De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 390]

Het tweede bedryf. HOFJOFFERS. ITHOBAL. SIDONIA. Hofjoffers: Nu zingt Astarte lof In 's wijzen Konings hof. Dit wijfeest geeft ons rijcke stofGa naar voetnootvs. 349 350[regelnummer] Haer kerck te cieren op dien trant,Ga naar voetnoot350 In 't midden van 't Hebreeusche lant. Behangt met mirtegroen, En bloemkrans, en festoen Poortael, en pyler, ons ten zoen.Ga naar voetnoot354 355[regelnummer] Vereert die schoonste Majesteit Uit yver, en godtvruchtigheit.Ga naar voetnoot356 Zy zal voor zulck een deughtGa naar voetnoot357 Beschencken onze jeught Uit haren schoot met volle vreught 360[regelnummer] Van wellust, die genoten wort Waer zy haer' milden zegen stort. Ithobal: Ghy jeught van Sidon komt ter goeder tijt, geladenGa naar voetnoot362 Met uw gevlochten loof, en heilige cieraden, Bekleên het nieuw gebouw, dat in te wijden staet.Ga naar voetnoot364 365[regelnummer] Nu pas in 't yveren op niemants schimp of haet:Ga naar voetnoot365 Dewijl ghy dus op 't hooghste ons Godtheit zult behagen. Nu yver naer de kunst. Ay zie, de pijlers dragenGa naar voetnoot367 Hun bogen, en gewelf, ter eere van dit feest, Gewilligh, zonder last: zy stercken uwen geest 370[regelnummer] In dit godtvruchtigh werck, en schijnen zelfs te blaecken.Ga naar voetnoot370 Ick zie Sidonia, de Koningin, genaecken, Om met de stralen van haer tegenwoordigheit U aen te prickelen, en door haer Majesteit Te toomen de Hebreen, die ons geluck benijden.Ga naar voetnoot374 Sidonia: 375[regelnummer] Mijn dochters, dat gaet wel. Wie moet zich niet verblijden,
[pagina 391]
Die uwen yver ziet? Mijn kinders, vaert zoo voort. Verheerlijckt vry uw best den ingangk, en de poortGa naar voetnoot377 Des tempels, en gebruickt, vrymoedigh zonder treuren, De vryheit, die die dus lang geen vreemden moght gebeuren.Ga naar voetnoot379 Ithobal: 380[regelnummer] Doorluchtste Koningin, ghy hebt door uw beleit De zaeck dus verr' gebroght, en voor uw volck bepleit Ten hove, by den Vorst, gelijckwe nu aenschouwen. Hy liet uit zijnen schat dees groote kerck volbouwen,Ga naar voetnoot383 Zijn Koningin ten dienst, onaengezien de klaght, 385[regelnummer] Geschrey, en tegenweer van al 't Hebreeusch geslacht, Het welck hem 't gantsche jaer geweldigh liep om d'ooren,Ga naar voetnoot386 En nacht noch dagh verschoonde, om onzen bouw te stooren;Ga naar voetnoot387 Doch ydel, en vergeefs. Hy hielt zich even trots, En moedigh in dien storm, gelijck een steile rots, 390[regelnummer] Die op haer' boezem stuit en breeckt de kracht en 't bruischen Der baren, slagh op slagh, terwijl de winden ruischen Uit d'openbare zee, en bulderen op strant.Ga naar voetnoot392 Nu hoop ick zultghe zelf, en met uw eige hant Den Koning ten altaer geleiden, aen zijn zijde, 395[regelnummer] Op dat hy ons Godin zijn offergaven wijde. Zoo krijght de godtsdienst hier een' vasten voet in 't Rijck, En ghy een eer, waer voor het al de vlagge strijck'.Ga naar voetnoot397 Sidonia: O vader, wien de zorgh des offers blijft bevolen,Ga naar voetnoot398 Ghy weet hoe heimelijck, bekommert en gestolenGa naar voetnoot399 400[regelnummer] Wy hier ten hove in 't eerst ten offer mosten gaen, Nu is ons openbaer de vrydom toegestaen,Ga naar voetnoot401 En na veel moeite en smert dit groote goet verworven. Maer hoe? het werck is versch, de gront noch onbestorven.Ga naar voetnoot403 Den Koning zelf ter feest te nooden, schijnt te vroegh, 405[regelnummer] En heeft zijn zwaricheit. Men lijdt het schaers genoegh,Ga naar voetnoot405 Dat zijne Koningin by doncker henetrede: En noch heeft zij ter noot besteken door haer bedeGa naar voetnoot407
[pagina 392]
Dat, onder schijn van spel en Koningklijck vermaeck, De hofwacht u beschutte, en hier ter ste bewaeck', 410[regelnummer] Om onheil te verhoên, en teffens niet te wagenGa naar voetnoot410 Ons zelve, en 't hoogh gezagh. Men moet zich zedigh dragen.Ga naar voetnoot411 Wie al te strenge spant, die breeckt of pees, of boogh.Ga naar voetnoot412 De godtsdienst lijdt geen' schimp, en is zoo teêr als 't oogh.Ga naar voetnoot413 Ithobal: Uw zorgen zien te verr'. Sidonia: Men moet geen oproer tergen.Ga naar voetnoot414 Ithobal: 415[regelnummer] Ontzietghe 't volk?Ga naar voetnoot415 Sidonia: Met recht. Ithobal: Men zal 't den Koning vergen: Wat leit ons aen het volck? Hier gelt des Vorsten stem.Ga naar voetnoot416 Sidonia: En of zich dees gemeente eens opwierp tegens hem?Ga naar voetnoot417 Ithobal: Wie durf zich, als een hooft, dien aenslagh onderwinden?Ga naar voetnoot418 Sidonia: In zoo veel duizenden is licht een hooft te vinden. 420[regelnummer] Zagh David Absolon niet steken naer de kroon? En wie kan Salomon verzekren van zijn' zoon?Ga naar voetnoot421 Ithobal: Van Roboam? hem zou noch zwaert, noch harnas passen.Ga naar voetnoot422 Hy is te dom, en niet ten oorloge opgewassen. Sidonia: Een domme dient zich van een' kloecke, die 't verstaet.Ga naar voetnoot424 Ithobal: 425[regelnummer] Daer glimp noch stof ontbreeckt tot oproer, en verraet.Ga naar voetnoot425 Sidonia: Ontbreeckt hier glimp, en stof, zoo zich de Vorst laet nooden
[pagina 393]
Aen ons gehaete altaer, den aenstoot van de Joden? Men roept alree dat hy de Wet verandren wil.Ga naar voetnoot428 Ithobal: Zy roepen 't niet zoo luidt, maer mompelen 't al stil. Sidonia: 430[regelnummer] En al dit mompelen geeft menigh achterdencken.Ga naar voetnoot430 Ithobal: Wie kan den grooten Vorst, den Leeuw van Juda, krencken?Ga naar voetnoot431 Sidonia: De zoon van Jesse temde een' leeuw, der dieren Heer.Ga naar voetnoot432 Ithobal: Men schrickt, als Juda brult: zijn klaeuwen reicken veer. Sidonia: Wat is ontzagh, uit schrick, en niet uit gunst geboren?Ga naar voetnoot434 435[regelnummer] Dit kitteloorigh volck ontziet gebit, noch sporen.Ga naar voetnoot435 Genade en weldoen treckt de menschen, zonder last. Zoo zet een Prins den stoel van zijn regeering vast.Ga naar voetnoot437 Ithobal: De godtsdienst is een toom om staten te regeeren. Sidonia: Zoo hoede zich de Vorst den godtsdienst te verkeeren.Ga naar voetnoot439 Ithobal: 440[regelnummer] Het volleck volght het spoor en voorbeelt van zijn Heer. Sidonia: Niet zonder scheuring: het geweten is te teêr. Ithobal: Het Vorstelijck gezagh kan 't oproer overwegen.Ga naar voetnoot442 Sidonia: Als 't oproer overweeght dan zit de Vorst verlegen:Ga naar voetnoot443 Dan schudt het gansche Rijck, en wat 'er is ontrent. Ithobal: 445[regelnummer] 't Is een onnozel Vorst, die zijne maght niet kent,Ga naar voetnoot445
[pagina 394]
Noch weet hoe wijt zijn staf gebieden magh, en bannen.Ga naar voetnoot446 Ontbreeckt het Salomon aen middelen, en mannen, En wetenschap, om elck te houden in zijn' plicht?Ga naar voetnoot448 De weerelt ziet altijt den Heer naer 't aengezicht, 450[regelnummer] En slaght de zonnebloem. Wil hy zich openbaren,Ga naar voetnoot450 Ick zie de gansche stadt en endelooze scharen Ons beelt en Heilighdom aenbidden, hier ter ste: Een Majesteit sleept hof en alle staten me,Ga naar voetnoot453 En ampten, om genot, en eere. Wat de slechtenGa naar voetnoot454 455[regelnummer] Belangt, die laten zich gemacklijck onderrechtenGa naar voetnoot455 Van weereltschen, die meer op eigen voordeel zien, Dan om het Heilighdom den Goden wieroock biên.Ga naar voetnoot457 Sidonia: Ons dunckt in zulck een zaeck is langsaemheit van noode. Ithobal: Princes, uw yver flaeuwt. Hoe valtghe nu dus bloode?Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] Schep moedt, en drijf de zaeck met lust en yver door.Ga naar voetnoot460 Sidonia: En raeckt de wagen eens aen 't hollen, buiten 't spoor? Ithobal: Het voorspoock spelt wat goets: dit zal u wel gedyen.Ga naar voetnoot462 Vertsaegh niet: tre vry toe op onze wichleryen.Ga naar voetnoot463 Sidonia: Laet hooren wat geluck, wat uitkomst het voorzeit. Ithobal: 465[regelnummer] Eer ghy den eersten steen des tempels had geleit, Vernam ick, 's morgens vroegh, in 't naeste dal gezeten, Van verre een schoone wolck; doch kon terstont niet weten Wat uit de bergen quam aenwemelen, zoo schoon, Als noit geen wolck verscheen, aen 's hemels hoogen troon;Ga naar voetnoot469 470[regelnummer] Tot dat men endelijck, aen 't roeren van de vlogelen, Bekende dat het was een heele vlught van vogelen,Ga naar voetnoot471 Van allerhande slagh en pluimen onder een;
[pagina 395]
Gelijck een regenboogh. De braefste vloogh voorheen,Ga naar voetnoot473 En voerde al d'andren aen: gelijck in d'Oosterlanden 475[regelnummer] Hun Veltheer gaet te velde, om heiren aen te randen. Behoudens dat men hier geen' vogel vliegen zagh, Die zijnen beck en klaeuw op roof te spitsen plagh. Men zagh 'er sperwer, valck, noch arent onder zweven, Noch havick, nochte Wou, gewoon op roof te leven. 480[regelnummer] Zoo naecktenze dien bergh. Hoe mael ik best den Vorst, En Koning van de vlught. Zijn geschakeerde borst Geleeck een hoftapijt, daer schat en kunst verzamen.Ga naar voetnoot482 De staert zou met zijn pracht een' paeuwestaert beschamen. Natuur hing om den hals een pluimjuweel. Wie zaghGa naar voetnoot484 485[regelnummer] Om Koninklijcken hals oit kostelijcker bagh?Ga naar voetnoot485 Een lange en heldre streeck van goude en roode strepen En sprengkelen verciert den rugh, gelijck geslepenGa naar voetnoot487 Robijn, en hyäcinth. Een kroon, die 't licht verdooft,Ga naar voetnoot488 Een zon, geen kuif gelijck, vergult zijn purpren hooft.Ga naar voetnoot489 490[regelnummer] Zoo daelt hy met een' geur van kruiden, uit den hoogen, En strijckt, als hy den bergh heeft driemael omgevlogen,Ga naar voetnoot491 Eerbiedigh, daer ghy nu dien tempel ziet gesticht. Het geurigh kruit wert flucks verslonden van het lichtGa naar voetnoot493 Der zonne, en haren gloet, tot groot vermaeck der genen, 495[regelnummer] Die hem geleidden, en terstont met hem verdwenen. Sidonia: Och, of men uit dees vlught iet zekers sluiten kon.Ga naar voetnoot496 Ithobal: De Vorst der vogelen betekent Salomon, Den Fenix, 't eenigh licht der Koningklijcke hoven, En ingewijt om al wat kroon draeght te verdoven.Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] Wat om hem zweeft, verbeelt dit heerlijck duizenttal, Waer onder ghy, Mevrouw, de kroon spant, boven al Wat 's Vorsten oogh behaeght, of namaels zal behagen, En waerdigh zy den naem van Koningin te dragen. Dit voorspel noodight u, dat ghy de MajesteitGa naar voetnoot504 505[regelnummer] Met zijn Princessen bly ten offerbergh geleit,
[pagina 396]
En helpt Fenicie dien krans van eere winnen, Dat ghy den voordans hebt van al de Koninginnen.Ga naar voetnoot507 De spruit van Faro roept: ghy moet het stuck bestaen.Ga naar voetnoot508 De bloem van Ammon port u tot dien aenslagh aen. 510[regelnummer] Het bloet van Edom treckt, en verght dit met gebeden.Ga naar voetnoot510 De roos van Moab staet gereet u na te treden. De lelistruick van Heth verwelckt, om dat men toeft.Ga naar voetnoot509-12 Al d'andren prickelen, zoo ghy een' prickel hoeft. Ghy Nimfen rust, en gaet: ghy hebt u wel gequeten,Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] En geen cieraet noch kunst aen dit poortael vergeten. Sidonia: O vader, was mijn maght en yver even groot, Ick voerde u in de stadt op 't outer van den Joodt. Hoe veel een vrouwetong vermagh op Koningsbedden;Ga naar voetnoot518 Wy zien ons kommerlijck door dit gevaer te redden.Ga naar voetnoot519 520[regelnummer] Vertreck een wijl, en roep Astarte om bystant aen. Daer komt de Koning zelf: het moet ons wel vergaen.Ga naar voetnoot521 Ithobal: De Goden zegenen ons heiligh wit ten leste,Ga naar voetnoot522 En keeren 't geenghe vreest, naer uwen wensch, ten beste. SIDONIA. SALOMON. Sidonia: Astarte zegene en behoede Salomon, 525[regelnummer] Wiens glans en eere straelt gelijck de morgenzon. Salomon: En ghy kunt met uw' glans het helder licht verdooven,Ga naar voetnoot526 O wellust van mijn bedde, o bloessem van mijn hoven, Mijn licht, mijn morgenzon, mijn frissche dageraet, Verkoeling, leschvier, brant. O hoe verquickt, hoe gaetGa naar voetnoot529 530[regelnummer] Mijn hart op, als een roos, wanneer ick u aenschouwe!Ga naar voetnoot530 Ick zweere u by mijn kroon, en Koningklijcke trouwe, Ghy zult voor uwe trouw niet blijven onbeloont.
[pagina 397]
Uw schoonheit, waert gezalft, en met een kroon gekroont, Moet eeuwigh in den troon van mijne ziel regeeren,Ga naar voetnoot534 535[regelnummer] Zoo lang dees rechte hant geen' scepter zal ontbeeren.Ga naar voetnoot535 Sidonia: O Davids zoon, ghy zet ons hooger dan 't betaemt Te zitten. Het gemoedt kan nimmer zonder schaemt 't Genot van zoo veel deught en weldaên overwegen.Ga naar voetnoot538 Daer staet der Goden kerck tot aen de lucht gestegen, 540[regelnummer] En heerelijck volbouwt, in 't aenzicht van den Nijt, Ons bede te gevalle; en wacht om ingewijtGa naar voetnoot541 Te werden. Kan een tong uw Majesteit voldancken,Ga naar voetnoot542 En prijzen naer den eisch? O Vorst, laet duizent klancken Van Koninginnen vry, een ieder in haer tael, 545[regelnummer] Uw' naem verheffen. Dat de gansche hemel dael', Om uwe Majesteit op 't wy-feest uit te nooden. Hoe wenschte ick nu dat ghy, ter eere van de Goden, De staetsi vieren holpt, en me ten offer gingt,Ga naar voetnoot548 Daer Sidon in het koor hun lof verheft, en zingt, 550[regelnummer] En speelt met schuiftrompet, kornet, en harp, en snaren!Ga naar voetnoot550 Hoe zou mijn hart van vreught dan dobbren op de baren Van al de toonen, die malkandren ondergaen,Ga naar voetnoot552 En volgen op hun maet, of zonder quetsen slaen!Ga naar voetnoot553 Moght uwe gemaelin dit eenige op u winnen,Ga naar voetnoot554 555[regelnummer] Zy wisselde haer lot met Goden, noch Godinnen. Salomon: Ghy Schoone zijt ons meer dan eenen tempel waert. Het gouden wieroockvat, wiens smoock ten hemel vaert, Behoort men billijck u eerbiedigh toe te zwaeien.Ga naar voetnoot558 Het voeght ons u met roock en offergeur te paeien.Ga naar voetnoot559 560[regelnummer] Ghy zijt gewisselijck de Godtheit van 't altaer, Waer voor mijn ziel zich buight. Ga hene met een schaer Van Koninginnen: ga, bewieroock uw Astarte: Wy wijden u alleen het wieroock van ons harte. Wat Godtheên Tyrus eert, en hoogh zet in het gout;Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Uw deught verdient dat elck haer viert, en kercken bouwt.
[pagina 398]
Sidonia; Verdiende ick iet, zoo laet mijn bede u toch behagen.Ga naar voetnoot566 Salomon: Zoo veel als Salomons en Arons kroon kan dragen.Ga naar voetnoot567 Sidonia: Gelijcke godtsdienst paert gelieven allerbest. Salomon: Wat ongelijckheit heeft ons minnevier gelescht?Ga naar voetnoot569 Sidonia: 570[regelnummer] Door eensgezintheit zou dat vier nog heeter gloeien. Salomon: Nu smilt mijn hart van gloet.Ga naar voetnoot571 Sidonia: Zoo zou de liefde bloeien, En groeien, schooner dan uw lusthof in de lent. Salomon: Dat elck van beide leef, gelyck hy is gewent. Het valt bezwaerlijck Wet en godtsdienst te veranderen. Sidonia: 575[regelnummer] 't Is mackelijck een lijn te trecken met malkanderen. Salomon: Wy zijn elckanderen in wet al t'ongelijck. Sidonia: Tot noch. Salomon: De godtsdienst is de hooftwet in dit Rijck. Sidonia: Uw wil verstrecke een wet: ghy moogt hier wetten stellen.Ga naar voetnoot578 Salomon: Zoo wijdt het Godt geheng'.Ga naar voetnoot579 Sidonia: De schael des Rijcks zal hellen 580[regelnummer] Naer zulck een zijde, als ghy vrywilligh kiest, en trouwt.Ga naar voetnoot580 Salomon: Ick koos en trouwde uw zijde, en niemants liefde houdt My vaster dan uw min. Dat lief noch leedt ons scheide. Sidonia: En eenerhande altaer de bant zy van ons beide.
[pagina 399]
Salomon: Des Konings liefde ziet geen ongelijckheit aen, 585[regelnummer] Maer volght haer zinlijckheit. Zy wenscht zich te verzaênGa naar voetnoot585 Met allerhande schoon van Blancken en Moorinnen. Wat Rijcken offren ons geen keur van Koninginnen? Maer Sidon trof ons hart met eenen minnepijl, Noch minnelijcker dan de Dochter van den Nijl. 590[regelnummer] Laet Ammon, Edom, Heth, en Moab schoonheên scheppen,Ga naar voetnoot590 Zoo zuiver als de zon; mij lustze niet te reppen.Ga naar voetnoot591 Sidonia gevalt onze oogen meer dan 't licht Den Perssiaen behaeght. Waer went ghy uw gezicht,Ga naar voetnoot592-93 O eedle Koningsbruit? Keer herwaert aen uw oogen,Ga naar voetnoot594 595[regelnummer] Uw duivenoogen, die te krachtigh van vermogen, Betuigen dat noch schilt, noch harnas van een' heltGa naar voetnoot596 Den goddelijcken strael, het aengenaem geweltGa naar voetnoot597 Der liefste schepselen kan keeren. O hoe blaecken,Ga naar voetnoot598 De bloemen op uw wang, de roozen op uw kaecken! 600[regelnummer] Wat byen wenschen niet den verschen morgenstont Van manne en honighdauw te zuigen uit uw' mont!Ga naar voetnoot600-601 Wat melck en honigh vloeit en druipt van uwe lippen, En tonge! Welck een lucht bedaeuwt haer rooze tippen!Ga naar voetnoot603 Wat geest doorzweeft dat bloet, die ziel, dat levend root!Ga naar voetnoot604 605[regelnummer] Hoe krachtigh is de Min, ja stercker dan de Doot! Geen water kan mijn' gloet, en vier, en vlammen blussen. Sidonia: De liefde raemt geen maet in 't prijzen: ondertusschenGa naar voetnoot607 Ontfangt mijn hart noch troost, noch antwoort op zijn be. Salomon: Verzoeck vry 't halve Rijck, ja kroon en scepter me, 610[regelnummer] En Ofir, tot een' klomp van gout op een gekloncken:Ga naar voetnoot610 Wat Salomon vermagh, het wort u al geschoncken. Verschoon den Koning slechts in dezen zwaren eisch, O perle van mijn kroone! kroon van mijn palais!
[pagina 400]
Sidonia: Geluckigh zijnze, die naer lijf en ziel vergaren, 615[regelnummer] En niet, gedeelt van zin, door tweedraght van altarenGa naar voetnoot615 En Goden, elck zijns weeghs afkeerigh henegaen. Daer vint de liefde gront: daer kan de vrientschap staen,Ga naar voetnoot617 In wederwil van Nijt, Naeryver, Achterdencken,Ga naar voetnoot618 En Belghzucht. Lief noch leedt kan zulck een liefde krencken.Ga naar voetnoot619 620[regelnummer] Daer smaeckt men eerst de vrucht des echts, al even jong,Ga naar voetnoot620 Oock zonder datze walge, of wrang valle op de tong.Ga naar voetnoot621 Daer zoet de blyschap aen, die noit een' Godt verveelde.Ga naar voetnoot622 Ick noode u tot geen slang, maer een Godin van weelde,Ga naar voetnoot623 Een blijde Godtheit, die niet wijt gezocht, nog vremt, 625[regelnummer] Van d'allerwijsten en Nature wort bestemt.Ga naar voetnoot625 Wie kan ons Heilighdom aenschouwen onbewogen? Hadt steenrots, woudt, en beeck, als wy, gezicht, en oogen, De Cederbeeck stont stil; de steenrots smolt, als wasch;Ga naar voetnoot628 Het kerckwoudt boogh zijn kruin ter aerde toe, zoo rasGa naar voetnoot629 630[regelnummer] Astarte haer belonckte: schroomtghe noch, in 't midden Van 't vrouwetimmer, zulck een' Wellust aen te bidden?Ga naar voetnoot631 Salomon: Wy bidden dagh en nacht uw beelt en schoonheit aen.Ga naar voetnoot632 Sidonia: Wat heeft de Koning niet zijn Bruiden toegestaen? Salomon: Zeer veel, doch volghde noit haer uitheemsche offerhanden. Sidonia: 635[regelnummer] Zoo laet nu d'eerste reis 't gewijde reuckwerck branden, Tot blijck van uwe trouw. Mijn Bruidegom, mijn Heer, Beny Sidonia (bemintghe haer) dees eer, En roem niet, dat haer' wensch werde ingevolght dus verre,Ga naar voetnoot638 En uw doorluchtste kroon zich voor onze AvontstarreGa naar voetnoot639 640[regelnummer] Eerbiedigh nederbuigh', niet meer dan eene reis.
[pagina 401]
't Verzoeck is redelijck: ontzeit men ons dien eisch?Ga naar voetnoot641 Salomon: Ghy rekent dit tot eere, en roem: maer hier te lande Gedijt het u tot haet, verlasteringe, en schande.Ga naar voetnoot643 Sidonia: Mijn lof zal wijder gaen dan 't licht des hemels straelt. 645[regelnummer] Al 't omgelegen volck, dat aen uw rijcken paelt,Ga naar voetnoot645 Zal juichen: lange leef de Prins, en zijn Princesse. Sidonia, leef lang: leef lang, o spruit van Jesse.Ga naar voetnoot647 Salomon: Hoe dunckt u zal dit volck ons groeten te gelijck? Hoe draeght zich deze stadt? Hoe luidt de roep van 't Rijck?Ga naar voetnoot649 Sidonia: 650[regelnummer] De groet van al het hof zal aen de starren stijgen. Het minste deel des volcks misnoegende moet zwijgen.Ga naar voetnoot651 Salomon: Wy zien dit verder in. Ghy overschoone laetGa naar voetnoot652 Dit rusten. Zulck een werck eischt tijdiger beraet.Ga naar voetnoot653 De spiegelstrijt gaet aen. Ghy moogt het flus gedencken.Ga naar voetnoot654 655[regelnummer] Wy volgen menighmael daer ons uw oogen wencken. Zijt wel gemoedt: wy gaen, o Koningklijcke Bruit. Sidonia: Hy luisterde, zoo 't scheen, maer quam tot geen besluit. Nu dient my Ithobal zijn toelegh in te scherpen,Ga naar voetnoot658 Om onder ons bancket hem over stach te werpen.Ga naar voetnoot659 REY VAN JERUSALEMMERS. Keer: 660[regelnummer] Zaegh David uit zijn tombe eens op, En zijnen grijzen zoonGa naar voetnoot661 Beschamen 's Vaders kroon;Ga naar voetnoot662 Daer hy, gelijck een hoofsche pop,Ga naar voetnoot663 In 't buitenlantsche feestgewaet,
[pagina 402]
665[regelnummer] Met gout de locken poêrt,Ga naar voetnoot665 Verydelt, en vervoert,Ga naar voetnoot666 Zijn rijck en godtsdienst drijven laet;Ga naar voetnoot667 In 't midden van d'onkuische jeught Der Koninginnen duickt,Ga naar voetnoot669 670[regelnummer] Naer mirre en amber ruickt, Den Wellust inhaelt, als een deught, Met mirten 't wufte hooft bekranst, Den wijn met sappen mengt,Ga naar voetnoot673 Met wijn den rey besprengt, 675[regelnummer] Die schimpende om zijn grijsheit danst;Ga naar voetnoot675 Hy riep van groot verdriet: Ick ken dien nazaet niet. Tegenkeer: De vrucht veraert zoo van den boom,Ga naar voetnoot678 De telgh van haren stam, 680[regelnummer] Den grooten Abraham. Zoo dwaelt een klepper zonder toom. Een wagen zonder karrossierGa naar voetnoot682 Aldus aen 't hollen raeckt, En neerstort, dat het kraeckt. 685[regelnummer] Zoo zet een hofvonck 't Rijck in vier.Ga naar voetnoot685 Wat vordert 's vaders oorloghsfaem,Ga naar voetnoot686 Godtvruchtigheit, en zorgh? Waer vint zijn hoop een borghGa naar voetnoot688 Voor eenen dwazen erfgenaem? 690[regelnummer] De Heiden hou zich vry gerust,Ga naar voetnoot690 En 't zwaert in zijne schee; Een ongesteurde vre, Een Vredekonings vrouwelustGa naar voetnoot693 Vernielt op eenen dagh 695[regelnummer] Ons diergekocht gezagh. Keer: Maer toef, nu zultghe onze oorloghsmaght, Voor 't jonge mirtewoudt, Gelijck een bergh van gout,
[pagina 403]
Zien flickren in haer volle kracht; 700[regelnummer] De goude schilden in de zon Zien schitteren, zoo schoon Als starren aen Gods troon;Ga naar voetnoot702 Daer Davids Helden Salomon,Ga naar voetnoot703 Om zijn geluck bemint, benijt, 705[regelnummer] Vereeren in het velt, In hun gelidt gestelt, Met eenen trotsen spiegelstrijt. Dat eene stofwolck, onder 't slaen,Ga naar voetnoot708 De heiren overdeckt, 710[regelnummer] Terwijl men vliege, en treckt Op 's vyants heirspits af en aen: Dan roep eens uit de borst: Zoo vecht de Vredevorst. Tegenkeer: Helaes, wie is op wapens stout,Ga naar voetnoot714 715[regelnummer] Op yzer, en op stael, Op kinderspel, en prael Van purper zilver en fijn gout, Borduurssel, parlen, en gesteent, 't Welck eer den roover sart?Ga naar voetnoot719 720[regelnummer] De krijghsdeught leeft in 't hart, Dat zich van bleecken Wellust speent.Ga naar voetnoot721 Dees hofpracht, al dit poppenheir,Ga naar voetnoot722 Dit weerloos schijngewelt Op 's Vorsten voorbeelt smelt 725[regelnummer] Allengs, en leit van zelf 't geweirGa naar voetnoot725 Ter liefde van zijn Schoonste neêr, En treet in haren dienst. Zoo krijght op 't ongezienstGa naar voetnoot728 Het lant een' onbesneden Heer.Ga naar voetnoot729 730[regelnummer] Och, eertijts vroom geslacht,Ga naar voetnoot730 Hoe slaept ghy op uw wacht!Ga naar voetnoot731 Toezang: Alle dingen door en weder T'onderzoecken, te verstaenGa naar voetnoot733
[pagina 404]
Wat men ziet beneên de maen;Ga naar voetnoot734 735[regelnummer] Al wat d'aerde, ons moeder, baert: Van den yzoop tot den ceder,Ga naar voetnoot736 Alle planten, en den aert Van een ieder dier te kennen; 't Zy het hier op aerde leef', 740[regelnummer] Of de dunne lucht doorzweef, En doorvliegh' met vlugge pennen, Of de wateren bezwemt: Alle kennis is verloren;Ga naar voetnoot743 Kan de Min den Vorst bekooren,Ga naar voetnoot744 745[regelnummer] Dat hy van zijn' plicht vervremdt. Dan regeert geen man den Staet, Maer een vrouw in mans gewaet.	voetnootvs. 349 wijfeest: ter inwijding van de tempel. voetnoot350 op dien trant: op die (gebruikelike) wijze. voetnoot354 ons ten zoen: om de godin voor ons gunstig te stemmen. voetnoot356 yver: geloofsijver. voetnoot357 deught: weldaad. voetnoot362 te goeder tijt: op het juiste ogenblik. voetnoot364 Bekleên: bezoeken (bekleden: een ruimte bezetten, zich daar bevinden; Ned. Wdb. II, 1596). voetnoot365 pas op: bekommer u om. voetnoot367 naer de kunst: naar de eisen van de kunst, d.i. zoals het behoort. voetnoot370 zelfs: zelf. voetnoot374 benijden: niet gunnen. voetnoot377 uw best: zo goed als gij kunt. voetnoot379 gebeuren: te beurt vallen. voetnoot383 volbouwen: de bouw voltooien. voetnoot386 liep om d'ooren: met hun praatjes lastig viel. voetnoot387 stooren: verhinderen. voetnoot392 openbare: volle. voetnoot397 het al: alles, iedereen. voetnoot398 bevolen: toevertrouwd. voetnoot399 gestolen: synoniem van heimelijck (in 't West-Vlaams nog: gestolinge; Ned. Wdb. IV, 1820). voetnoot401 vrydom: vryheid. voetnoot403 de gront: de fundamenten; onbestorven: week (gezegd van metselwerk dat nog niet droog en hard geworden is: Ned. Wdb. X, 1079). voetnoot405 Men lijdt het schaers genoegh: men duldt het nog maar nauweliks (genoegh is versterkend). voetnoot407 ter noot: voor het geval van nood, als het nodig mocht zijn; besteken (oud deelw. van besteken): bepaald, het zo geregeld (Ned. Wdb. II, 2, 127). voetnoot410 teffens: tegelijk. voetnoot411 zedigh: bescheiden, niet aanmatigend; zich dragen: zich gedragen. voetnoot412 strenge: strak. voetnoot413 teêr: gevoelig. voetnoot414 tergen: door te prikkelen uitlokken. voetnoot415 Ontziet: vreest; vergen: eisen van. voetnoot416 leit ons: is ons gelegen, wat kan ons schelen. voetnoot417 zich opwierp: in verzet kwam. voetnoot418 hooft: leider; zich onderwinden: ondernemen. voetnoot421 verzekren van: zekerheid verschaffen omtrent de houding van. voetnoot422 Roboam: Rehabeam. voetnoot424 dient zich: bedient zich; kloecke: verstandige; 't verstaet: er verstand van heeft (nl. van de oorlog). voetnoot425 glimp: voorwendsel. In het verband zou men verwachten: glimp en stof; of: daar nog glimp en stof ontbreekt. voetnoot428 de Wet: het geloof. voetnoot430 achterdencken: bezorgdheid, vrees voor de toekomst (Ned. Wdb. I, 651). voetnoot431 den Leeuw van Juda: Salomon; de leeuw is bij alle oude volken het zinnebeeld van heldenmoed. voetnoot432 De zoon van Jesse: Jesse was de vader van David. voetnoot434 gunst: genegenheid, liefde. voetnoot435 kitteloorigh: prikkelbaar. voetnoot437 Prins: vorst; stoel: troon. voetnoot439 verkeeren: veranderen. voetnoot442 overwegen: zwaarder wegen dan. Het vorstelik gezag kan het oproer meester worden. voetnoot443 Als het oproerige volk het wint; zit verlegen: is rampzalig. voetnoot445 onnozel: hier reeds in de moderne betekenis. voetnoot446 staf: heerschappij; magh: kan; bannen: rechtsmacht uitoefenen (Ned. Wdb. II, 1000). voetnoot448 te houden in zijn' plicht: tot gehoorzaamheid te verplichten. voetnoot450 slaght de zonnebloem: gelijkt de zonnebloem (die zich ook steeds naar de zon keert); zich openbaren: zich openlik uitspreken. voetnoot453 staten: standen. voetnoot454 ampten: waardigheidsbekleders; de slechten: de eenvoudige burgers. voetnoot455 Belangt: aangaat. voetnoot457 Dan dat zij om het Heiligdom de Goden wierook bieden. voetnoot459 flaeuwt: bezwijkt; valt: zijt. voetnoot460 drijf door: zet voort. voetnoot462 voorspoock: voorteken; u wel gedijen: goed voor u aflopen. voetnoot463 op onze wichleryen: om onze voorspellingen te horen. voetnoot469 noit geen: versterkende dubbele ontkenning. voetnoot471 Bekende: bemerkte. voetnoot473 braefste: krachtigste; voorheen: vooraan. voetnoot482 schat en kunst verzamen: kostbaarheid en kunstvaardigheid gepaard gaan. voetnoot484 pluimjuweel: kostbare vederkrans. voetnoot485 bagh (verkort uit bagge): edelsteen of sieraad van edelstenen (Ned. Wdb. II, 862). voetnoot487 sprengkelen: spikkels. voetnoot488 hyäcinth: edelsteen van rode of gele kleur (Ned. Wdb. VI, 1350); verdooft: overstraalt. voetnoot489 geen kuif gelijck: die niet meer op een kuif gelijkt. voetnoot491 strijckt: daalt neer. voetnoot493 verslonden: vernietigd, verschroeid; van: door. voetnoot496 sluiten: besluiten, opmaken. voetnoot499 ingewijt: tot koning gewijd; verdoven (vgl. 488). voetnoot504 Dit voorspel: deze voorbeduiding; noodight u: is voor u een uitnodiging, een wenk. voetnoot507 den voordans hebt: de voorrang bekleedt. voetnoot508 De spruit van Faro: de Egyptiese koningsdochter. Salomon had tot vrouw de dochter van de regerende Pharao (1 Kon. 3, 1); het stuck bestaen: deze daad ondernemen. voetnoot510 verght: vraagt, verlangt. voetnoot509-12 Hier worden gemalinnen uit andere landen genoemd: De bloem van Ammon is ook een Egyptiese (Ammon: de zonnegod); Het bloet van Edom: een Edomietiese, uit een land ten Zuiden van Palestina; De roos van Moab: uit Noord-Arabië; De lelistruick van Heth: een Hethietiese; de Hethieten woonden ten Noorden van Bethel, toen Salomon ze onderwierp. voetnoot514 Nimfen: (jonge) vrouwen. voetnoot518 op Koningsbedden: in het huwelik met een koning. voetnoot519 Wij maken ons bezorgd, hoe wij ons uit dit gevaar zouden kunnen redden, d.w.z. wij zien nauweliks kans. voetnoot521 moet: moge. voetnoot522 wit: doel. voetnoot526 verdooven: vgl. 488. voetnoot529 leschvier: die het (minne)vuur blust, d,w.z. de liefde bevredigt. In opzettelike tegenstelling daarmee brant: die doet ontvlammen in liefde. voetnoot530 op: open. voetnoot534 Mijn ziel beheersen. voetnoot535 rechte hant: rechterhand. voetnoot538 deught: synoniem van weldaad. voetnoot541 Ons bede te gevalle: om te voldoen aan ons verzoek. voetnoot542 voldancken: ten volle danken (vgl. volprijzen e.d.). voetnoot548 staetsi: plechtigheid. voetnoot550 kornet: een blaasinstrument, oorspr. een kleine hoorn. voetnoot552 ondergaen: afwisselen (oorspr. de pas afsnijden, snel elkaar vervangen; Ned. Wdb. X, 1390). voetnoot553 zonder quetsen slaen: zonder dissonanten opvolgen, liefelik vloeien. voetnoot554 op u winnen: van u verkrijgen. voetnoot558 billijck: billikerwijze, volgens recht. voetnoot559 paeien: tevreden stellen. voetnoot564 Wat Godtheên: welke goden ook. voetnoot566 Verdiende ick iet: als ik enige verdienste heb. voetnoot567 kan dragen: verenigbaar is met de waardigheid van mij als koning en opperpriester; Aäron was de erfelike hogepriester. voetnoot569 gelescht: geblust. Heeft de bestaande ongelijkheid dan soms onze liefde geschaad? voetnoot571 Nu: nu reeds. voetnoot578 Uw wil verstrecke: laat uw wil zijn. voetnoot579 wijdt: ver. voetnoot580 trouwt: trouw belooft. voetnoot585 zinlijckheit: lust. voetnoot590 Vgl. de aantekening bij vs. 509. voetnoot591 reppen: aanraken (vgl. Mnl. Wdb. VI, 1294 en ongerept). voetnoot592-93 De Perzen vereerden als hoogste god Ormoesd, de god van het licht. voetnoot594 herwaert aen: hierheen. voetnoot596 Betuigen: het bewijs leveren (Ned. Wdb. II, 2258). voetnoot597 gewelt: kracht. voetnoot598 blaecken: gloeien (door de frisse kleur). voetnoot600-601 den verschen morgenstont van manne en honighdauw: een heerlike hemelse spijs, zo fris als de morgen; manne: manna, de uit de hemel gevallen spijs; honighdauw: een zoet vocht dat zich op de bladeren van sommige planten vertoont, naar de ouden meenden, 's nachts uit de lucht gevallen. Op deze plaats is het synonien van manna (vgl. Exodus 16, 4-vgl. en Ned. Wdb. VI, 933). voetnoot603 haer slaat terug op lippen en tonge. voetnoot604 Volgens oude opvatting zetelden de levensgeesten, de ziel van de mens in het bloed. voetnoot607 raemt geen maet: is onmatig (raemt: berekent). voetnoot610 Ofir (vgl. 2 Kron. 8. 18), de streek vanwaar Salomon met schepen het goud voor zijn bouwwerken liet komen; op een: op elkaar, samen. voetnoot615 gedeelt van zin: van verschillende gezindheid. voetnoot617 gront: vaste bodem, een grondslag; staen: stand houden, bestendig zijn. voetnoot618 Nijt: afgunst; Naeryver: jaloezie; Achterdencken: achterdocht. voetnoot619 Belghzucht: lichtgeraaktheid (syn. van belgziekte; Ned. Wdb. II, 1723); krencken: verzwakken. voetnoot620 al even jong: die steeds jong, nieuw blijft. voetnoot621 valle: zij. voetnoot622 zoet aen: wordt steeds zoeter, aangenamer (Ned. Wdb. I, 524). voetnoot623 geen slang: geen godheid, in de afzichtelike gedaante van een slang. voetnoot625 Van: door; bestemt: als vererenswaardig erkend, aangewezen (bestemmen: zich voor iets verklaren; Ned. Wdb. II, 2140). voetnoot628 De Cederbeeck: de Kedron, die Jerusalem scheidde van de Olijfberg. voetnoot629 kerckwoudt: tempelwoud (Ned. Wdb. VII, 2297). voetnoot631 't vrouwetimmer: de vrouwenschaar (oorspr. het vrouwenvertrek, een germanisme; vgl. ook vs. 753, 928, 1001, 1350, 1573): zulck een' Wellust: Astarte, als verpersoonliking van de Wellust, de zinnelike liefde. voetnoot632 uw beelt en schoonheit: uw schone gestalte. voetnoot638 En roem: te verbinden met eer; ingevolght: ingewilligd, toegestaan. voetnoot639 onze Avontstarre: onze Venus, d.i. Astarte. voetnoot641 ontzeit: weigert. voetnoot643 Gedijt: wordt; verlastering: oorzaak van beschimping (verlasteren: uitschelden). voetnoot645 paelt: grenst. voetnoot647 spruit van Jesse: vgl. vs. 432. voetnoot649 draeght zich: gedraagt zich, houdt zich; de roep: de openbare mening. voetnoot651 misnoegende: dat zijn misnoegen toont. voetnoot652 Wij zien dit verder in: wij letten op de verdere gevolgen. voetnoot653 tijdiger beraet: rijper overleg (Mnd. tidich: rijp; Mnl. Wdb. VIII, 307). voetnoot654 gaet aen: gaat beginnen; Ghy mooght het flus gedencken: gij kunt er mij straks nog eens aan herinneren. voetnoot658 zijn toelegh in te scherpen: zijn plan nog eens nadrukkelik voor ogen te houden (Ned. Wdb. VI, 1880). voetnoot659 over stach te werpen: tot andere gedachten te brengen, een andere koers te doen houden (oorspr. van het schip gezegd: schielik wenden en tegen de wind in houden). voetnoot661 En (zag hij). voetnoot662 Beschamen: te schande maken. voetnoot663 een hoofsche pop: een verwijfde hoveling. voetnoot665 Het haar met goudpoeder bestrooit. voetnoot666 Verydelt: dwaas geworden (oorspr. ledig van hoofd; vgl. Mnl. Wdb. VIII, 1872); vervoert: verleid. voetnoot667 drijven laet: laat varen, verwaarloost. voetnoot669 duickt: zich schuil houdt. voetnoot673 met sappen mengt: om de smaak te verhogen? Met sappen zijn wellicht geurige stoffen bedoeld. voetnoot675 schimpende: (hem) bespottende. voetnoot678 veraert van: verliest de aard van. voetnoot682 karrossier: wagenbestuurder. voetnoot685 hofvonck: een vonk van het hof afkomstig. voetnoot686 vordert: baat. voetnoot688 Wie staat hem borg, als hij hoopvol naar de toekomst van zijn geslacht ziet. voetnoot690 hou zich vry gerust: kan zich veilig voelen. voetnoot693 vrouwelust: behagen in vrouwen. voetnoot702 troon: hemel. voetnoot703 Davids Helden: de dappere strijders van David. voetnoot708 Dat: als; 't slaen: het gevecht. voetnoot714 stout: fier. voetnoot719 sart: prikkelt, verlokt. voetnoot721 speent van: onttrekt aan. voetnoot722 dit poppenheir: deze troep van modieuse hovelingen. voetnoot725 't geweir: de wapens. voetnoot728 op 't ongezienst: op het onverwachtst. voetnoot729 onbesneden: niet-Joodse, heidense. voetnoot730 vroom: dapper. voetnoot731 op uw wacht: op uw wachtpost, terwijl gij moest waken(?). voetnoot733 verslaen: mee te delen, uit te leggen. voetnoot734 beneên de maen: in dit ondermaanse, op aarde. De volgende opsomming van Salomon 's wijsheid is ontleend aan 1 Kon. 4, 33. voetnoot736 yzoop: hysop, een nederige klimplant die op muren en daken groeit; den ceder: als de edelste vertegenwoordiger van het plantenrijk: ‘hij sprak van den cederboom af, die op den Libanon is, tot op den hysop, die aan den wand uitwast’. voetnoot743 verloren: vergeefs. voetnoot744 Indien de liefde de vorst zozeer kan verleiden, dat....

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

Het tweede bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied