Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656 (1931)

De werken van Vondel. Deel 5. 1645-1656

(1931)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Personaedjen.

BELZEBUB, wederspannige Oversten.+

BELIAL, wederspannige Oversten.+

APOLLION, wederspannige Oversten.+

GABRIËL, Godts Geheimenistolck.+

REY VAN ENGELEN.

LUCIFER, Stedehouder.+

LUICIFERISTEN, Oproerige Geesten.+

MICHAËL, Veltheer.+

RAFAËL, Bescherm-engel.+

URIËL, Michaëls Schiltknaep.+

Lucifer. Treurspel.
Het eerste bedryf.

BELZEBUB. BELIAL. APOLLION.
Belzebub:
 
Myn Belial ging hene op lucht en vleugels dryven,
 
Om uit te zien waer onze Apollion magh blyven.
 
Vorst Lucifer zondt hem, tot dezen toght bequaem,vs. 3
 
Naer 't aertrijck, op dat hy eens nader kennis naem'
5
Van Adams heil en staet, waer in d'Almogentheden5
 
Hem stelden. het wort tyt om weder van beneden
 
Te keeren hier ter stede: ick gis hy is niet veer.7
 
Een wacker dienaer vlieght op 't wencken van zyn' Heer;
 
En stut zyn meesters troon getrou met hals en schouder.
Belial:
10
Heer Belzebub, ghy Raet van 's hemels Stedehouder,10
 
Hy steigert steil, van kreits in kreits, op ons gezicht.11
 
Hy streeft den wint voorby, en laet een spoor van licht
 
En glanssen achter zich, waer zyn gezwinde wiecken12-13
 
De wolcken breecken. hy begint ons lucht te riecken,14
15
In eenen andren dagh en schooner zonneschyn,15
 
Daer 't licht zich spiegelt in het blaeuwe kristalyn.16
 
De hemelklooten zien met hun gezicht, van onder,17
 
Terwyl hy ryst, hem na, een ieder in 't byzonder,
 
Verwondert om dien vaert en goddelycken zwier,17-19
20
Die hun geen Engel schynt, maer eer een vliegend vier.20
 
Geen star verschiet zoo snel. hier komt hy aengestegen,21
 
Met eenen gouden tack, en heeft de steile wegen22
 
Voorspoedigh afgeleit.
Belzebub:
 
Wat brengt Apollion?
Apollion:
 
Heer Belzebub, ick heb, zoo vlytigh als ick kon,
25
Het laegh gewest bespiet, en offere u de vruchten,25
 
Zoo diep beneden ons, in andre zon en luchten,
 
Gesproten: oordeel, uit de vruchten, van het lant,
 
En van den hof, door Godt gezegent, en beplant,28
 
Tot wellust van den mensch.29
Belzebub:
 
ick zie de goude bladen,
30
Met perlen van de lucht, den zilvren dau, geladen.
 
Hoe lieflyck rieckt dit loof, dat zyne verf behoudt!31
 
Hoe gloeit dit vrolyck ooft van karmozyn, en gout!32
 
't Waer jammer zoo men dit ontwyde met de handen.
 
't Gezicht bekoort den mont. wie zou niet watertanden
35
Naer aertsche leckerny? hy walght van onzen dagh,
 
En hemelsch mann', die 't ooft der aerde plucken magh.36
 
Men zou ons Paradys om Adams hof verwenschen.37
 
't Geluck der Engelen moet wycken voor de menschen.
Apollion:
 
Niet waer, heer Belzebub? al schynt de hemel hoogh,
40
Wy leggen veel te laegh. het geen ick met myn oogh40
 
Gezien heb, mistme niet. 't vermaeck van 's weerelts hoven,
 
Een eenigh Eden gaet ons Paradys te boven.42
Belzebub:
 
Laet hooren watghe zaeght: wy luistren t'zamen toe.
Apollion:
 
'k Verzwygh mijn henevaert, om niet te reppen hoe
45
Gezwint ick nedersteegh, en zonck door negen bogen,45
 
Die, sneller dan een pijl, rontom hun midpunt vlogen.
 
Het radt der zinnen kan zoo snel niet ommeslaen,47
 
In ons gedachten, als ick, lager dan de maen48
 
En wolcken, afgegleên, bleef hangen op mijn pennen,49
50
Om 't Oostersche gewest en lantschap t'onderkennen,50
 
Op 't aenzicht van den kloot, daer d'Oceaen om spoelt,51
 
Waer in zoo menigh slagh van zeegedroghten woelt.
 
Van verre zagh men hier een' hoogen bergh verschieten,
 
Waer uit een waterval, de wortel van vier vlieten,54
55
Ten dale nederbruischt. wy streken steil, en schuin55
 
Voorover met ons hooft, en rusten op de kruin
 
Des berghs, van waer men vlack de zalige landouwen
 
Der onderweerelt en haer weelde kon aenschouwen.58
Belzebub:
 
Nu schilder ons den hof, en zijn gestaltenis.59
Apollion:
60
De hof valt ront, gelijck de kloot der weerelt is.60
 
In 't midden rijst de bergh, waer uit de hooftbron klatert,
 
Die zich in vieren deelt, en al het lant bewatert,
 
Geboomte en beemden laeft, en levert beken uit,
 
Zoo klaer gelijck kristal, daer geen gezicht op stuit.
65
De stroomen geven slib, en koesteren de gronden.65
 
Hier worden Onixsteen en Bdellion gevonden.66
 
Hoe klaer de hemel oock van starren blinckt, en barnt;67
 
Hier zaeide vrouw Natuur in steenen een gestarnt,68
 
Dat onze starren dooft. hier blinckt het gout in d'aderen.
70
Hier wou Natuur haer' schat in eenen schoot vergaderen.70
Belzebub:
 
Wat zweeft 'er voor een lucht, waer by dat schepsel leeft?
Apollion:
 
Geen Engel, onder ons, zoo zoet een' adem heeft,
 
Gelijck de frissche geest, die hier den mensch bejegent,73
 
Het aengezicht verquickt, en alles streelt, en zegent:
75
Dan zwelt de boezem der landouw' van kruit, en kleur,75
 
En knop, en telgh, en bloem, en allerhanden geur.
 
De dau ververschtze 's nachts. het ryzen en het dalen77
 
Der zonne weet zijn maet, en matight zoo haer stralen78
 
Naer eisch van elcke plant, dat allerhande groen
80
En vrucht gevonden wort, in eenerley saizoen.80
Belzebub:
 
Nu maelme de gedaente en 't wezen van de menschen.81
Apollion:
 
Wie zou ons Engelsdom voor 't menschdom willen wenschen,82
 
Wanneer men schepsels ziet, die 't al te boven gaen,
 
En onder wiens gezagh alle andre dieren staen.84
85
Ick zagh den ommegang van hondertduizent dieren,85
 
Die op het aertrijck treên, of in de wolcken zwieren,
 
Of zwemmen in den stroom, zoo ieder is gewent,86-87
 
En leven schept in zijn byzonder element.
 
Wie zou een ieders aert en eigenschappen ramen
90
Als Adam! want hy gafze op eene ry hun namen.90
 
De berghleeuw quispelde hem aen met zynen staert,
 
En loegh den meester toe. de tiger ley zijn' aert92
 
Voor 's Konings voeten af. de lantstier boogh zijn' horen,
 
En d'olifant zijn' snuit. de beer vergat zijn' toren.94
95
Griffoen en adelaer quam luistren naer dien man,95
 
Oock draeck, en Behemoth en zelf Leviatan.96
 
Noch zwygh ick welck een lof den mensch wort toegezongen
 
En toegequinckeleert van 't lustpriëel, vol tongen;
 
Terwyl de wint in 't loof, de beeck langs d'oevers speelt,97-99
100
En ruischt op een muzyck, dat nimmer 't hart verveelt.
 
Had zich Apollion in zynen last gequeten,101
 
Hy had ons hemelryck in Adams Ryck vergeten.
Belzebub:
 
Wat dunckt u van het paer, dat ghy beneden zaeght?
Apollion:
 
Geen schepsel heeft om hoogh myn oogen zoo behaeght
105
Als deze twee om laegh. wie kon zoo geestigh strengelen105
 
Het lichaem, en de ziel, en scheppen dubbele Engelen,106
 
Uit klaiaerde, en uit been. het lichaem, schoon van leest,107
 
Getuight des Scheppers kunst, die blinckt in 't aenschijn meest,
 
Den spiegel van 't gemoedt. wat lidt my kon verbazen;
110
Ick zagh het beelt der ziele in 't aengezicht geblazen.109-10110
 
Bezit het lyf iet schoons, dat vint men hier by een.
 
Een Godtheit geeft haer' glans door 's menschen oogen heen.
 
De redelycke ziel komt uit zyn troni zwieren.113
 
Hy heft, terwyl de stomme en redenlooze dieren
115
Naer hunne voeten zien, alleen en trots het hooft114-15
 
Ten hemel op naer Godt, zyn' Schepper, hoogh gelooft.
Belzebub:
 
Hy looft hem niet vergeefs voor zoo veel rycke gaven.
Apollion:
 
Hy heerscht, gelyck een Godt, om wien het al moet slaven.
 
D'onzichtbre ziel bestaet uit geest, en niet uit stof.
120
Z'is heel in ieder lidt. het brein verstreckt haer hof.120
 
Zy leeft in eeuwigheit, en vreest noch roest, noch schennis.121
 
Z'is onbegrypelyck. voorzichtigheit, en kennis,122
 
En deught, en vryen wil bezitze in eigendom.123
 
Voor hare majesteit staen alle geesten stom.
125
De wyde weerelt zal eer lang van menschen krielen.
 
Zy wacht, uit luttel zaets, een' rycken oegst van zielen;126
 
En hierom huwde Godt den man aen zyn mannin.127
Belzebub:
 
Wat dunckt u van zyn ribbe, en lieve gemalin?128
Apollion:
 
Ick deckte myn gezicht en oogen met myn vleugelen,
130
Om myn gedachten en genegentheên te teugelen,
 
Zoo dra zy my gemoete, als Adam met der hant131
 
Haer leide door het groen. by wylen hiel hy stant,132
 
Beschoudeze overzy, en onder dat beloncken
 
Begon een heiligh vier zyn zuivre borst t'ontvoncken:
135
Dan kuste hy zyn bruit, en zy den bruidegom:
 
Dan ging de bruiloft in, met eenen wellekom136
 
En brant van liefde, niet te melden, maer te gissen,
 
Een hooger zaligheit, die d'Engelen noch missen.
 
Hoe arm is eenigheit! wy kennen geen gespan139
140
Van tweederhande kunne, een jongkvrouw, en een' man.140
 
Helaes! wy zyn misdeelt: wy weten van geen trouwen,
 
Van gade of gading, in een' hemel, zonder vrouwen.138-42142
Belzebub:
 
Zoo wort 'er met der tyt een weerelt aengeteelt?143
Apollion:
 
Door een genot van 't schoon, in 's menschen brein gebeelt,
145
En ingedruckt met kracht van d'opgespanne zinnen.144-45145
 
Dat houdt dit paer verknocht. hun leven is beminnen,
 
En wederminnen met een' onderlingen lust,
 
Onendelyck gelescht, en nimmer uitgebluscht.
Belzebub:
 
Nu pasme deze bruit naer 't leven af te malen.149
Apollion:
150
Dit eischt Natuurs penseel, geen verf, maer zonnestralen.
 
De man en vrou zyn bey volschapen, evenschoon,
 
Van top tot teen. met recht spant Adam wel de kroon,
 
Door kloeckheit van gedaente, en majesteit van 't wezen,153
 
Als een ter heerschappy des aertryx uitgelezen:
155
Maer al wat Eva heeft vernoeght haer bruigoms eisch:155
 
Der leden tederheit, een zachter vel en vleisch,
 
Een vriendelycker verf, aenminnigheit der oogen,
 
Een minnelycke mont, een uitspraeck, wiens vermogen158
 
Bestaet in eedler klanck; twee bronnen van yvoor,
160
En wat men best verzwyge, eer dit een' Geest bekoor'.
 
Bejegent Engelen, hoe schoonze uw oogh behaeghden;
 
Het zyn wanschapenheên by 't morgenlicht der maeghden.150-62162
Belzebub:
 
Het schijnt ghy blaeckt van minne om 't vrouwelijcke dier.163
Apollion:
 
Ick heb mijn slaghveêr in dat aengename vier
165
Gezengt. het vielme zwaer van onder op te stijgen,
 
Te roeien, om den top van Engleburgh te krijgen.166
 
Ick scheide, doch met pijn, en zagh wel driewerf om.
 
Nu blinckt geen Serafijn, in 't hemelsch heilighdom,168
 
Als deze, in 't hangend hair, een goude nis van stralen,
170
Die schoon gewatert van den hoofde nederdalen,170
 
En vloejen om den rugh. zoo komtze, als uit een licht,
 
Te voorschijn, en verheught den dagh met haer gezicht.
 
Laet perle en perlemoer u zuiverheit beloven;
 
Haer blanckheit gaet de perle en perlemoer te boven.173-74169-74
Belzebub:
175
Wat baet al 's menschen roem, indien zijn schoonheit smelt,
 
En endelijck verwelckt, gelijck een bloem op 't velt?176
Apollion:
 
Zoo lang die hof beneên niet ophoude ooft te geven,
 
Zal dit gezalight paer by zulck een' appel leven,178
 
Die daer in 't midden groeit, bevochtight van den stroom,179
180
Waer by de wortel leeft. dees wonderbare boom
 
Wort 's levens boom genoemt. zijn aert is onbederflijck.180-81
 
Hier door geniet de mensch het eeuwigh en onsterflijck,
 
En wort den Engelen, zijn' broederen, gelijck,183
 
Ja overtreftze in 't eindt; en zal zijn maght en Rijck
185
Verbreiden overal. wie kan zijn vleugels korten?
 
Geen Engel heeft de maght zijn wezen uit te storten
 
In duizentduizenden, in een oneindigh tal.
 
Nu overreken eens wat hier uit worden zal.
Belzebub:
 
De mensch is maghtigh dus ons over 't hooft te wassen.189
Apollion:
190
Zijn wasdom zal ons haest verschricken, en verrassen.
 
Al duickt zijn heerschappy nu lager dan de maen;
 
Al is die maght bepaelt; hy zal al hooger gaen,
 
Om zijnen stoel in top der hemelen te zetten.193
 
Zoo Godt dit niet belet, hoe konnen wy 't beletten?
195
Want God bezint den mensch, en schiep het al om hem.195
Belzebub:
 
Wat hoor ick? een bazuin? gewis hier wil een stem196
 
Op volgen: zie eens uit, terwylwe hier verbeien.
Apollion:
 
d'Aertsengel Gabriël, gevolght van 's hemels Reien,
 
Genaeckt in 's Hooghsten naem, om uit dien hoogen troon199
200
T'ontvouwen, als Herout, het geen hem wiert geboôn.200
Belzebub:
 
Ons lust te hooren wat d'Aertsengel zal gebieden.
GABRIËL. REY VAN ENGELEN.
Gabriël:
 
Hoort toe, ghy Engelen: hoort toe, ghy hemellieden.
 
De hooghste Goetheit, uit wiens boezem alles vloeit203
 
Wat goet, wat heiligh is; die nimmer wort vermoeit
205
Door weldoen, noch verarmt van haer genadeschatten,205
 
Tot noch met geen begryp der schepselen te vatten;206
 
Dees Goetheit schiep den mensch haer eigen beelt gelyck,207
 
Oock d'Englen, op dat zy te zamen 't eeuwigh Ryck
 
En noit begrepen goet, na 'et vierigh onderhouden209
210
Der opgeleide wet, met Godt bezitten zouden.210
 
Zy boude 't wonderlyck en zienelyck Heelal211
 
Der weerelt Gode en oock den mensche te geval;
 
Op dat hy in dit hof zou heerschen, en vermeeren;213
 
Met al zyne afkomst hem bekennen, dienen, eeren;214
215
En stygen, langs den trap der weerelt, in den trans
 
Van 't ongeschapen licht, den zaligenden glans.215-16
 
Al schynt het Geestendom alle andren t'overtreffen;
 
Godt sloot van eeuwigheit het Menschdom te verheffen,218
 
Oock boven 't Engelsdom, en op te voeren tot219
220
Een klaerheit en een licht, dat niet verschilt van Godt.
 
Ghy zult het eeuwigh Woort, bekleet met been en aren,221
 
Gezalft tot Heer, en hooft, en rechter, al de scharen
 
Der Geesten, Engelen en menschen te gelyck,
 
Zien rechten, uit zyn' troon, en onbeschaduwt Ryck;222-24
225
Daer staet de stoel alree geheilight in het midden.225
 
Dat alle d'Engelen hem passen aen te bidden,226
 
Zoo ras hy innery, wien 't menschelyck gestalt,227
 
Oock boven ons natuur verheerelyckt, gevalt.228
 
Dan schynt de heldre vlam der Serafynen duister,229
230
By 's menschen licht, en glans, en goddelycken luister.
 
Genade dooft Natuur en al haer glansen uit.231
 
Dit 's nootlot, en een onherroepelyck besluit232
Rey van Engelen:
 
Al wat de hemel stemt, zal 't hemelsch heir behagen.233
Gabriël:
 
Zoo past u trou in Godts en 's menschen dienst te dragen:234
235
Naerdien de Godtheit zelf de menschen zoo bemint.235
 
Wie Adam eert, het hart van Adams vader wint.
 
De mensch en Engel, beide uit eenen stam gesproten,237
 
Zyn medebroeders; uitgekore lotgenoten,
 
Des Allerhooghsten zoons en erven, zonder smet.
240
Een ongedeelde wil en liefde zy uw wet.
 
Ghy weet hoe 't Engelsdom moet onderscheiden worden
 
In dryderhande ry, een negenvouwige orden;242
 
De hooghste in Serafyn, en Cherubyn, en Troon,243
 
Die zitten in Godts Raet, en stercken zyn geboôn.244
245
De middenry bestaet uit Heerschappyen, Krachten,245
 
En Maghten, die op 't woort van Godts Geheimraet wachten,246
 
Tot 's menschen nut, en heil, en hulp in 't algemeen.246-47
 
De derde en laeghste ry, gewyt uit Vorstenheên,248
 
En groote Aertsengelen, en Engelen, moet duicken249
250
Voor 't woort der middelrye, en laten zich gebruicken,
 
Beneden het gewelf van zuiver kristalyn,251
 
In hun' byzondren last, zoo wyt 't gestarrent schyn'.241-52250-52252
 
Wanneer de weerelt koom' zich verder uit te spreiden,253
 
Wort elck van deze ry in zyn gewest bescheiden,254
255
Of weet zyn eige stadt, en huis, en wat persoon
 
Zyn zorgh bevolen blyft, ter eere van Godts kroon.255-56
 
Getrouwen, gaet dan hene, onsterfelycke Goden,257
 
Gehoorzaemt Lucifer, verknocht aen Godts geboden.
 
Bevordert 's hemels eer, in 't menschelyck geslacht,
260
Een ieder in zyn wyck, een ieder op zyn wacht.
 
Laet zommigen voor Godt de schael vol wieroock branden,
 
En brengen voor Godts troon der menschen offerhanden,
 
En wenschen, en gebeên, en zingen 's Godtheits lof,
 
Dat zich de galm verspreie in 't eeuwighjuichend hof.262-64264
265
Een ander draey' gestarnte en ronde hemelklooten,265
 
Of zett' den hemel op, of hou de lucht gesloten266
 
Met wolcken, om den bergh te zegenen om laegh,
 
Met eenen zonneschijn, of versche regenvlaegh
 
Van manne en honighdau, daer Godt wort aengebeden,269
270
Door d'eerste onnozelheit, de burgery van Eden.270
 
Wie door de lucht, en 't vier, en aerde, en water rent,271
 
Die matige op zyn pas een ieder element,272
 
Naer Adams wensch, of legg' den blixemstrael aen banden,
 
Of breidele den storm, of breeck' de zee op stranden.265-74
275
Een ander sla de treên des menschen gade op 't velt.
 
De Godtheit heeft zyn hair tot op een hair getelt.276
 
Men draegh' hem op de hant, dat hy zyn' voet niet stoote.277
 
Wort iemant, als gezant, gezonden van een' Groote278
 
Aen Adam, 's aertrijcks Vorst, dat hy zyn last verricht'.
280
Zoo luidt myn last, waer aen de Godtheit u verplicht.280
REY VAN ENGELEN.
Zang:
 
Wie is het, die zoo hoogh gezeten,281
 
Zoo diep in 't grondelooze licht,282
 
Van tyt noch eeuwigheit gemeten,
 
Noch ronden, zonder tegenwight,
285
By zich bestaet, geen steun van buiten283-85
 
Ontleent, maer op zich zelven rust,
 
En in zyn wezen kan besluiten287
 
Wat om en in hem, onbewust
 
Van wancken, draeit, en wort gedreven,288-89
290
Om 't een en eenigh middelpunt;290
 
Der zonnen zon, de geest, het leven;
 
De ziel van alles wat ghy kunt
 
Bevroên, of nimmermeer bevroeden;293
 
Het hart, de bronaêr, d'oceaen
295
En oirsprong van zoo vele goeden295
 
Als uit hem vloeien, en bestaen
 
By zyn genade, en alvermogen,
 
En wysheit, die hun 't wezen schonck297-98
 
Uit niet, eer dit in top voltogen
300
Palais, der heemlen hemel, blonck;299-300
 
Daer wy met vleuglen d'oogen decken,301
 
Voor aller glansen Majesteit;
 
Terwijlwe 's hemels lofgalm wecken,
 
En vallen, uit eerbiedigheit,301-04
305
Uit vreeze, in zwym op 't aenzicht neder?
 
Wie is het? noemt, beschryft ons hem,
 
Met eene Serafyne veder.307
 
Of schort het aen begryp en stem?308
Tegenzang:
 
Dat 's GODT. Oneindigh eeuwigh Wezen
310
Van alle ding, dat wezen heeft,309-10
 
Vergeef het ons; o noit volprezen
 
Van al wat leeft, of niet en leeft,312
 
Noit uitgesproken, noch te spreken;
 
Vergeef het ons, en schelt ons quyt
315
Dat geen verbeelding, tong, noch teken
 
U melden kan. ghy waert, ghy zyt,316
 
Ghy blyft de zelve. alle Englekennis
 
En uitspraeck, zwack, en onbequaem,318
 
Is maer ontheiliging, en schennis:
320
Want ieder draeght zyn' eigen naem,320
 
Behalve ghy. Wie kan u noemen314-21
 
By uwen Naem? wie wort gewyt
 
Tot uw Orakel? wie durf roemen?323
 
Ghy zyt alleen dan die ghy zyt,324
325
U zelf bekent, en niemant nader.
 
U zulx te kennen, als ghy waert326
 
Der eeuwigheden glans en ader;327
 
Wien is dat licht geopenbaert?
 
Wien is der glansen glans verschenen?
330
Dat zien is noch een hooger heil330
 
Dan wy van uw genade ontleenen;331
 
Dat overschryt het perck, en peil
 
Van ons vermogen. wy verouden332-33333
 
In onzen duur; ghy nimmermeer.334
335
Uw wezen moet ons onderhouden.
 
Verheft de Godtheit: zingt haer eer.
Toezang:
 
Heiligh, heiligh, noch eens heiligh,337
 
Driemael heiligh: eer zy Godt.
 
Buiten Godt is 't nergens veiligh.
340
Heiligh is het groot gebodt.340
 
Zyn geheimenis zy bondigh.341
 
Men aenbidde zyn bevel.
 
Dat men overal verkondigh'
 
Wat de trouwe Gabriël
345
Ons met zyn bazuin quam leeren.
 
Laet ons Godt in Adam eeren.
 
Al wat Godt behaeght, is wel.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs


Over dit hoofdstuk/artikel

lied