De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663

[p. 30]

Koning David In ballingschap.
Het eerste bedryf.

ABSOLON. THAMAR. DAVID.

Absolon:

 

Myn schiltknaep, ga terstont in 't hof: roep zuster Thamer.

 

Zy zit en wachtme, alree gekleet in haere kamer.

 

Zegh datze hier verschijn', gelijck ick had belast.³

 

De broeder Absolon verwacht heer vader vast⁴

5

Voor 't hofpoortael. hy rijst, om met de koorlevyten,⁵

 

Ten zang gewijt, zich in zijn nachtgebeên te quijten,⁶

 

Voor Arons heilighdom. de tijt eischt datze spoê.⁷

Thamar:

 

Zijt gy 't, heer broeder; dus vroegh op naer vader toe?⁸

 

De starren staen in keer. de nacht snijt recht in 't midden⁹

10

Zijn loopbaen. spoet gy mê ter Godtshutte om te bidden?

 

Dat is godtvruchtigheit. zoo volght men vader na,

 

Die zevenmael, eer 't licht verrijze en onder ga,

 

Gewoon is in 't gebedt den oppersten te smeecken.

Absolon:

 

Vrou zuster, 'k hadde met heer vader iet te spreecken:¹⁴

15

Gelijck gy hooren zult. hier dringt de tijt op aen,¹⁵

 

En mijn gelegenheit. het schijnen van de maen¹⁶

 

Begunstight my. 'k verzoeck dit onder uw geleide.¹⁷

 

Gy weet maer al te wel den onlust, tusschen beide¹⁸

 

Gerezen: en hoewel die hofstorm raeckte in rust,¹⁹

20

De koning, weêr verzoent, my minzaem heeft gekust,

 

Noch schroom ick hem by nacht te treden onder oogen.

 

Verwerf my eerst verlof, dat hyme uit mededoogen

 

Genadigh spreecken hoore, en toesta mijn verzoeck.

3 belast: gelast.

4 vast: intussen.

5 rijst: staat op; koorlevyten: tempeldienaren in het koor (Ned. Wdb. VIII, 1842).

6 Ten zang gewijt: belast met de zang. Dit is de rey van Aron, die in vs. 132 inderdaad zingend optreedt; zich te quijten in: zich te kwijten van.

7 Arons heilighdom: de Ark des Verbonds, de Godshutte (vs. 10).

8 dus: zo.

9 staen in keer: staan op het punt om te dalen; snijt in 't midden Zijn loopbaen: is reeds half verstreken.

14 iet: iets.

15 de tijt: de vergevorderde tijd.

16 gelegenheit: omstandigheden.

17 onder uw geleide: met uw hulp, uw voorspraak.

18 onlust: vete.

19 hofstorm: heftige twist in het koninklik gezin.

[p. 31]

 

'k Zal midderwijl te rug hier ergens in een' hoeck

25

Wech schuilen, en hem niet genaecken al te vaerdigh,²⁵

 

Al kende hy ons zijn genade en aenschijn waerdigh.²⁶

Thamar:

 

Heer broeder, 'k hebbe uw' zin en meening wel verstaen.²⁷

 

Vertreck een kleine wijl: daer komt heer vader aen.

 

Levyten treên vooruit. de hofstoet volght in orden,²⁹

30

Met 's konings lijfstaffiers. al is hy grijs geworden,³⁰

 

En sestigh jaeren out: het aenschijn ziet verblijt:

 

Het voorhooft zet geen kreuck. Godt recke zijnen tijt.³²

 

Hy heft zijne oogen en het hart met vreught naer boven,

 

Gereet den hooghsten met gezang en harp te loven.

35

Godt stercke vader in zijn' yver voor de wet.³⁵

David:

 

Godt zegene mijn kint. wat jaeght u uit uw bedt?

 

Mijn hofwacht heeft noch eerst den berghaen hooren kraeien.³⁷

 

Zoeckt gy de Godtheit oock met nachtgezang te paeien,³⁸

 

Zoo volghme in Moses hut Godtvruchtigh na, en paer³⁹

40

Uw liefelijcke keel met 's konings harp en snaer.

Thamar:

 

Ick koom, heer vader, uit den naem van mijnen broeder.

David:

 

Uw komste is aengenaem. Godts engel zy de hoeder

 

Van Absolon, mijn' zoon. wat is uw boodtschap toch?

Thamar:

 

Hy wenscht den koning [moght hem d'eer gebeuren] noch⁴⁴

45

Te spreecken: want hem zijn gelegentheden jaegen.⁴⁵

 

Hy schroomt heer vader 's nachts te moeien, iet te vraegen,⁴⁶

 

Eer ick hem gunst verwerve, uit zusterlijcken plicht.

David:

 

De zon verheught ons min dan Absolons gezicht.

 

Wat schroomt hy? laet hem vry terstont te voorschijn komen.

50

Hy hoeft ons aenschijn, oock by midnacht, niet te schroomen,⁵⁰

 

Maer spreecke ons aen, gelijck voorheene, vranck en vry.

25 vaerdigh: spoedig.

26 genade en aenschijn: genadig aenschijn, dus: waardig om in genade aangenomen te worden.

27 zin en meening: gezindheid en bedoeling.

29 in orden: naar hun rang.

30 lijfstaffiers: lijfwacht (staffier: stafdrager, gewapend dienaar).

32 zet geen kreuck: is nog niet gerimpeld; recke zijnen tijt: verlenge zijn leven.

35 yver voor de wet: geloofsijver.

37 eerst: pas, kort geleden.

38 paeien: bevredigen, gunstig stemmen.

39 Moses hut: de Godtshutte (van vs. 10).

44 gebeuren: te beurt vallen.

45 gelegentheden: omstandigheden; jaegen: haast doen hebben.

46 moeien: astig vallen.

50 by midnacht: te middernacht.

[p. 32]

Thamar:

 

Ick ga hem haelen uit des konings galery.

 

Waer zijtge, broeder? koom te voorschijn.

Absolon:

 

Thamar zuster,

 

Wat antwoort kreeghtge?

Thamar:

 

Zet uw hart nu vry geruster.

55

Uw vader wacht u. ga, spreeck hem vrymoedigh aen:

 

De wegh is nu gebaent.

Absolon:

 

Zoo durf ick henegaen?⁵⁶

Thamar:

 

Vrymoedigh, als by daegh. gy hoeft geensins te zwichten.⁵⁷

Absolon:

 

Ter goeder uure. ick voel mijn hart alree verlichten.⁵⁸

 

De koning moedight my, en treedt zelf herrewaert.⁵⁹

David:

60

Wel Absolon, mijn zoon, heeft iemant u bezwaert,⁶⁰

 

Dat gy ons aenschijn zoeckt by nacht? zegh op: laet hooren.

 

Wy zijn de zelve, en noch uw vader, als te vooren,⁶²

 

En gy mijn waertste zoon. tre nader: schroom niet meer.

 

Tre nader, zoon. ontfang mijn' zegen. groey in eer,

65

En in gezontheit. deel in 't koningklijck vermogen,

 

Gelijck een erfgenaem, ter hoogheit opgetogen,⁶⁶

 

Tot staet en heerschappy. ô hoofttack van mijn kroon!⁶⁷

 

Rijs op. spreeck vader aen, gelijckge zijt gewoon.

Absolon:

 

Genadighste, 'k verschijn om een geringe bede,

70

Een kinderlijck verzoeck, magh 't zijn: doch eer ick trede⁷⁰

 

Ter zaecke, sta het vry uw koningklijck gedult

 

Te recken, door 't verhael van mijn voorlede schult,^71-7272

 

En droeve ballingschap, met recht hier uit gesproten,

 

En 't zoenen van die smet, waerop ick heb genoten⁷⁴

75

Den grooten zegen van uw aenschijn weêr te zien,

 

Daer mijn verzoeck uit vloeit. 'k heb met geboge knien⁷⁶

 

Den hemel dier belooft, toen rouw my overlade,⁷⁷

 

Zoo my gebeurde, ontlast van vaders ongenade,

 

Jerusalem en u te zien met volle vreught,

56 durf: mag.

57 zwichten: de moed laten zakken.

58 Ter goeder uure: gelukkig!

59 moedight: geeft mij weer moed, hoop; treedt herrewaert: komt hierheen.

60 bezwaert: het lastig gemaakt.

62 de zelve: dezelfde, van dezelfde gezindheid.

66 opgetogen: opgevoed

67 staet: hoge rang.

70 magh 't zijn: als gij het toestaat.

71-72 uw gedult te recken: uw geduld op de proef te stellen.

72 voorlede: vroegere.

74 smet: zonde.

76 Op grond waarvan ik met dit verzoek tot u kom.

77 dier: met plechtige eden (vgl. vs. 88); rouw: smart.

[p. 33]

80

'k Zou Gode danckbaer zijn, voor die genote deught,⁸⁰

 

En weldaet, en, voor 't volck en alle Godts gemeente,

 

Te Hebron offren, by 't aertsvaderlijck gebeente.⁸²

 

Dat zoude u Syrie en gansch Gessur, grootvaêrs stadt,⁸³

 

Daer ick, 's rijx balling, lang in droeffenisse zat,⁸⁴

85

Getuigen: en hoe kan zich 't vrolijck hart onthouden

 

Van schreien, aengezien mijn schult is quijtgeschouden,⁸⁶

 

De nederslagh verzoent? dees bevaert, Godt belooft⁸⁷

 

Met eenen hoogen eedt, blijft maelen in mijn hooft,⁸⁸

 

Verdaghvaert my mijn schult, naer Moses eisch, te boeten.⁸⁹

90

Uw dienaer worpt zich met dees hoop voor 's konings voeten,⁹⁰

 

En bidt om oorelof, dat hy zijn ziel ontlast'⁹¹

 

Van zulck een godtsschult. hier staet mijn geweten vast.⁹²

 

Och vader, heb ick my besmet met Ammons wonden,

 

En 't broederlijcke bloet: hoe kon ick mijn geschonden

95

Mijn schoone zuster zien, een bloem getreên in 't stof?

 

Dat ging uw kroon te na, en d'eer van 's konings hof.

 

De treck tot zuster, die uit eene zelve moeder⁹⁷

 

Met my sproot, eischte wraeck, die zagh noch bloet, noch broeder,

 

Noch iemant aen. zoo wort een edel hart vervoert^98-99

100

Van gramschap, als het bloet ontstelt is, en geroert.¹⁰⁰

 

Wat vieltme lang, na dat langduurigh ommezwerven,

 

Uw hof en aenschijn noch twee jaeren hier te derven!

 

Gy hebt u evenwel noch over my ontfermt,

 

De straf getoomt, en uw' weerspannigen beschermt.¹⁰⁴

105

U is alree bekent hoe by my was besloten¹⁰⁵

 

Te noôn op 't offerfeest zoo veele altaergenooten,

 

Als mijne godevaert uit omgelege steên¹⁰⁷

 

Begunstighden. het volck quam op dien roep by een,

 

Noch vroeger dan men docht. dit perst my dus te spoeden,¹⁰⁹

110

En hunnen yver, die zoo groot is, aen te voeden,¹¹⁰

 

Eer zy verstroien. door dien toeval, niet verwacht,¹¹¹

 

Dient mijne reis gespoet, ontijdigh, en by nacht.

 

Magh ick dees godtschult nu in Hebron Godt betaelen,

80 deught: weldaad.

82 Vgl. Inhoudt, r. 16.

83 Gessur (Gesur): Levietenstad in Kanaän, behorende aan de stam Ephraïm.

84 Daer: waar.

86 quijtgeschouden: kwijt gescholden.

87 nederslagh: doodslag (op Ammon) (Ned. Wdb. IX. 1794).

88 maelen: mijn gedachten vervullen (Ned. Wdb. IX, 143-44).

89 Verdaghvaert my: roept mij op om.

90 worpt: werpt.

91 oorelof: verlof.

92 godtsschult: zware schuld tegenover God (vgl. vs. 113 't zelfde woord met ene s); staet vast: is onwrikbaar.

97 De treck tot: de veiliefdheid op; zelve: zelfde.

98-99 zagh aen: ontzag; bloet: naaste verwanten; vervoert van: meegesleept door.

100 ontstelt: in opwinding geraakt.

104 getoomt: ingetoomd, ingetrokken; uw' weerspannigen (zoon).

105 by: door.

107 godevaert: tocht naar een godgewijde plaats.

109 men docht: men verwacht had. Docht behoort eigenlik by het onpersoonlike ww. dunken; perst: dringt.

110 aen te voeden: aan te wakkeren.

111 verstroien: (weer) uiteen gaan; toeval: toeloop (Mnl. Wdb. VIII, 490).

[p. 34]

 

Uw kroon zal op mijn hooft met vollen zegen straelen.

David:

115

Wat haelt gy Thamar op, en Ammon? zwijgh hier af.¹¹⁵

 

Gena bestulpt uw schult, gelijck de zerck zijn graf.¹¹⁶

 

Brengt uw belofte dit door zoo veel toestels mede;¹¹⁷

 

Treck op, mijn zoon: treck op naer Hebron: keer met vrede.¹¹⁸

 

'k Had dees godtvruchtigheit en tijding dezen nacht

120

Van mijnen Absolon, dien schoonen, niet verwacht.

 

Hy licht alle andren voor, in Godt zijn woort te houden.¹²¹

 

Wy hebben hem te spa zijn misdrijf quijt geschouden.

 

Wat draeght de zoon ontzagh aen vaders majesteit!¹²³

 

Met welck een nedrigh harte en onderdaenigheit

125

Bejegende hy ons, in 't bloeien van zijn jaeren!¹²⁵

 

Wat heeft mijn troon een steun aen zulcke ryxpylaeren

 

Van zoonen! een geluck, dat weinigen gebeurt.^126-27

 

De hemel heeft voor hem zijn gaven uitgekeurt,¹²⁸

 

Naerdien de schoonheit en godtvruchtigheit te gader

130

Met grooter gunst zich in hem paeren. volgh uw' vader,¹³⁰

 

Mijn dochter Thamar. volgh my na, terwijl de rey

 

Van Aron ons met zang naer Moses hut geley'.¹³²

 

Levyten, heft nu aen met uitgeleze klancken^131-33

 

En vrolijckheit den naem des oppersten te dancken,

135

Om 't onderling verdragh van vader en van kint,¹³⁵

 

Ons waerder dan de kroon, en 't waerste dat men vint.

 

Wanneer de zang bestemt het geen men heeft verkoren,¹³⁷

 

Dan klinckt die galm en wijs veel schooner in onze ooren.

REY VAN LEVYTEN. DAVID.

I. Zang:

 

Zingt ter eere van de kroon,

140

  Nu de zoon

 

Treckt op vaders welbehaegen,¹⁴¹

 

Nu gehoorzaeme Absolon

 

Met de zon¹⁴³

 

Godt zijn offers op zal draegen.

145

  Wie Godt zijn belofte houdt,

 

En betrouwt

115 hier af: hiervan, hierover.

116 bestulpt: bedekt.

117 zoo veel toestels: zoveel bijkomstige omstandigheden(?).

118 Na deze woorden verlaat Absolon het toneel.

121 licht voor: geeft een lichtend voorbeeld.

123 draeght ontzagh aen: heeft eerbied voor.

125 Bejegende hy: trad hij tegemoet.

126-27 rijxpylaeren Van zoonen: zonen die als zuilen het rijk stutten; gebeurt: ten deel valt.

128 uitgekeurt: uitgezocht.

130 gunst: innige verbinding.

132 Moses hut: vgl. vs. 39.

131-33 de rey van Aron: de koorlevyten (vgl. vs. 5).

135 verdragh: goede verstandhouding.

137 bestemt: bekrachtigt (Ned. Wdb. II, 2141), krachtige uiting geeft aan; heeft verkoren: als dierbaar beschouwt.

141 op: na het verwerven van.

143 Met de zon: bij zonsopgang.

[p. 35]

 

Op den troost der oude vadren,¹⁴⁷

 

Toont dat hy zijn' oirsprong nam

 

Uit den stam,

150

Daer de stammen om vergadren.¹⁵⁰

I. Tegenzang:

 

Hebron is het kerreckhof,

 

Dat de stof

 

En 't gebeent der oudren heiligh

 

In zijn' stillen schoot bewaert,^151-54

155

  Daer elck vaert¹⁵⁵

 

Om te bidden stil en veiligh.¹⁵⁶

 

Om der vadren overschot¹⁵⁷

 

Hoort'er Godt

 

Naer d'aendachtige gebeden.¹⁵⁹

160

  's Volx brantoffer, hem gewijt

 

Op zijn' tijt,

 

Eert zijn' naem uit alle steden.

II. Zang:

 

Hebron, vryburgh der Hebreen,¹⁶³

 

Zagh voorheen

165

David hier de kroon opzetten,

 

Daer hy zeven jaeren trots

 

Van die rots

 

Zijn benijders zagh verpletten.

 

Absolon, die schoone, zagh^165-168

 

Hier den dagh

170

Opgaen uit des hemels poorte.

 

Billijck dat zijn hart geweckt¹⁷¹

 

Nu noch treckt

 

Naer de stadt van zijn geboorte.

II. Tegenzang:

175

  Billijck dat hy op die stê,¹⁷⁵

 

Om den vrê

 

En zijn vaders zoen verworven,

147 troost: hulp, steun.

150 die het middelpunt van alle andere stammen vormt.

151-54 Vgl. Inhoudt, r. 22-23; heiligh: achtergeplaatst adj. bij gebeent.

155 Waarheen ieder trekt.

156 veiligh: nl. in de hoede der voorvaderen.

157 Om: ter wille van.

159 aendachtige: vrome.

163 vryburgh: de Israëlieten maakten van Hebron, na de verovering, een vrije stad.

165-168 Zie 2 Sam. 5, vs. 3 en 5. Een krypt in een rots bij Hebron bevatte de graven der aartsvaderen. Vs. 168 bevat een toespeling op de nederlaag der Filistijnen (2 Sam. 5, vs. 19-20).

171 Billijck dat: het is billik dat ..; geweckt: opgewekt, daardoor getroffen.

175 die stê: zijn geboorteplaats.

[p. 36]

 

Godt wil eeren, nu hy lang,

 

Droef en bang,

180

Als rijxballing heeft gezworven.

 

Wie zijn woort verwaereloost,¹⁸¹

 

En zich troost¹⁸²

 

Dat Godts naem by Jakobs troepen¹⁸³

 

Los en ydel blijft onteert,¹⁸⁴

185

  Wort verleert

 

Hem lichtvaerdigh aen te roepen.

III. Zang:

 

Tusschen bloet en bloetverwant

 

Is een bant

 

Van natuur, niet licht te breecken.

190

  Van een' boom scheurt nimmer tack

 

Zonder krack,

 

Zonder zucht, en jammerteken.¹⁹²

 

Tusschen vader, en zijn kint,

 

Dat hy mint,

195

Is de taeiste bant van maegen;

 

Daer natuur, geraeckt in strijt,¹⁹⁶

 

Maghtigh lijt

 

Watze kan en niet kan draegen.^197-98

III. Tegenzang:

 

Als Godts zegen dan 't gedeeld'¹⁹⁹

200

  Heilzaem heelt,

 

En vereenight het gescheiden,

 

Spaert een danckbaer hart geen stof

 

Om Godts lof

 

Door danckoffers uit te breiden.²⁰⁴

205

  Absolon treckt, heet van gloet,²⁰⁵

 

Op dien voet,²⁰⁶

 

Daer de stammen sterck vergaeren.²⁰⁷

 

O godtvruchte en vreedzaeme aert,

 

Gode waert

210

Meer dan wieroock, en altaeren!

181 verwaereloost: niet nakomt.

182 zich troost: erin berust.

183 by: door.

184 los en ydel: loszinnig misbruikend.
wort verleert: wordt afgeleerd, d.w z. hij zal het niet straffeloos kunnen doen.

192 jammerteken: teken, herinnerend aan een betreurenswaardige breuk.

196 Daer: waar; strijt: tweestrijd.

197-98 smartelik ondergaat al het leed dat verdraaglik en (soms) onverdraaglik is Deze treffende verzen zijn een uiting van Vondel's eigen leed over zijn zoon.

199 't gedeeld': het gescheidene (vs. 201).

204 uit te breiden: te verbreiden.

205 heet van gloet: met vurig verlangen.

206 Op dien voet: met die bedoeling.

207 Daer: waar; sterck: in groten getale.

[p. 37]

David:

 

Beleef ick dees gezegende uur!

 

Gewis een versche dootquetsuur²¹²

 

Bequam noit balssem aengenaemer

 

Dan my dees wijs. mijn dochter Thamer,²¹⁴

215

Hoe luidt dit anders dan het plagh!

 

'k Verlang na'et opgaen van den dagh

 

Te hooren hoe ontelbre zielen,

 

Als byen in een' bykorf, krielen²¹⁸

 

Te Hebron, daer geheele steên

220

Mijn zoons danckoffers bly bekleên.²²⁰

 

Trê met ons in, om tijt te winnen.

 

Nu straelen goude cherubinnen

 

En Godt, uit zijn' genadetroon,^222-23

 

Ons klaerder toe, op dezen toon.

225

De Godtheit schijnt mijn hart te wecken.²²⁵

 

Ick wil hier op mijn snaeren trecken²²⁶

 

Zoo hoogh als oit, tot 's hemels prijs.

 

Dees blyschap eischt een nieuwe wijs.

212 een versche dootquetsuur: een pas toegebrachte dodelike wonde.

214 dees wijs: dit loflied.

218 krielen: wemelen.

220 bekleên: bijwonen.

222-23 Vgl. Gebroeders, vs. 203-208.

225 wecken: vgl. vs. 171.

226 mijn snaeren trecken: mijn harp bespelen.