De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

De XLIII. Harpzang.^*

Deus, auribus nostris audivimus.

Wy hoorden 't al van outs met eigene ooren:

De vaders lieten klaer,

O Groote Godt, ons uwe daeden hooren,

Te groot en wonderbaer:⁴

Uw wonderen en wercken, dieze zagen,^4-5

In hunnen tijt, zoo breet

Zoo wijt bekent in d'overoude dagen.

Uw hant verstroide en smeet

Het Heidendom uit zijn bezit, en steden,

En plante Jakobs zaet¹⁰

Op dezen gront. gy plaeghde alle onbesneden,¹¹

En zetteze uit hunn' staet.

Godts stammen niet door kracht van hunnen degen

Geraeckten in 't bezit,

Noch wonnen door hunne armen eenen zegen,

Zoo groot en rijck als dit:¹⁶

Maer uwe hant en arm, o maght van boven,¹⁷

Zet hen in 't wettigh goet.¹⁸

* Ps. 43.

4 Te: zeer.

4-5 Bellarminus in h.l.: mirabile opus.

10 V: et plantasti eos, vs. 3.

11 onbesneden: onbesnedenen, de niet-Joden of heidenen.

16 toevoegsel; dit: nl. het bezit van vs. 14.

17 o maght van boven: toevoegsel.

18 toevoegsel; Bellarminus: dedit eis terra m possidendam.

[p. 331]

 

De straelen van uw aenschijn, waert te loven,¹⁹

20

Ontvoncken hunnen moedt:

 

Want gy, o Heer, schiept wonderlijck behaegen

 

In Abrahams geslacht.^21-22

 

O Godt, gy zijt mijn Vorst, en keert de plaegen

 

Van Jakob af met kracht.

25

Wy willen door uw maght den vyant wannen,²⁵

 

Verstooten uit de steên,²⁶

 

Door uwen naem, die Jakobs huis aenrannen,²⁷

 

In 't oorloghsperck vertreên.²⁸

 

Ick stel mijn hoop voortaen op geene boogen,

30

Noch pijl, geverft in bloet:³⁰

 

Mijn slaghzwaert zal my niet beschutten mogen:

 

Want gy hebt ons behoedt,

 

Bewaert voor al die Israël bestreden,

 

En wat uw erfdeel praemt.³⁴

35

Ons haeters en verdruckers hier beneden

 

Hebt gy in 't velt beschaemt.³⁶

 

Wy zullen bly, zoo lang men Godt hoort noemen,³⁷

 

In uwe majesteit,

 

In uwen naem met recht en reden roemen,³⁹

40

Tot in der eeuwigheit.

 

Nu hebt gy ons verdreven, en verstooten,

 

En gy, o Allemaght,⁴²

 

Treckt nu niet meer te velt met uw genooten,⁴³

 

Noch stijftze door uw kracht.⁴⁴

45

Gy laet ons vliên voor 's vyants spits, en schachten,⁴⁵

 

Geeft ons hun wraeck ten buit.

 

Gy levert ons, als schaepen, om te slaghten

 

Tot spijs door uw besluit.⁴⁸

 

Gy laet ons wijt in 't Heidendom verstrojen,⁴⁹

50

En zonder waerde om niet,⁵⁰

 

Als slaven, dus verkoopen, en verschojen,⁵¹

19 waert te loven en 20 toevoegsel.

21-22 V: quoniam complacuisti in eis, vs. 4.

25 wannen: uitwannen, door de wan of zeef laten vallen. De Vulg. heeft ventilabimus cornu, wegstooten met den hoorn. Vondel komt misschien op zijn agrarisch beeld door Buchanan, die parafraseert: Hostium ferociam tam facile profligabimus taurus minaci quam jacit cornu pilas, stipulaeve fasces aridae.

26 verstooten: wegstooten, hier werkt het bijbelsch cornu door.

27 die: hen die; aenrannen: aanranden.

28 V: spernemus, vs. 6.

30 toevoegsel.

34 praemt: verdrukt.

36 V: confudisti, vs. 8.

37 zoo lang men Godt hoort roemen: V: tota die, vs. 9.

39 met recht en reden: toevoegsel.

42 Allemaght: spreektaal voor Almacht.

43 te velt: te velde; uw genooten: de Joodsche legerscharen, die Jahve vroeger te hulp kwam, V: in virtutibus nostris, vs. 10, maar Vondel draagt dit virtus op Gods kracht over in 't volgend vs.

44 stijftze: helpt ze.

45 spits, en schachten: lanspunten, of lansen en pijlen, toevoegsel.

48 toevoegsel.

49 in: onder.

50 om niet: voor niets, toevoegsel, de Vulg. heeft alleen: sine pretio, zonder prijs; Bellarminus: nihil pretii accepisti.

51 als slaven: toevoegsel; verschojen: in armoede rondzwerven.

[p. 332]

 

Benepen van verdriet.

 

Wy mogen, op de merckt geveilt, niet gelden.^52-5353

 

Wy staen tot een verwijt⁵⁴

55

Des nagebuurs, der boozen, die ons schelden.

 

Men schimpt, belacht, en bijt,⁵⁶

 

En terght ons vast rondom, van alle zijden.⁵⁷

 

Gy stelt ons hier ten spot

 

En spreeckwoort voor de geen, die ons benijden,⁵⁹

60

Vervreemt van Jakobs Godt.^59-60

 

Zy schudden 't hooft. ik moet my billijk schaemen.⁶¹

 

Ick duick den ganschen dagh,⁶²

 

Sta schaemroot: want men schantvleckt ons met naemen.⁶³

 

Al wat ons overmagh

65

Vervolght ons, dus afgrijsselijck gebeeten.⁶⁵

 

Dit komt ons op den hals,

 

Die uwe wet in 't minste niet vergeeten,

 

Noch afgekeert en valsch

 

Uw heilverbont onteeren door gebreecken^67-69

70

Voor uwen hoogen troon.⁷⁰

 

Ons hart is niet van u te rugh geweecken,⁷¹

 

Noch van uw wetgeboôn.

 

Gy liet niet toe dat wy in onzen wandel

 

Vervielen van uw baen.^73-74

75

Gy hebt ons hart verneêrt door 's vyants handel,⁷⁵

 

En taste ons vinnigh aen.⁷⁶

 

Gy liet de Doot ons met haer schaduw decken.

 

Vergaeten wy Godts naem?

 

Bestonden wy de handen uit te strecken⁷⁹

80

Naer afgoôn, snoot van faem?

 

Zou Godt dit niet bestraffen, zich des belgen,⁸¹

 

Die hartekenner heet?⁸²

 

Wy worden om uw' naem, als Abrams telgen,⁸³

 

Den ganschen dagh dus wreet⁸⁴

52-53 toevoegsel.

53 mogen ... niet gelden: komen niet eens in aanmerking, zijn niets waard.

54 verwijt: smaad; V: opprobrium, vs. 14.

56 bijt: nl. met scheldwoorden, snauwt.

57 vast rondom: overal in 't rond

59 spreeckwoort: V: in similitudinem, vs. 15. Bellarminus: proverbium sive parabola.

59-60 die ons benijden, Vervreemt van Jakobs Godt: V: gentibus.

61 ik: tegen Vondels spelling van dezen tijd in, maar alleen door de regellengte veroorzaakt.
billijk: met reden.

62 duick: schuil weg.

63 schantvleckt enz.: geeft ons scheldnamen.

65 gebeeten: afgesnauwd, vgl. bijt van vs. 56.

67-69 V: inique non egimus in testamento tuo, vs. 18.

70 toevoegsel.

71 van u en 72 toevoegsels.

73-74 V: et declinasti semitas nostras a via tua, vs. 19, waarin volgens Bellarminus de negatie van het vorig zinsdeel moet worden herhaald.

75 door 's vyants handel: V: in loco afflictionis, vs. 20.

76 toevoegsel.

79 Bestonden wy: waagden wij het.

81 zich des belgen: zich daarover vergrammen.

82 hartekenner: V: ipse enim novit abscondita cordis, vs. 22.

83 als Abrams telgen: toevoegsel.

84 dus wreet: toevoegsel.

[p. 333]

85

Ter doot gevoert, gelijck het schaep gerekent,

 

Ter slaghtbanck voor de bijl

 

Gedreven, als een offer staet getekent,⁸⁷

 

Naer slaghters wijs, en stijl.^85-88

 

Ontwaeck, o Heer, hoe slaept gy nu zoo lange?

90

Ontwaeck, o Godt, ontwaeck.

 

Vertoef niet tot op 't uiterst: 't valt ons bange.⁹¹

 

Bescherm ons goede zaeck.

 

Hoe keert gy dus uw aenschijn van ons allen,

 

Vergeet ons by te staen

95

In onzen noot, en druck, en ongevallen,

 

Uit noot ter doot belaen?⁹⁶

 

Ick heb mijn ziel vernedert tot op d'aerde,

 

In assche, slijck, en stof;

 

Daer kleef ick met mijn lichaem, zonder waerde,⁹⁹

100

Aen 't slijm. O hemelsch hof,^98-100

 

Waeck op, en help ons in verlegenheden.

 

Verlos ons, lieve Heer,

 

Om uwen naem, met traenen aengebeden,

 

Om 's hemels prijs en eer.^103-04

87 als een offer staet getekent: zooals een schaap dat voor het offer is gemerkt.

85-88 V: Aestimati sumus sicut oves occissionis, vs. 22.

91 't valt ons bange en 92 toevoegsel; ons goede zaeck: Bellarminus spreekt alleen van Gods zaak: cum tua causa hic agatur.

96 toevoegsel. Versta: van ons die door den nood ter dood toe bezwaard zijn.

99 mijn lichaem, zonder waerde: V: venter noster, vs. 25.

98-100 assche, slijck, stof, slijm (slijk); de Vulg. heeft in pulvere en in terra.

103-04 V: propter nomen tuum, vs. 26.

TEKSTKRITIEK: In XLIII, vs. 13 van de 1e uitg. staat: hunn', alleen omdat de regel te lang was.