De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

[p. 569]

Scheeps-Kroonaant.

Behaelt, in den Scheepsstrijt, by Livorne, Door den doorluchtigen Zeehelt, Joan van Galen,
Amirael der Hollantsche Vlote, in de Middelantsche zee.

Tempora navali fulgent rostrata corona.

t'Amsterdam,

By Nikolaes van Ravestein,

CIƆ IƆ C LIII.

[p. 570]

Scheepskroon Van Joan van Galen,
Amirael der Hollantsche Vlote, in de Middelantsche zee.^*

Zou de Leeuw van Hollant flaeuwen,^{vs. 1}

Na een zeegevecht of twee?

Neen, hy slaet al weêr zijn klaeuwen,

Op de Middelantsche zee,

Onder het Tuskaensche strant,

In het hart van Engelant,

Ruckt en scheurt het voort aen slentren.⁷
Schreeuwt nu dat hy niet durf entren.⁸

Kielen neemt hy op zijn tanden,⁹

Steeckt haer buskruitkamers aen,

Als zijn grimmige oogen branden,

Die gelijck twee lonten staen

In het hooft, wanneer hy raest,

Vier en roock ten neus uit blaest,

En het zeeschuim komt gedropen
Uit zijn' muil, in bloet verzopen.¹⁶

Om den Zeevloeck t'achterhalen¹⁷

Past maetroos op zijn gety,¹⁸

En de moedigheit van GALEN

Zet nu alle zeilen by,

* Van 1653. Afgedrukt volgens de tekst van de afzonderlike uitgave in kwarto (Unger: Bibliographie, nr. 500). Het motto op het titelblad, ontleend aan Aeneïs VIII, 684, betekent: zijn slapen glanzen door de krans, bij de overwinning ter zee behaald.
In Sept. 1652 had de Nederlandse vloot onder Jan van Galen de Engelse vloot onder Bodley gedwongen, naar Elba te vluchten en daar te blijven. Op 14 Maart 1653 kwam het tot een strijd en won Jan van Galen de zeeslag bij Livorno. Reeds in het begin van het gevecht werd zijn rechterbeen verbrijzeld, dat onder de knie moest worden afgezet. Ten gevolge daarvan overleed hij te Livorno, de 23ste Maart.
In 't opschrift: Scheepskroon: zie de aant. bij het vorige gedicht, vs. 58.

vs. 1 flaeuwen: de moed verliezen.

7 voort: dadelik; slentren: flarden.

8 Bedoeld als uitroep, tot de vijand gericht. Men zou achter dit vers, evenals achter vs. 40 e.a., een uitroepteken verwachten.

9 neemt hy op zijn tanden: valt hij vinnig aan (het beeld van de Leeuw wordt voortgezet).

16 verzopen: gedompeld.

17 den Zeevloeck: scheldwoord voor de Engelse vijand (vloeck: misdadiger).

18 Past op: geeft acht op.

[p. 571]

 

Daer hy vijftien roovers ziet,²¹

 

Buiten Medices gebiet,²²

 

Tuimelen op zoute gronden,²³

 

Als een jaght van waterhonden.²⁴

 

25

Valt nu, riep hy, valt aen 't stroopen,

 

Dieven, tuck op scheepsverraet,

 

Die een' Fenix af kunt loopen,²⁷

 

Daer men zich op trouw verlaet,²⁸

 

En al stil, aen 's Hertoghs kust,

30

Onder zijne vleugels rust,

 

In den schoot der vrye haven,

 

Daer men weet van gier, noch raven.³²

 

 

Zijtghe krijghsmans, haelt uw staerten

 

Niet verbaest, als rekels, in.³⁴

35

Nestelaers in zeegevaerten,³⁵

 

Geen patrys in Engelsch tin,

 

Geene saussen schaft men hier,

 

By het brandende oorloghsvier.

 

Hier beschoit men andre tonnen³⁹

40

Als de brouwer brouwt te Lonnen.

 

 

Hier gelt bulderen, noch stampen,

 

Noch geen borstweer van een mijl.⁴²

 

Rustigh boort aen boort te klampen,⁴³

 

Is der Batavieren stijl.⁴⁴

45

Dus riep GALEN: op dat woort

 

Klampt men moedigh boort aen boort,

 

Dat de borst en ribben kraecken,

 

Onder het salpeterbraecken.

 

 

Al de kusten van Tuskanen,

50

Gansch Livorne, op muur en trans,

 

Duizent duizent Italjanen

 

Zagen zeewaert wien de kans

 

Van dit onweêr in de lent,

21 roovers: Engelse schepen.

22 Buiten Medices gebiet: niet ver van de Toskaanse kust.

23 Tuimelen: dobberen op de golven.

24 jaght: troep, zwerm.

27 een' Fenix: het Hollandse schip, door de Engelsen in de haven van Livorno overrompeld, maar later door kapitein De Boer hernomen; afloopen: een schip bespringen en zich met geweld van de lading meester maken (Ned. Wdb. I, 1176).

28 op trouw verlaet: vol vertrouwen veilig meent te zijn.

32 gier, noch raven: zeerovers.

34 verbaest: verschrikt; rekels: honden.

35 Nestelaers in zeegevaerten: treuzelaars, sukkels op de oorlogschepen (zie Ned. Wdb. IX, 1861; in kol. 1860 is deze plaats verkeerd verklaard). Het woord nestelaar in deze zin is in Vlaanderen nog bekend (De Bo).

39 beschoit: levert (in 't biezonder van bier gezegd: Ned. Wdb. II, 1987).

42 borstweer van een mijl: de borstwering van de haven van Livorno, waarin ze gevlucht waren (vgl. vs. 50).

43 Rustigh: flink.

44 der Batavieren stijl: de gewoonte van de Hollanders (stijl: beroep, vak).

[p. 572]

 

Van dit dondrende element,

55

Zwavelvier, en lucht, en baren,

 

Eerst verslinden zoude, of sparen.

 

 

GALEN, in zijn been geschoten,

 

Staet op 't ander eens zoo vast,

 

Even trots, en onverdroten,

60

Als een steenrots, voor de mast;

 

Even rustigh, even fier,⁶¹

 

Onder d'yzers, in het vier;⁶²

 

Wel getroost zijn lijf en leven⁶³

 

Voor ons Vaderlant te geven.

 

65

Niemant schrickt 'er aen te vallen,

 

Te bespringen 't godtloos hol;

 

En al stortmen, van de wallen

 

Afgestorremt, even dol

 

Overweldight men in 't lest

70

Het verdadight draeckenest,⁷⁰

 

In zijn eigen net gegrepen,

 

Uitgespannen voor ons schepen.^71-72

 

 

Onder 't vliegen van de voncken,

 

Daer het oorloghs-onweêr ruischt,

75

Een gesprongen, twee gezoncken,

 

Drie verovert voor de vuist,⁷⁶

 

Kiezen d'andere, op die lucht,⁷⁷

 

Liever een gewisse vlught,

 

Om in zee het lijf te bergen,⁷⁹

80

Dan den Waterleeuw te tergen.

 

 

Laet nu Livius vry pralen⁸¹

 

Met zijn helden op papier:

 

Weeght hun deught op tegens GALEN,⁸³

 

d'Eer van Hollants zeebanier;

85

Vraeght den Hertogh, die het zagh,⁸⁵

 

Wie zijn kusten met den dagh

 

Van dees glori quam beschijnen,

 

Daer de Pesten voor verdwijnen.⁸⁸

61 rustigh: krachtig.

62 d'yzers: de kogels.

63 getroost: bereid.

70 verdadight: verdedigd.

71-72 Volgens deze voorstelling hadden de Engelsen de Hollandse schepen bij de kust gelokt om ze daar gemakkeliker te verslaan.

76 voor de vuist: in een gevecht van nabij (vgl. Leeuwendalers, vs. 448 en Lucifer, vs. 1886).

77 op die lucht: toen ze daar de lucht van kregen.

79 het lijf te bergen: hun leven te redden.

81 Livius: de bekende Romeinse geschiedschrijver: wat hij van zijn helden verhaalt, op papier, is niet zo zeker als wat hier werkelik geschiedde.

83 deught: dapperheid.

85 den Hertogh: nl. van Toskane.

88 Pesten: scheldwoord voor de Engelsen.

[p. 573]

 

Dat heet eerst de Straet te vegen

90

Van dit heiloos schuim en slijck.

 

Smirne loopt ons vloten tegen,⁹¹

 

Om het Persiaensche Rijck⁹²

 

In den Batavier te laên,

 

En te streven herwaert aen,

95

In 't gezicht van 's Konings Vlegel,⁹⁵

 

Zonder Godt, en wet, en regel.

 

 

Dat heet nu de zee bevryen,

 

En den handel voor gevaer.

 

Zoo verwisselt men Turkyen,

100

En al d'Italjaensche waer

 

Aen onze Indiaensche vracht,^99-101

 

En wat Neerlant, uit zijn kracht,¹⁰²

 

t'Zamenhaelt, en kan verzinnen,

 

Om de Beurs vol gouts te winnen.

 

 

J.V. VONDEL.

91 tegen: tegemoet.

92 het Persiaensche Rijck: de koopwaren van Perzië (vgl. Turkyen in vs. 99).

95 's Konings Vlegel: Cromwell, als een tweede Attila, de ‘vlegel Gods’.

99-101 verwisselt aen: verruilt, verhandelt met; Indiaensche vracht: de vrachtschepen met Indiese waren.

102 uit zijn kracht: met inspanning van alle krachten.