De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

[p. 454]

Op M. Kretzers S^te. Marie Magdalene
door Titiaen geschildert.aant.^*

De Kunst, die dus zich zelve pryst,
Verdient alleen geen goude lyst,^{vs. 2}
Maer eenen zoom van diamant,
Ter eere van des Meesters hant.
Zagh 't gryze Griecken op, voorwaer⁵
Het kranste noch dien Tekenaer.
Hier heeft de Tekenkunst haer' eisch.
Ghy ziet geen verf, maer levend vleisch:
Doch niet gelyck Natuur het geeft,
Nu haer de Slang bedorven heeft;¹⁰
Neen zeker, 't is van hooger prys,¹¹
En zulcks als in het Paradys¹²
Ons Moeder eerst ter weerelt quam,¹³
Toen Grootvaêr heur in d'armen nam
Eer zy de lippen had gezet
Aen 't zoet vergift, ons vuile smet.¹⁶
Wat krachtigh een penseel is dit,¹⁷
In zulck een' dagh, daer zwart noch wit¹⁸
Gevonden wort! o kloecke vont!¹⁹
Hoe levendigh, hoe maghtigh ront²⁰

* Van of vóór 1648. Afgedrukt volgens de tekst van het handschrift, vroeger museum Amstelkring, thans in het bezit van Dr. Sterck.
Sterck, Oorkonden, Bussum 1918, blz. 141, acht het geen toeval, dat Vondel de witte bladen, achter zijn aan Justus Baeck opgedragen treurspel Salomon o.a. aanvulde met een gedicht op Maria Magdalena, de patrones van Baeck's vrouw, want zulke Katholieke gedichten waren Baeck en zijn vrouw niet onwelkom; evenmin als de Geboortezang, die hij hier ook bij dit treurspel afdrukt.
Marten Kretzer of Cretzer (±1598-1669), ‘coopman’, d.i. kunstkoper en kunstverzamelaar, tevens liefhebber van het toneel en een der schouwburghoofden tussen 1644 en 1649. Kretzer was bij de huldiging van St. Lucas, in 1653 aan Vondel gebracht. Zijn schilderijen zijn beschreven in een gedicht van Lambert van den Bos: Konstkabinet van Marten Kretzer, t'Amsterdam 1650 (Kon. Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam). Over Maria Magdalena leest men daar: ‘Verwacht niet van mijn rouwe dichten | U groote waerde voor te lichten... Een beter pen (nl. van Vondel) heeft uwe lof | Bestaen te schildren en te maken’. De schilderij bleek later geen echte Titiaan te zijn. Vergelijk Unger's Vondeliana in Oud-Holland II (1884), blz. 111-119.

vs. 2 alleen geen: niet alleen een.

5 't gryze Griecken: het aloude Griekenland.

10 Nu de paradijs-zonde de oorspronkelike schoonheid bedorven heeft.

11 prys: waarde.

12 zulcks: zodanig.

13 Moeder: in de latere gedrukte tekst: Grootmoêr, d.i. Eva.

16 't zoet vergift: de verboden vrucht, die tot zonde (de vuile smet) verleidde.

17 Wat krachtigh een: in de gedrukte tekst: Wat krachtiger, met een stereotiep geworden genitief na wat.

18 dagh: helder licht. De gloeiende kleuren vertonen nòch het sombere zwart, nòch het koele wit.

19 kloecke vont: vernuftige vondst, geniale uitbeelding.

20 maghtigh ront: met weelderige volle vormen (vgl. vs. 24-25 en 39-41).

[p. 455]

 

Verheft zich SINTE MAGDALEEN,

 

Gezalft, genezen van haer ween!²²

 

Het lichaem, dat zoo deerlijck viel,²³

 

Is nu gezont, gelijck de ziel,

25

Die straelt u toe door 't nieuwe bloet.

 

De rust van haer verzoent gemoedt

 

Verschijnt u in 't aendachtigh licht²⁷

 

Der oogen, in 't vernoeght gezicht.

 

Dat voorhooft zet geen rimpels meer²⁹

30

Van rouw, maer slacht het helder weêr,³⁰

 

Wanneer de hemel open staet.

 

't Godtvruchtigh wezen, en gelaet,³²

 

Die mont en borsten, waert gekust,³³

 

Bekooren niemant dan met lust

35

Tot Godt, en IESUS, nu verhooght.³⁵

 

Dit hair, dat flus de voeten drooght³⁶

 

Van dien genaderycken Heer,

 

Verstrickt geen wulpsche harten meer;

 

Hoe blont het dien albasten neck³⁹

40

En parlemoeren rugh bedeck',

 

En krulle om haeren blancken arm.

 

MARIE MAGDALEEN, bescherm

 

Den Dichter, daer ghy boven zit,

 

En aen 's Verbidders voeten bidt.⁴⁴

 

 

I.V. Vondel.

22 ween: smart.

23 deerlyck viel: jammerlik zondigde.

27 aendachtigh: vrome.

29 zet: trekt.

30 slacht: gelijkt.

32 wezen, en gelaet: gelaat en houding.

33 waert gekust: waard om gekust te worden.

35 nu verhooght: nu niet meer op aarde, maar in de hemel verheerlikt.

36 flus: kort te voren.

39 Hoe blont het: hoezeer het ook in blonde lokken.

44 's Verbidders: van Jezus, die zijn voorbidding verleent (Mnl. Wdb. VIII, 1482).