De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663
(1936)–Joost van den Vondel–
Auteursrecht onbekend
[pagina 922]
| |
Het tweede bedryf.
KRYGHSRAET. FONTEIUS.
Kryghsraet:
De stedehouder komt zeeghaftigh herwaert aen
570[regelnummer]
Uit Kattenlant. de toght is naer zijn' wensch vergaen.
Het past den krijghsraet eerst den helt te wellekomen,
Die alle vyanden manhaftigh in kon toomen.
Men steeck' de krijghsklaroen, en ga hem in 't gemoet.
Hy stapt ter Rijnpoorte in, gevolght van zijnen stoet.
575[regelnummer]
Wie d'eer van 't Roomsche rijck behartight laet' zich hooren.
De vreught van zulck een zege is niet in 't hart te smooren.
Kornels en hopliên, helpt dees wellekomst bekleên
Met een gemeene stem: het heil is algemeen.
Weest overwellekom. ter goeder tijt bejegenen
580[regelnummer]
Wy uw doorluchtigheit. dat u de goden zegenen,
Beschermer van den staet, door uw beleit gestijft.
Gy zijt de slaghpen, daer 's rijx adelaer op drijft,
Die Asie en Euroop ziet onder zijne voeten.
Waer Cezar hier, hy quaem u met den raet begroeten.Ga naar voetnoot584
Fonteius:
585[regelnummer]
Een oproer dat zijn hooft alree scheen in de lucht
Te steecken, houdt zich laegh, en zwicht voor 't lantgerucht
Van deze zegefaem, met kracht vooruit geronnen.Ga naar voetnoot587
Kryghsraet:
Verhael toch op wat wijs de vyant wert verwonnen,
Gevangen en verstroit, op zijnen eigen gront.
590[regelnummer]
Het lust ons dit verslagh te hooren uit uw' mont.
Fonteius:
De Katten, d'allerbraefste en strijtbaerste in Germanje,
Geloofden dat het rijck zou spatten; in Hispanje
De grijze Galba, met zijn ooreloghsgespan,Ga naar voetnoot592-593
Uitbersten; Vindex meer dan hondertduizent manGa naar voetnoot594
595[regelnummer]
Opbrengen, en, gelijck een Julius, de wallenGa naar voetnoot595
Van Rome uit Gallie gewapent overvallen;
Britanje, uit zijnen slaep geweckt en opgestaen,
| |
[pagina 923]
| |
De Roomsche heirkracht uit het slavende eilant slaen;
En d'oude Batavier, met d'aengegrensde buuren
600[regelnummer]
Verbittert, Rijn en Maes en Wael en Noortstrant schuurenGa naar voetnoot600
Van 's rijx bezettingen, hun leggende op den hals.
De Katten droomden dit, het was dan waer of valsch,
Zy rustten heimlijck toe, om herwaert af te zacken,
En, eer men hen verwachte, al Cezars maght te knacken.
605[regelnummer]
Ick waeckte, door mijn spien verzekert van dit stuck:Ga naar voetnoot605
En om, voor hen gereet, het dreigende ongeluck
Te stuiten, ruckte voort, eer iemant dit vermoede.
Zy laegen toghtree, doch te luttel op hun hoede,
Elck aen zijn' eigen disch, in 't woeste Hartewoudt.Ga naar voetnoot609
610[regelnummer]
Men braste, en dronck, en klonck, en stofte, trots en stout,
Den Roomschen adelaer te zitten in de veêren,
Dat hy met Duitschen roof vergeeten zou te keeren.
Dit zwoerenze onderling, en sterckten 't by den dranck
Met vrolijck boschgeschal, en trotsen wapenklanck.
615[regelnummer]
Zoo loock de midnacht stil den slaeperigen dronckenGa naar voetnoot615
Zijne oogen. het gedierte ontwaeckte van het roncken.
Hun paerden gingen vast te weide, vry en losGa naar voetnoot617
Van toom en teugel, aen de slincke zy van 't bosch:
En zy, die anders scherp op oorloghsvoordeel letten,
620[regelnummer]
Vergaten door den dronck nu schiltwacht uit te zetten.
Wy, door den loozen spie van hunne onachtzaemheit
Verkuntschapt, ruckten flux met orden en beleit
Ten bossche in, by de maen, opgaende om ons de paden
Te wijzen door 't geruisch der schemerende bladen.
Kryghsraet:
625[regelnummer]
Ons lust te hooren hoe zy wierden opgeweckt.
Fonteius:
De man lagh by zijn vrou en kinders uitgestreckt,
Op eene zode vast in slaep: een ander leunde
Half slaepende aen een eick, daer d'elleboogh op steunde.
D'een lagh begraven in de ruighte, en bieze en riet:
630[regelnummer]
Een ander, op een' boom om hoogh geklommen, liet
De beenen en het hooft, al suizebollend hangen.
Ick mompelde heel zacht: nu rustigh aengevangen.
Een ieder schiete en houwe in 't hondert, dat het kraeckt.
| |
[pagina 924]
| |
De krijghsgodt noodt ons op dit boschbancket. zoo raeckt
635[regelnummer]
Men blindling vleesch, en been, en beckeneel, en schenckels,
Als in een vleeschhal, daer de slaghter tot aen d'enckels
In roockend runderbloet zich baed, bespat, bebloet.
Het huilen galmt door 't bosch, zoo vreeslijck en verwoet,
Gelijck of loeiend vee, in stallingen gedompelt,
640[regelnummer]
Van wolvenkudden uit het sneeu wert overrompelt.
Wat vlughten kon, ontvlughte, en hielt niet langer stant.
d'Een dieper boschwaert in; een ander naer het lant
Wou in de vlacke wey te paerde ons tegenstreven,
Maer quam te spaede, en vondt de paerden wechgedreven
645[regelnummer]
Door onze knaepen: alle op eenen oogenblick,
Elck van een voetknecht, nu een ruiter in hun schick.Ga naar voetnoot646
Wy spaerden 't overschot, en voerden het gevangen,
En keeren, rijck van roof, met wapenen behangen,
Te heiligen aen Mars, Jupyn, en Nero zelf.Ga naar voetnoot633-49
Kryghsraet:
650[regelnummer]
Gelooft zy vader Mars. men hangze in kerckgewelf,
Of hechtze aen een' pylaer, naer d'oude Roomsche zede.
Maer Fronto keert weêrom. wat tijding brengt hy mede?Ga naar voetnoot652
FRONTO. FONTEIUS. KRYGHSRAET.
Fronto:
Heer overwinner, dat de Goden u behoên,
Gy keert ter goeder uure, en kunt den optoght spoên,Ga naar voetnoot654
655[regelnummer]
Verwinnen op zijn tijt, en tijdigh wederkeeren.
Wy mogen uw gezagh en opzicht niet ontbeeren.
Fonteius:
Hoe ging 't u? hebtge een' hoop Baethouders t'scheep geleit?Ga naar voetnoot657
Fronto:
Met moeite t'scheep gebragt. al d'oever zagh beschreit
Van grootmoêr, moeder, nicht, schoondochter, zuster, moeien.Ga naar voetnoot659
660[regelnummer]
Het scheen geen afscheit van bloetvrienden, maer te groeien
Tot opstant, en een' storm van wederspannigheit.
Zy vielenze om den hals. bescheit noch onbescheitGa naar voetnoot662
Moght gelden, onder al dit jammeren en treuren.
| |
[pagina 925]
| |
Men konze met gewelt niet van elckandre scheuren.
665[regelnummer]
Natuur quam boven, en meteen boosaerdigheit.
Men schroomde bondelrecht, noch Cezars majesteitGa naar voetnoot666
En naem te lasteren, te schenden onder 't klaegen:
Doch veel staetkundigen, die uit hunne oogen zagenGa naar voetnoot668
Wat dit wou zeggen, en beluisterden wat spraeck
670[regelnummer]
Zy mompelden op straet, getuigen dat de wraeck
Ons dreighde met een hooft, om zich van 't juck t'ontlasten.Ga naar voetnoot671
Het waer nootwendigh dit wat dieper t'ondertasten,
En uit te boezemen wat brant van staet hier smeult,Ga naar voetnoot673
Gelijck een vonck met asch bedeckt. geloof hier heult
675[regelnummer]
Een manshooft me, die 't spel aenschout met koele zinnen,Ga naar voetnoot675
En broet en koestert het verraet, en houdt zich binnen.
Ick heb hun hoofden, twee gebroeders, in het oogh,
En, hen bespiedende, meer pijlen tot mijn' boogh,
Om, met uw kennisse, eens de strenge pees te slaecken.Ga naar voetnoot679
680[regelnummer]
Zy moeten onder, wil men 't quaet te boven raecken.
Fonteius:
Dit stemt niet qualijck met mijne inzicht overeen.
Fronto:
Hadde uwe vroomheit niet de Katten plat getreên,Ga naar voetnoot682
De storm van oproer zoude op Rijn- en zeekust waeien.
Fonteius:
Nu druipenze, en ontzien in 't vlacke velt te kraeien.
Fronto:
685[regelnummer]
Geloofme by mijn woort, zy leggen op hun luim.Ga naar voetnoot685
Fonteius:
Betoom uwe achterdocht, die weit misschien te ruim:
Of geefme een klaerder blijck van zulck een misvertrouwen.
Fronto:
Ick koom den Rijn af, voor mijn' optoght, u ontvouwenGa naar voetnoot688
Mijn wedervaeren, in 't geleiden van de vracht.
690[regelnummer]
Ick volghde met een stoet te paerde, niet bedacht
| |
[pagina 926]
| |
Op eenigh reisgevaer, als plotzeling, van boven
Ten heuvel af, een troep straetschenders quam gestoven
Naer 't water toe, om ons dien keizerlijcken buit
t'Ontzetten met gewelt. de jaeger zagh vooruitGa naar voetnoot694
695[regelnummer]
Ter rechter zijde hoe die stofwolck aen quam glippen.Ga naar voetnoot695
Hy vont uit schrick geraên de lijn te laeten slippen,
t'Ontrennen naer beneên. de stuurman hoort geschal,Ga naar voetnoot697
En smijt het roet in ly, en zet aen laeger walGa naar voetnoot698
Het schip, met menschevleesch, tot Cezars dienst, geladen.
700[regelnummer]
Wy dondren brieschende op. de stroopers, op verraeden
Gewelt en oproer uit, verneemen ons met schroom,
En wenden, toen die kans hun miste, flux den toom.
Hun paerden vlogen, recht als blixems, al te zamen
Door 't stof ten moortbossche in, waeruit zy herwaert quamen.
705[regelnummer]
Ick vondt geraeden weêr te keeren, om verslagh
Te doen, en zulck een stuck te brengen aen den dagh.
Te Duitschburgh zal het schip mijn wederkomst verbeiden,Ga naar voetnoot707
Om, met meer volx gesterckt, het hooger te geleiden.
Fonteius:
Men kent den vogel aen zijn veders. maeltge hen
710[regelnummer]
Naer 't leven af, misschien of ick die vogels ken.
Fronto:
Het scheenen opgeruide oproerige Barbaren.
't Gezicht alleen van verre een' krijghsman zou vervaeren.
Kryghsraet:
Beschrijf ons hun gestalte, om zekerder te raên.
Fronto:
Zy zetten het te snel van verre op vlughten aen;Ga naar voetnoot714
715[regelnummer]
Gelijck een helsch gespoock en baerelijcke droezen.Ga naar voetnoot715
De schelmen deckten hooft en schouder met karpoezenGa naar voetnoot716
Van stierenhuiden, ros van verf. de naeckte borst
Geleeck een kolder, dick van leder, en een korst,
Uit eelt en zweet gegroeit. zy staecken ossenhorensGa naar voetnoot719
720[regelnummer]
Afgrijslijck in de lucht, gelijck gespitste torens.
De stieretanden, in het villen aen de huit
Gelaeten, slingerden, om schrickelijcker uit
| |
[pagina 927]
| |
Te kijcken, langs de wang van weêrzijde onder 't jaegen.Ga naar voetnoot723
Een schacht, met een smal bladt van yzer scherp beslagen,
725[regelnummer]
Was 's ruiters hantgeweer. zoo quamenze op een' drafGa naar voetnoot725
Aenstooten naer den stroom, maer spatten boschwaert af,
Zoo dra ick, met mijn' troep gewapent, op quam daegen.
Wy vonden niet geraên een' sprong met hun te waegen
In 't moortbosch, anders waer de laegh misschien ontdeckt.Ga naar voetnoot729
Fonteius:
730[regelnummer]
En of wy 't moortbosch noch, zoo wijt het zwaeit en streckt,
Bezetten over al met onzen ruitervlogel;
Ten minste kregen wy een veder van dien vogel.
Fronto:
Geloof niet dat dees laegh zich lang in 't moortbosch houdt.
Fonteius:
Zy zijn alreede ontdeckt, en hondert jaeren out.Ga naar voetnoot734
735[regelnummer]
Zoo stout een schelmstuck zit te hoogh in top geklommen.Ga naar voetnoot735
Fronto:
Geloof zy zijn te rugge en over Rijn gezwommen,
Van waerze quamen: want z'ontzien geensins, met toom
En paert, in 't harrenas te brieschen door den stroom.
Fonteius:
Zoo kent gy dezen aert genoegh aen hun manieren.Ga naar voetnoot739
Fronto:
740[regelnummer]
Gewis een landaert van rebelle Batavieren,Ga naar voetnoot740
Verbonden aen hun hooft. het zy hierme zoo 't wil;
Een brant van oproer smeult al heimelijck en stil,
Terwijlwe onachtzaem ons aen ydelheên vergaepen.
Fonteius:
Men magh in staetgevaer niet sammelen noch slaepen:
745[regelnummer]
Want als gestichte brant by nacht ten daecke uitslaet,
De wint daer onder blaest, dan rept men zich te laet.
Nu eerst het hart gesterckt. wy dienen tijt te winnen.
De tijt eischt raet en spoet. treet t'zamen met ons binnen.
| |
[pagina 928]
| |
I. Zang:
Geluckigh leefden wyGa naar voetnoot749
750[regelnummer]
Voorheene, eer vreemde heerschappy
Den vryen hals quam drucken
Met haere slaefsche en ysre jucken.
Men kocht geen eigen erf,
Noch sloot met graft en haegh zijn werf,
755[regelnummer]
Maer dreef gemeene ploegenGa naar voetnoot755
Door 't lant, en leefde met genoegen.
De laege leeme hut
Plasregen wint en hagel schut.Ga naar voetnoot758
De disch stont niet geladen
760[regelnummer]
Met leckernye en overdaeden,
Maer ooft, in 't wilt gegroeit
Aen boomen, met geen mes besnoeit.
Het wiltbraet was ons spijze,
En kaes en stremsel, naer lantswijze.
765[regelnummer]
De man, verplicht door trou,
Genoeghde met een kuische vrou,
Die schaemroot ingetogen
Haer' heer en heerschap zagh naer d'oogen.
De huiswaert, zonder last,Ga naar voetnoot769
770[regelnummer]
Noodt nagebuur en vreemden gast,
Zoo gastvry, als zijn maegen.
Men voelde geene uitheemsche plaegen.
I. Tegenzang:
Men acht geen zilverwerck,
Noch gout, noch munt, gekent aen 't merck.
775[regelnummer]
Zy wislen waer aen waeren,
Niet ver gehaelt door zoute baeren,
Maer in het Duitsche lant
Gegroeit, of met hunne eige hant
Gewrocht in laege hutten,
780[regelnummer]
Om 's menschen leven t'onderstutten.
De hutten, niet getoit
Noch dicht by een, maer wilt gestroit
Aen vlecken, en aen dorpen,
| |
[pagina 929]
| |
Niet licht den brant zijn onderworpen.
785[regelnummer]
Hun timmerhout is ruw,
En ongeschaeft, de rijckste schuw
Van lijstwerck en cieraden,
Gesneên gebloemt, als ooft en bladen.
De bast en schors bedeckt
790[regelnummer]
De hut, wanneer de regen leckt.
Men bezight kalck noch tegel,
Noch steen, gemetst op eenen regel.
Een deel schuilt, voor gevaer
Van krijgh, in holen diep en naer,Ga naar voetnoot794
795[regelnummer]
En berght zich voor den rover.
Zoo brengt de Duitschman 't leven over.
II. Zang:
Geen woecker vrat verwoet
Zijn evennaestens vleesch en bloet.
De vacht en vlasbloem kleedden
800[regelnummer]
De hallefnaeckte en stercke leden.
De dochters huwen spa
Aen een hardtvochte wederga,Ga naar voetnoot802
En beide hoogh van jaeren,Ga naar voetnoot803
Waerom zy vroome vruchten baeren.Ga naar voetnoot804
805[regelnummer]
Ontvonckte brant van twist,
Het wert door scheitsmans flux geslist.
Al d'edelsten regeeren.
De vroomste in oorlogh triomfeeren.
Der vorsten maght bestaet
810[regelnummer]
In schijn en uiterlijck gelaet:Ga naar voetnoot810
Want om niet af te dwaelen
Bepaelt haar 't volck in enge paelen.Ga naar voetnoot812
Zoo kon de vryheit staen.
De heer bemint den ouderdaen,
815[regelnummer]
En d'onderdaen, zijn heeren
Ontziende, helpt alle onheil keeren.
Het schouspel, zonderlingGa naar voetnoot817-vlgg.
Gepast op wapenoefening,
| |
[pagina 930]
| |
En niet om loon te trecken,
820[regelnummer]
Tot oirbaer tijtverdrijf kon strecken.
II. Tegenzang:
Geen rechter recht uit gunst
Of haet. geen pen, noch letterkunst,
Noch stomme boecken spreecken
Van goede zeden en gebreecken:
825[regelnummer]
Het schepzelboeck alleenGa naar voetnoot825
Leert hen aenbidden d'eeuwigheên,
Uitstraelende in het wercken,
De godtheit, niet bemuurt in kercken.
Zy wijden gode in 't wout
830[regelnummer]
Een kerck, van ongekorven hout,Ga naar voetnoot830
Daer zy de daeden melden
Van 's lants beschutteren en helden.
Zy schuwen diep te treên
In 't hol van Godts verholentheên,
835[regelnummer]
Met geen vernuft te schatten,
Maer door 't geloof te vatten.
De godtsdienst hielt met schroom
Voor straf de woestheit by den toom.Ga naar voetnoot837-838
De hoop op 't ander leven
840[regelnummer]
Hiet elck zijn recht en eer te geven.
Der Duitschen waertste pant,
De goude vryheit hielt dus stant
In Nederduitsche beemden,
Voor d'overkomst van deze vreemden.
Toezang:
845[regelnummer]
Hoe is nu d'oude tijt verkeert
Door d'overkomst der vreemdelingen!
Batavie leght overheert,
En laet zich knevelen en dwingen.
Rechtvaerdigheit, uit schrick gevlught,
850[regelnummer]
Zocht in de wolcken zich te bergen.
O Julius, zie uit de luchtGa naar voetnoot851
Hoe uw naezaeten Duitschen tergen.
Uw nazaet schat Baethouwers niet
| |
[pagina 931]
| |
Mebroeders, vrienden, bontgenooten
855[regelnummer]
Van 't uitgebreit Romainsch gebiet,
Naer 't vreverbont, met u gesloten.
Gewelt en wreetheit gaet in zwang.
Bemintge 't recht der vrye volcken,
Getrapt te bijster en te bang,
860[regelnummer]
Zie eenmael neder uit de wolcken.
En, zoo uw godtheit onrecht haet,
Herstel ons in den ouden staet.
|
|