan bemerken we haar diepste, verborgen gedachten (eigenl. Wij hebben het mis, als we niet....). voetnoot1015 't verslagh al wech: het verhaal al gehoord. voetnoot1019 schoffeerder: onteerder. voetnoot1021 daetelijck (met t uit daetlijck). voetnoot1025 op 't ongezienst: geheel onverwachts. voetnoot1029 ydel: vruchteloos, synoniem van vergeefs. voetnoot1030 betaelt: vergoedt; het al: alles. voetnoot1031 aendacht: vrome overpeinzing. voetnoot1033 bazin: meesteres. voetnoot1035 verschuilen: wegschuilen. voetnoot1037 mercke op heur gelaet: lette op haar houding, op wat zij doet en zegt; stout: vermetel. voetnoot1041 naem het vremt: zou het zonderling vinden, zou het hem kwalik nemen. voetnoot1043 harteblat: liefste; vinden: opzoeken. voetnoot1044 Wiens: wier (in Vondel's taal ook op vr. woorden terugslaande): die haar gedachten op iets hogers richt. voetnoot1046 gaept: staat hij daar met open mond, van bewondering; knecht: jongeling. voetnoot1048 bors: beer (oud-Hollands; Ned. Wdb. III, 579); spogh: speeksel. voetnoot1051 overloven: bovenmate prijzen (Ned. Wdb. XI, 1879). voetnoot1052 vier, noch kool (dove kool): warm noch koud. voetnoot1053 Oostlant: het verre Oosten, nl. Arcadië. voetnoot1054 mallicheden: verliefde avonturen; naerpeurde: achterna zat (peuren: trekken, gaan). voetnoot1055 begorden: bezwangeren. voetnoot1056 mommen: zich verbergen in de gestalte van. In de gedaante van een bok zocht Pan de maan (Luna) te bekoren (Vergelijk Georg. III, 391-393). voetnoot1057 Indien men 't zeggen magh: als wij dat, zo dicht bij Pan's kapel, hardop durven zeggen! In de voorafgaande verzen laat Vondel de Rei, uit boerse Leeuwendalers bestaande, wat ruw-schertsend spreken. voetnoot1059 worde gevoelijck: begin het te voelen. voetnoot1060 Al zou men de schoonheid van alle meisjes samenvoegen; goelijck: bekoorlik. voetnoot1067 deught: weldaad; vergeten: verliezen. voetnoot1069 Zoo gaet het vast: Dan is het zeker; in 't hart: in haar hart. voetnoot1071 Zoo menigh.... als: alle die; dochters: meisjes. voetnoot1075 het kroost: de gelaatstrekken (Ned. Wdb. VIII, 365); te gissen: te kunnen opmaken. voetnoot1076 d.w.z. Zij is zich zelf genoeg; zij bekommert zich niet om haar afkomst. voetnoot1077 By vlagen met gedult: Slechts nu en dan berust ze daarin; d'onkundigheit van: de onbekendheid met. voetnoot1079 in den krop koom' schieten: haar begint te hinderen; in het hooft: in de gedachten (proteron hysteron). voetnoot1080 vlieten: beken, stromen van tranen. voetnoot1082 slaet geluit: weerklinkt. voetnoot1083 helpt op hollen: jaagt op de vlucht; jaght (collectief): de dieren waarop gejaagd wordt. voetnoot1086 ruighte: struikgewas. voetnoot1087 Princes: geliefde. voetnoot1089 uitgaen: sterven. voetnoot1092 Dan gilt ze uit, als waanzinnig, al wat haar te binnen schiet. voetnoot1093 vroom: braaf. voetnoot1098 Wie zou een te hoge dunk kunnen hebben van haar deugd? voetnoot1100 looght noch bleickt: tracht niet door uitbijten met loog, het haar mooi blond te maken. voetnoot1101 kloeck: verstandig. voetnoot1103 besturen: nl. in de huishouding: aan wie zij opdrachten moet geven. voetnoot1104 huisgezin: dienstpersoneel. voetnoot1106 jaghtknaep: helper op de jacht; zoo noo: even ongaarne. voetnoot1108 hairsnoer: vlecht. Woordspeling met de snoer waarmee de hond vastgehouden wordt. Weer plaagt de Rei hem op boerse wijze; zoete wonden: liefdesmart. Schertsend ontleend aan de precieuse taal van die tijd. voetnoot1109 wien de keur hebbe uitgepickt: op wie het lot gevallen is. voetnoot1112 vromicheit: dapperheid. voetnoot1113 staet: stand; slecht, en min gezien: van lage afkomst en weinig in aanzien. voetnoot1114 naer mijne maght verdien': naar vermogen mij die bewezen dienst waardig maak; dat vergeld (vgl. Mnl. Wdb. VIII, 1588 voor dezelfde betekenisontwikkeling). voetnoot1115 in eere: op een wijze die met mijn eer overeenkomt. voetnoot1116 op u: van u. voetnoot1118 Verraden: ongelukkig maken. voetnoot1123 vrouw: meesteres. voetnoot1125 gevrijt: geliefkoosd. voetnoot1127 gunst: genegenheid. voetnoot1128 die hun weldoen vieren: hun weldoeners eren. voetnoot1129 Noch schelt: toch noemt, acht. voetnoot1130 overboos: zeer slecht. voetnoot1131 verlegen: in treurige toestand, hulpeloos. voetnoot1132 vry: veilig; heerestraten: de openbare weg (oorspr. de heerweg, de grote, gebaande weg). voetnoot1135 Hoe is het ten slotte met u afgelopen? voetnoot1138 vleugelde: bond (in 't biezonder de armen): vgl. Gijsbr., vs. 299; gast: kerel. voetnoot1141 voort: dadelik; een wilt: een stuk wild. voetnoot1143 mijn ongelijck: het mij aangedane onrecht, de smaad. voetnoot1147 zong gena: smeekte om genade (vgl. Geboortklock, vs. 660). voetnoot1148-49 vast: ondertussen; zich ontschuldighde: tot verzachting van zijn schuld aanvoerde; zoo wijt vervoert: zo ver meesleept. voetnoot1150 korts: onlangs. voetnoot1152 tot zijn schade: nl. wegens de latere gevolgen. voetnoot1154 in top verletten kon: zelfs op haar hoogste punt, zou kunnen tegenhouden, d.w.z. de glans van de volle middagzon overstralen. voetnoot1155 zoo diep een voetstap plantte: zo diepe indruk maakte. voetnoot1156 achterdocht: het achteraf nadenken, het betere oordeel (Ned. Wdb. I, 653). voetnoot1157 onbescheit: onverstand, ondoordachte daad. voetnoot1159 Beschaem: maak te schande, breng schande over. voetnoot1160 Een bekend spreekwoord: (zelfs) een viervoetig paard struikelt wel eens. voetnoot1163 rein: zuiver, volkomen. voetnoot1164 kluitboogh: boog om kluiten of keien mede te schieten (Halma). Deze betekenis past hier, bij deze boer, beter dan de Middelnederlandse van cluutboge of clootboge: boog voor loden kogels (Mnl. Wdb. III, 1605). voetnoot1165 hier by: hierdoor. voetnoot1166 Ick ben te vrede: ik vind het goed. voetnoot1169 vrientschap: bewijs van vriendschap. voetnoot1171 Grondeert: peilt, doorgrondt; bezinne: lief heb. voetnoot1173 bleeck mijn trouw: als mijn trouw gebleken is te zijn; zoo trouw: zo betrouwbaar, zo zuiver. voetnoot1174 Al zou ik, door te vroeg te sterven uw leven kunnen verlengen, d.w.z. u mijn levenstijd schenken. voetnoot1175 onvergouden: onvergolden, onvoldoende beloond. voetnoot1176 aen 't lange touw (vgl. onze familiare uitdr.: aan 't lijntje). voetnoot1177 ghy houdt u zelf: gij bindt u zelf (Ned. Wdb. VI, 1140), gij houdt u zelf hier nodeloos op. voetnoot1178 Dat lijtghe niet: Dat zult ge niet dulden. voetnoot1179 quael: smart voetnoot1183 gebeuren: ten deel vallen. voetnoot1185 brack: jachthond. voetnoot1186 vliegen: op de vogeljacht gaan; doortrapt: listig; schalck: boosaardig. voetnoot1187 versteure: in verwarring brengt. voetnoot1188 pijpen: op de fluit blazen. Blijkbare zinspeling op de uitdrukking; naar iemands pijpen dansen. voetnoot1189 wat stemmighs: iets ernstigs (Mnl. Wdb. VII, 2078). voetnoot1191 molock: vogelverschrikker; houd onbedorven voor: beschermt tegen; kars: Holl. vorm naast kers. voetnoot1193 neske: dwaze. Hier vergist Vondel zich: de koekoek laat juist de eieren door andere vogels uitbroeden. voetnoot1194 strijckt: gaat strijken met. voetnoot1195 in 't bijster weder: in het noodweer, in dreigend gevaar (bijster: buitensporig). voetnoot1197 gaslae: op haar past. voetnoot1198 luickt op: gaat open (als een bloem). voetnoot1199 grijnzen: minachtende blikken (eig. onaangename vertrekking van het gelaat; Ned. Wdb., V, 726). voetnoot1203 Zinspeling op de kwellingen in de onderwereld (de hel, 1202) van Tantalus, die in het water stond, dat steeds weer terugweek (het eb, vs. 1204) en de spijzen niet grijpen kon, en van de Danaïden, die een bodemloos vat moesten vullen (vs. 1207). voetnoot1205 afgevast: uitgeput door het vasten. voetnoot1209 raeze ick oock (zich bedenkend): word ik soms krankzinnig; wulpsche: dartele (nog niet in ongunstige zin). voetnoot1212 blint: al zijt ge blind. voetnoot1213 Hoe na wordt gebruikt om twijfel uit te drukken: Is soms het vonnis nu al geveld? (Ned. Wdb. VI, 782 en IX, 1312, met voorbeelden uit Hollandse volkstaal). Vgl. ook 1598. Blijkens de interpunktie is het niet op een lijn te stellen, als een interjectie, met Hoenu (vs. 1216), gelijk Van Helten deed (Vondels Taal § 162). voetnoot1214 hoe praet ick dit (ter zijde): hoe zal ik dit zeggen, uitleggen (vgl. 1222). Vondel, die dit woord Wouter in de mond legt, schijnt het als dialekties, of tenminste als minder beschaafd gevoeld te hebben. voetnoot1216 ziet bekreten: ziet er behuild uit. voetnoot1217 slechte bloet (medelijdend gezegd): onnozele, arme stakker. voetnoot1219 broke (Noord-Holl. dialekties): gebroken. voetnoot1223 dat het roockte: dat de damp er af vloog. voetnoot1227 Beurtelings wezen zij een jongeling uit hun land aan. voetnoot1229 Men tekende de rol: de lijst werd gewaarmerkt, dus bindend verklaard (of: van rangcijfers voorzien?); wederzin: tegenzin. voetnoot1230 in: binnen. voetnoot1231 twee cyferletters: d.w.z. één rangcijfer uit elke lijst (vgl. vs. 1241). voetnoot1232 wreef mijn handen: uit onrust, zenuwachtigheid; vast: voortdurend; morde: mompelde (om te protesteren tegen die onaangename taak); gansch bloemen: bastaardvloek, waarvan de oorsprong geheel verduisterd is: gans is een vervorming van Gods, bloemen herinnert aan bloed. voetnoot1233 het kost 'er: dit komt te staan op. voetnoot1234 graeude vast: overlaadde mij intussen met verwijten, met schimpwoorden; porde: spoorde mij aan. voetnoot1236 zode: voorraad vis die gekookt moet worden. voetnoot1237 los: losweg, in 't wilde. voetnoot1238 pos: een kleine vissoort. voetnoot1240 ick ben niet te zoecken: mocht ik het zijn, ik ben bereid (hier ben ik). voetnoot1241 Met oorlof: met uw permissie, d.w.z. als je het dan in elk geval wilt horen. voetnoot1242 badt gena: vroeg vergiffenis; kost: kon. voetnoot1243 om zijn hooft bestorf: doodsbleek werd (in zijn gezicht). voetnoot1245 Hartman: de tweede aangewezene. voetnoot1246 Daer lagh een huis, gelijck een hoischuur: daar ontstond een verschrikkelik spektakel, daar raakten de poppen aan 't dansen. Vgl. in De Helden Godes (Dl. 2, blz. 137, vs. 17): ‘Daer lagh een huys!’. voetnoot1247 Bezet van: vol met de naaste bloedverwanten; vrienden: hier wellicht: familie. voetnoot1248 Op 't huilen: als weerklank van het gejammer (van de mensen in huis); stracks: weldra. voetnoot1250 het doet geen noot: dat is overbodig, zo erg is het niet. voetnoot1253 Zijn oude vryster: zijn liefste, sinds lang met hem verloofd; onaertigh bang: vreselik benauwd. Noord-Holl. volkstaal; vgl. ongnaertigh bij Bredero en Ned. Wdb. X, 898. voetnoot1255 geen weduw: niet als weduwe. voetnoot1256 met de gitten: door een blik van uw (donker-schitterende) ogen (vgl. vs. 387). Of: bij uw ogen? Vgl. een dergelijke verzekering bij Huygens: bij dit licht (Scheepspraet vs. 48). [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: In vs. 1267 hebben alle uitgaven: des Heemraet. voetnoot1258 'k Verlangme doot: ik sterf van ongeduld; maer zegh: zeg dan toch. voetnoot1259 wil: zal; tijts genoegh: vroeg genoeg. voetnoot1263 Ick ben het lot getroost: ik berust in mijn lot (of: in de uitkomst van de loting). voetnoot1264 gissen: berekenen, nagaan (hier naderend tot: raden). voetnoot1266 voort: dadelik. voetnoot1267 daegh u: roep u op. voetnoot1268 vreest: verkeert in angstige onzekerheid. voetnoot1269 altoos niet: niet altijd, niet langer. voetnoot1270 van: door. voetnoot1274 taey: volhardend; overduurt de doot: blijft voortbestaan ook na de dood. voetnoot1275 gunst: liefde; mijn' krans: evenals een offerdier zal hij eerst gereinigd en bekranst worden: vgl. de aanhef van de rei in vs. 1661-vlg. voetnoot1276 een' druppel daeuws: een traan. voetnoot1277 waert benijt (te worden): benijdenswaardig. voetnoot1278 't lot des doots: de loting, die mij de dood kan brengen; getart: getrotseerd. [tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 1289. De oudste uitgave heeft Hoe valle. voetnoot1279 noode: met tegenzin. voetnoot1280 van zelf: vrijwillig. - Keer: vertaling van strofe, evenals Tegenkeer van antistrofe. voetnoot1281 zorghelijcke: zorgwekkende, angstige. voetnoot1284 zelve: zelfde. voetnoot1286 Een karel: één jonge man; kleven: blijven hangen, het leven verliezen (vgl. 1860). voetnoot1288 acht waert: stelt veel prijs op. voetnoot1289 't valt oneven: de afloop is noodlottig (oneven: ongelijk, onaangenaam). voetnoot1293 bloet: afstammeling, geslacht, nl. door de dood van Duinrijck en Waerandier (vgl. vs. 1349); sneuvelde: viel, stierf. voetnoot1301 ontsteken (oud part.): ontstoken. voetnoot1302 maeckt bang: brengt in 't nauw, in treurige toestand.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het derde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied