Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663 (1936)

Informatie terzijde

Titelpagina van De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663
Afbeelding van De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663Toon afbeelding van titelpagina van De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (38.40 MB)

XML (3.51 MB)

tekstbestand






Genre

proza
poëzie
drama

Subgenre

verzameld werk
epos
gedichten / dichtbundel
tragedie/treurspel
poëtica
leerdicht
hekeldicht


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663

(1936)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende
[pagina 932]
[p. 932]

Het derde bedryf.

FONTEIUS. FRONTO.
Fonteius:
 
Wy kunnen 't rijxgevaer uit geene donkre tekenen,Ga naar voetnoot863
 
Gelijck uit letteren, voorspellen en berekenen,
865[regelnummer]
Maer zonder klaerheit, op waerschijnelijck vermoên,
 
Door scherpe middelen 't gevreesde schaers verhoên:Ga naar voetnoot866
 
Want zoo 't misluckte, 't zou gansch Duitschlant over klincken.
 
Een arts zal reuckeloos het lichaem niet vermincken
 
Van een gedienstigh lidt, maer wachten zijn gety,Ga naar voetnoot869
870[regelnummer]
Die 't evel openbaert, eer hy besluite, en snyGa naar voetnoot870
 
En afzette, om uit noot inkanckrend quaet te keeren.
Fronto:
 
Wie sammelt moet by wijl met schande en schade leeren.
Fonteius:
 
't Is kunst de tijt en maet te treffen fix en net.
Fronto:
 
Het heil van vorst en volck is d'allerhooghste wet.Ga naar voetnoot874
Fonteius:
875[regelnummer]
In trouwe dienaers is oock 's vorsten heil gelegen.
Fronto:
 
Hun trou is als de punt en sne van 's vorsten degen.
Fonteius:
 
Zy dient dan niet verstompt, maer scherp en gladt gewet.
Fronto:
 
Oprechte trou is schuw van opspraeck en van smet.
Fonteius:
 
Zy wort by wijlen oock uit onverstant gelastert.Ga naar voetnoot879
Fronto:
880[regelnummer]
By wijlen oock met recht, wanneerze allengs verbastert.
Fonteius:
 
Dan geeft de tijt hier blijck en klaere proeven af.Ga naar voetnoot881
[pagina 933]
[p. 933]
Fronto:
 
Niet altijt klaer, uit angst voor een gewisse straf.
 
De kloecken weeten hunne aenslagen loos t'ontveinzen.Ga naar voetnoot883
Fonteius:
 
Maer een noch kloecker, ziet den gront van hun gepeinzen.
Fronto:
885[regelnummer]
Gebruick dan, het is tijt, uwe oogen en gezicht.
Fonteius:
 
't Verraet van Piso wert gestraft als 't quam in 't licht.Ga naar voetnoot886
 
Men strafte 't op bewijs, en uitgeborste blijcken.
Fronto:
 
En Cezar raeckte om hals, eer 't schelmstuck uit quam kijcken.
Fonteius:
 
Die laegen raeckten bey de vorsten in persoon.Ga naar voetnoot889
Fronto:
890[regelnummer]
Nu raeckt het 's vorsten staet, een wacht, u streng geboôn.Ga naar voetnoot890
Fonteius:
 
'k Beken wy draegen oock den naem van staetbehoeders.Ga naar voetnoot891
Fronto:
 
Zoo let voorzichtiger op dees doortrapte broeders.
Fonteius:
 
Zy sproten alle beide uit koningklijcken stam.
Fronto:
 
Gestooten uit het rijck, dat lang een ende nam.
Fonteius:
895[regelnummer]
De Batavier ontzietze, en eertze, als d'eerste vorsten:
Fronto:
 
Die heilge Julius het hooft niet bieden dorsten.Ga naar voetnoot896
Fonteius:
 
Zy traden in verbont door eerelijck verdragh:
[pagina 934]
[p. 934]
Fronto:
 
Maer staen verplicht aen 't rijck, en keizerlijck gezagh:
Fonteius:
 
Als medebroeders, en getrouwe bontgenooten.
Fronto:
900[regelnummer]
Gy moetze intoomen in hun hoofden, niet verstooten.Ga naar voetnoot900
Fonteius:
 
Ten minste met een' schijn, verschoonbaer by 't gemeen.
Fronto:
 
Zy treden u, ontziet gy hen op 't hart te treên.
Fonteius:
 
Op welck een wijze zou dit volck zoo verre komen,
 
Een stuck bestaen, te stout om slechts te dorven droomen?
Fronto:
905[regelnummer]
Gebruick uw zinnen. 'k geef uw wijsheit dit te raên.
Fonteius.
 
Het lustme uit uwen mont te hooren en verstaen
 
Op welcke middelen de Batavier zijn zinnen
 
Zou spitzen; hoe en waer het schellemstuck beginnen.
Fronto:
 
Waer ick verdruckt, als zy, en vyant van het rijck,
910[regelnummer]
En hun in adeldom en stam en staet gelijck,
 
'k Wou glimpigh, onder schijn van 't offren aen de goden,
 
's Lants grooten en de braefste op d'offermaeltijt nooden,
 
In 't Godtgewijde bosch, en [als by maneschijn
 
De midnacht opquam, na het brassen, en de wijn,
915[regelnummer]
In 't brein gesteigert, moedt en rustigheit verweckte,
 
Eer iemant slaeperigh de leden nederstreckte,]
 
De deught ophaelen van 't Batavische geslacht,
 
En d'oude vryheit, door 't Romainsch gewelt verkracht:
 
Hoe adeldom en volck, berooft en uitgezopen,
920[regelnummer]
Nu slavende onder 't juck, geen' aêmtoght durven hoopen:
 
Hoe jeught en ouderdom geketent wort vervoert.
 
'k Wou hier op klampen hoe de twist al 't rijck beroert,Ga naar voetnoot922
 
De keurebenden, aen 't verloopen, velt verliezen,
 
En, wrockende onderling, uit wraeckzucht zijde kiezen,Ga naar voetnoot924
[pagina 935]
[p. 935]
925[regelnummer]
Verlangende elck met smart naer een doorluchtigh hooft,
 
Dat haer besolding van alle achterstel belooft.Ga naar voetnoot926
 
Hoe zou de Batavier, geneight zijn' smaet te wreecken,
 
Toeluistren, en, verhit van wraeck, het hooft opsteecken,
 
En roepen: het is tijt den hals t'ontslaen van dwangk.
930[regelnummer]
Het bosch zou galmen, op den vloeck en wapenklangk
 
Der gasten, die aldus hun vloeckverwantschap slooten.Ga naar voetnoot931
 
Dan Kennemaer, Westvries, en Waterlants genooten,
 
Dan Tonger, Triersman, Gal, en Britten, over zee,
 
Gemaent het luie zwaert te rucken uit de schee.
935[regelnummer]
Den Duitschen hoefde men geen hart in 't lijf te spreecken.
 
Het zoume aen toeval van hulptroepen niet ontbreecken:Ga naar voetnoot936
 
En zoo men 't Roomsch gewelt op onze zijde kreegh;Ga naar voetnoot937
 
'k Wou Maes en Wael en Rijn afloopen met een veegh,Ga naar voetnoot938
 
En overweldigen uw burgen en kasteelen.
940[regelnummer]
Waer zege is loopt elck toe, om diep in roof te deelen.
Fonteius:
 
Geen keurebende zou zoo reuckloos ommeslaen,Ga naar voetnoot941
 
Uit angst van 's keizers toorne op haeren hals te laên.
Fronto:
 
Men most op 's keizers naem de wapens eerst aenvaerden,
 
En, in de schaduw van Vespaziaens standaerden,Ga naar voetnoot944
945[regelnummer]
Het oorlogh voeren, niet als vyanden van 't rijck,
 
Maer tot beslechting van den smaet en 't ongelijck
 
Geleden by het volck, van die hunn' eedt verzaeckten.Ga naar voetnoot947
 
Zoo ging men best vermomt, tot datwe schrap geraeckten.Ga naar voetnoot948
Fonteius:
 
Gevaerlijck waer het, zoo de vyant dit verstont.
950[regelnummer]
Gy wijst den wegh, en geeft hem d'uitkomste in den mont.
 
Ick vind geraeden met den Krijghsraet raet te pleegen,
 
En zulck een staetbelang voorzichtigh t'overweegen.
Fronto:
 
En zoo de krijghsraet eer de zachtste zijde hiel:Ga naar voetnoot953
 
Gy most besluiten, 't viel dan echter uit hoe 't viel.Ga naar voetnoot954
955[regelnummer]
De majesteit kan u hierover niet bezwaeren:
 
Naerdien uw strengheit hem in eere wil bewaeren.
[pagina 936]
[p. 936]
Fonteius:
 
Laet flux den krijghsraet hier verschijnen, en terwijl
 
Wy ons beraeden, ga verneem eens in der yl
 
Wat maeren ons de spiên aenbrengen met den morgen.
960[regelnummer]
Wie 's vorsten staet bewaeckt, dient nacht en dagh te zorgen.
FONTEIUS. KRIJGHSRAET.
Fonteius:
 
Gestrenge krijghsraet, nu voorzichtigh opgepast.
Krijghsraet:
 
Gebie wat u belieft: wy volgen uwen last.
Fonteius:
 
Men vreest een' opstant van Batavische Barbaren.
Krijghsraet:
 
Misschien een' droom, gegront op uitgestroide maeren.Ga naar voetnoot964
Fonteius:
965[regelnummer]
Geen' droom, maer boosheit, daer de tijt van zwanger gaet.
Krijghsraet:
 
Een onvoldraege vrucht, en vondeling op straet:Ga naar voetnoot966
Fonteius:
 
Te kennen aen het kroost, dat zweemt naer zijnen vader:Ga naar voetnoot967
Krijghsraet:
 
Die most een booswicht zijn, en rijxpest, en verraeder:Ga naar voetnoot968
Fonteius:
 
Een lantverraeder, en een booswicht in den aert.
Krijghsraet:
970[regelnummer]
Dat zal eerst blijcken, als de misdraght is gebaert.
Fonteius:
 
Dan waer de rijxpest al tot ons bederf geboren.
Krijghsraet:
 
Zoo woudtge 't bastertkint in zijn geboorte smooren:
Fonteius:
 
Met reden, eer die smet de lucht alom bederf.
Krijghsraet:
 
Bewimpel niet, maer geef de zaeck haer' naem en verf.Ga naar voetnoot974
[pagina 937]
[p. 937]
Fonteius:
975[regelnummer]
Verschrickt niet eens, maer let op beide dees gebroeders:
Krijghsraet:
 
Twee pylers van het hof, rechtschape rijxbehoeders:
Fonteius:
 
Voorheene, maer nu gansch verbastert van hun bloet.
Krijghsraet:
 
Zy houden ampteloos een' burgerlijcken voet.Ga naar voetnoot978
Fonteius:
 
Zy houden zich bedeckt, dat kan uw oogh misleiden.
Krijghsraet:
980[regelnummer]
De daet leert vroomen en verraeders onderscheiden.
Fonteius:
 
De Katten vingen op hunn' winck dien heirtoght aen.Ga naar voetnoot981
Krijghsraet:
 
Nu leggenze in den gront, om nimmer op te staen.
Fonteius:
 
Zy leggen niet zoo vlack, of kunnen weêr verrijzen.
Krijghsraet:
 
Men recht op geen vermoên, maer klaerheit en bewijzen.Ga naar voetnoot984
Fonteius:
985[regelnummer]
Men magh om staetbelang oock rechten op vermoên.
Krijghsraet:
 
En als vermoeden dwaelt, hoe raeckt men aen den zoen?
Fonteius:
 
Geen stedehouder staet aen stijl van recht gebonden.Ga naar voetnoot987
Krijghsraet:
 
Gy woudt dan vonnissen op ongewisse gronden?
Fonteius:
 
Wanneer de staet in last beraet noch uitstel lijdt.
Krijghsraet:
990[regelnummer]
Zoo waertge in Asie den hals op aenklaght quijt.Ga naar voetnoot990
[pagina 938]
[p. 938]
Fonteius:
 
Sereen misverfde my met valsche lasteringen.Ga naar voetnoot991
Krijghsraet:
 
Zoo wacht u valsch naer een' betighten hals te dingen.Ga naar voetnoot992
Fonteius:
 
Het hof ontsloeghme van eene opgedichte schult.Ga naar voetnoot993
Krijghsraet:
 
Dat leere u hoe gy nu Baethouwers vieren zult.Ga naar voetnoot994
Fonteius:
995[regelnummer]
De Rijnwacht is ons op een nieu te hoogh bevolen:Ga naar voetnoot995
Krijghsraet:
 
Oock 't heiligh recht, dat magh in schemerlicht niet doolen
Fonteius:
 
De naelt van 't staetkompas wel uit haer streeck verdwaelt.
Krijghsraet:
 
Zoo volgh een vaste star, en geene waelbre naelt.
Fonteius:
 
'k Zal uit 's verdachten mont eerst zien bewijs te trecken,Ga naar voetnoot999
1000[regelnummer]
En letten of 't verraet niet ergens uit wil lecken.
Krijghsraet:
 
Gy tast groothartigen, en forsse leeuwen aen,
 
En durft ontydigh een verziende stuck bestaen.
Fonteius.
 
'k Beken zy schijnen tot geen slecht bewint geboren,
 
En Hanniballen, en doordringende Sertoren,Ga naar voetnoot1004
1005[regelnummer]
Om 't rijck te dompelen in 't uiterste gevaer.
 
Zy neemen wacker alle omstandigheden waer,
 
En rijxgebreken, om in 't endt met heele vlieten
 
Van oproerzucht gezwint naer 't evel toe te schieten,
 
Daer 't lichaem van het rijck de doot aen sterven zou.
[pagina 939]
[p. 939]
Krijghsraet:
1010[regelnummer]
Het gansche rijck gewaeght van hun beproefde trou.
 
Verongelijcktge hen, gy quetst Koriolanen,Ga naar voetnoot1011
 
Niet licht te heelen dan door moederlijcke traenen.
Fonteius:
 
Koriolaen ontfing van Volscen onderstant.
Krijghsraet:
 
Wat volcken vliegen niet, als valcken, van hun hant?Ga naar voetnoot1014
1015[regelnummer]
Hun wrock zal nimmermeer dat ongelijck verzwelgen.
 
De Gal, de Brit, de Duitsch, de Bataviers, de Belgen,Ga naar voetnoot1016
 
De Kennemaer, en Vries, zelfs Keurebenden zienGa naar voetnoot1017
 
Op hunnen voorgangk, om u 't hooft in 't velt te biên.
Fonteius:
 
Wy moeten schrap staen, eer d'aenhangers schrap geraecken,
1020[regelnummer]
Een Argus slaghten, en met duizent oogen waecken.Ga naar voetnoot1020-vlgg.
Krijghsraet:
 
Een schalcke loock met list alle Argus oogen toe,
 
En vrijde met zijn zwaert de schoone melleckkoe,
 
Die tot den buick toe tradt in vette klaverweide.
Fonteius:
 
Men mompelt hoe een zwarm noch korts by Welda schreideGa naar voetnoot1024
1025[regelnummer]
Om een doorluchtigh hooft, dat hen verlossen kon.
 
Zy zwermden vroegh om 't huis der broedren, eer de zon
 
De kim zagh, om met kracht den optoght uit te zetten.Ga naar voetnoot1027
Krijghsraet:
 
De broeders sloegenze af, en wouden 't niet beletten.
Fonteius:
 
Niet zelfs, maer door een laegh Baethouwers aen den stroom.Ga naar voetnoot1029
Krijghsraet:
1030[regelnummer]
Dat's buiten hen. wie houdt baldadigen in toom?Ga naar voetnoot1030
[pagina 940]
[p. 940]
Fonteius:
 
Een lantvooght, die niet schroomt het lant van schuim te vaegen.
Krijghsraet:
 
Wie vyanden verweckt, bezaeit het lant met plaegen.
Fonteius:
 
Wat schaed 's volx vyantschap, wanneer de schrick het treft?
Krijghsraet:
 
En als het volck een hooft op een rondas verheft;Ga naar voetnoot1034
1035[regelnummer]
Dan kan al 't Roomsche rijck 's volx vyantschap niet paeien.
Fonteius:
 
En hierom wil ick 't gras hun onder 't lijf wechmaeien.
Krijghsraet:
 
Uit elcken druppel bloets verrijst een ander hooft,
 
Een vlam van Hydra, traegh gebluscht, en uitgedooft.Ga naar voetnoot1038
Fonteius:
 
'k Ontzie noch Burgerhart noch Julius te daegen,Ga naar voetnoot1039
1040[regelnummer]
Te dreigen, zooze niet antwoorden op ons vraegen.
Krijghsraet:
 
Rechtvaerdigheit is stout, en trots, gelijck een leeu.Ga naar voetnoot1041
Fonteius:
 
Ontbeertze klaeu en tant, wat baet een loos geschreeu?
 
Men kan den brullenden de scherpe nagels korten.
Krijghsraet:
 
August ontzagh het bloet van Cinne zelf te storten,Ga naar voetnoot1044
1045[regelnummer]
Die 't rijck wou schocken, en hem stil naer 't leven stont.
Fonteius:
 
Augustus handelde gelijck hy raedtzaem vondt:
 
Nu heerscht hier Nero, van geen mindren te berechten.Ga naar voetnoot1047
Krijghsraet:
 
Een pleit beginnen valt gemacklijck, maer beslechtenGa naar voetnoot1048
 
Van staetoneffenheit, daer is veel moeite aen vast.
[pagina 941]
[p. 941]
Fonteius:
1050[regelnummer]
's Rechts uitspraeck hangt aen ons, gewettight om dien last
 
t'Aenvaerden, en ten dienst des keizers uit te voeren.
Krijghsraet:
 
Zie toe, gy terght een volck, in veenen en in moeren,Ga naar voetnoot1052
 
Als vorschen, tot den hals gedoken, en gewoon
 
Te huppelen op 't lant en over groene zoôn.
1055[regelnummer]
Het gaet dan onder, en dan boven water heenen.
 
De grooten worden oock gebeten van de kleenen.
 
De veltmuis terght den leeu, van wraeckzucht razend dol.
 
Zy bijt hem fel in 't been, en sluipt weêr in haer hol.
 
Laet geen pluimstrijcker uw voorzightigh oogh verblinden.Ga naar voetnoot1059
1060[regelnummer]
Gy zoeckt den voetstap, maer zult haest den leeusklaeu vinden.Ga naar voetnoot1060
Fonteius:
 
Vertreckt, en daeghtze hier ten hove op staenden voet.
 
Een staetbelang als dit eischt kort beraet en spoet.
JULIUS. BURGERHART. FONTEIUS.
Julius:
 
Heer stedehouder, die Barbaren kunt betoomen,
 
Ter goeder uure wy u hier verwellekomen;Ga naar voetnoot1064
Burgerhart:
1065[regelnummer]
En wenschen dat uw komst tot rust des rijx gedy.
Fonteius:
 
Hoe komt u wellekomst zoo traegh en spade by?Ga naar voetnoot1066
Julius:
 
Wy durven ons op straet noch zien noch hooren laeten.
Fonteius:
 
Wel hoe? wat hindert u? het zijn des heeren straeten.Ga naar voetnoot1068
Burgerhart:
 
Met reden: het gebruick staet ieder even schoon.Ga naar voetnoot1069
Fonteius:
1070[regelnummer]
Wie heeft u 't vry gebruick der straeten dan verboôn?
Julius:
 
De schroomte voor een' hoop ontstelde en dolle wijven.
[pagina 942]
[p. 942]
Fonteius:
 
Een weereloos geslacht, dat luttel kan bedrijven.
Burgerhart:
 
Zy zoecken midlerwijl by mannen troost en raet.
Fonteius.
 
Het weigren stont u vry, in zulck een ongelaet.Ga naar voetnoot1074
Julius:
1075[regelnummer]
Men kan hun ongelaet met weigeren niet paeien.
Fonteius:
 
Geen mannen laeten zich van wijven overkraeien.
Burgerhart:
 
Wy schroomen achterdocht te geven aen het hof.
Fonteius:
 
Hoe geeft dan 't lantgerucht ons achterdenckens stof?Ga naar voetnoot1078
Julius:
 
Gerucht is waer of valsch, en kan geen braven krencken.
Fonteius:
1080[regelnummer]
Hoe komtge dan verdacht? wie voedt dit achterdencken?
Burgerhart:
 
Een losse lastertong kan achterdencken voên.
Fonteius:
 
Men schept uit tekenen by wijlen quaet vermoên.
Julius:
 
Wat quaet vermoeden kan met reden op u hechten?Ga naar voetnoot1083
Fonteius:
 
Dat vraeght u zelven, die u zelven kunt berechten,Ga naar voetnoot1084
Burgerhart:
1085[regelnummer]
Wy leven veiligh, niet bewust van eenigh quaet.
Fonteius:
 
Hoe vreest men dan eer lang voor opstant in den staet?
Julius:
 
Berecht u zelven nu, en antwoort op uw vraegen.Ga naar voetnoot1087
[pagina 943]
[p. 943]
Fonteius:
 
Men hoorde vrouwen van een hooft op straet gewaegen.
Burgerhart:
 
Wat smijt het ongedult van 't vrouwevolck niet uit?
Fonteius:
1090[regelnummer]
Een laegh Baethouwers zette op 't rijxschip aen om buit.
Julius:
 
Zegh vyanden, gewoon op vrybuit uit te loopen.
Fonteius:
 
De Katten laegen reede, om dit gewest te stroopen.Ga naar voetnoot1092
Burgerhart:
 
Nu leggenze gestroopt door uw voorzichtigheit.
Fonteius.:
 
Waerom hebt gy den vorst uw' outsten zoon ontzeit?Ga naar voetnoot1094
Burgerhart:
1095[regelnummer]
Hy was, een wijl geleên, den Rijnstroom op getogen.
Fonteius:
 
Waerom verzontge hem, zoo verre uit vaders oogen?Ga naar voetnoot1096
Burgerhart:
 
Om elders strenger by uitheemschen op te voên.
Fonteius:
 
Waer steeckt uw gemaelin? kon zy haer reis niet spoên?Ga naar voetnoot1098
Burgerhart:
 
'k Geloof zy staet gereet, en op het wederkeeren.
Fonteius:
1100[regelnummer]
Waer steeckt uw zusters zoon? kan zy dat pant ontbeeren?
Julius:
 
De moeder wenscht dat hy magh leeren 't geen hem past.
Fonteius:
 
Zoo zent menze al van kant, terwijl het oproer wast.Ga naar voetnoot1102
Burgerhart:
 
De stedehouder most ons geen verraet opdichten.
Fonteius:
 
Ick toon d'omstandigheên, die kunnen 't oogh verlichten.
[pagina 944]
[p. 944]
Julius:
1105[regelnummer]
Al beuzelmaeren, niet beziens noch hoorens waert.
Fonteius:
 
Uit menige encklen wort een groote schult vergaêrt.Ga naar voetnoot1106
Burgerhart:
 
Nu reken vry: wy staen bereit die schult te boeten.
 
Wat onbescheit is dit? wat zal ons nu gemoeten?Ga naar voetnoot1108
Fonteius:
 
Vergelding naer het werck, dat gy gerockent hebt.Ga naar voetnoot1109
Julius:
1110[regelnummer]
Geen van ons beide heeft in 't pressen zich gerept.Ga naar voetnoot1110
Fonteius:
 
Wie zette heden noch Outleger overende?
Burgerhart:
 
Een weereloze schaer, gedompelt in elende.
Fonteius:
 
Waer zochtze heul en hulp, van alle ontzagh berooft?
Julius:
 
Ick sloegh het af, en klonck haer fors de deur voor 't hooft,
1115[regelnummer]
Toen geene reden het geraes ter neêr kon zetten.Ga naar voetnoot1115
Fonteius:
 
Gy wist oproerigh brein te scherpen en te wetten,
 
Geboodt haer stil te staen, tot een gewenschte tijt
 
Op hoop van haest te zien eene uitkomste in dien strijt.
Burgerhart:
 
Wat my belangt, ick heb de vrouwen noit gesproken.
Fonteius:
1120[regelnummer]
Gy hielt u achter, en in schaduwe gedoken,
 
En zaeght het door een spleet met koele zinnen aen.
Julius:
 
Het pressen is gerust en vredigh toegegaen.
Fonteius:
 
Dat tuighde d'oever, toen de vrouwen oorlof namen,
 
En van scheltwoorden schier tot slaen en vechten quamen.
[pagina 945]
[p. 945]
1125[regelnummer]
Men zagh een' toeloop van maetroonen, in hunn' schick,Ga naar voetnoot1125
 
Met dreigende oogen 's rijx trouwanten, blick op blick,Ga naar voetnoot1126
 
Begrimmen van ter zy. wat dorstenze niet mompelen
 
Van opstant, en gewelt, en wraeck, en overrompelen?
 
Men las uw naemen, met den voet in 't zant gemaelt.
1130[regelnummer]
De vlagh der vryheit vloogh. wat wert niet opgehaelt
 
Van lang beschimmelde en gesletene ongelijcken!
 
Hoe Duitschen noit het zeil voor Rome wouden strijcken,
 
En liever sterven dan hun vryheit zien verminckt.
 
Hoe dunckt u dat die klanck in Cezars ooren klinckt?
1135[regelnummer]
Wort op dees moorttrompet zijn' arent aengegreepen,
 
Zoo zienwe Neroos bijl op onzen hals gesleepen;
 
Dies dringt de hooge noot te stoppen zulck een wel
 
Van oproer, eerze tot een oorloghsspringvloet zwell'.
Burgerhart:
 
Uw krijghsliên treên den buick des Bataviers te bersten.
1140[regelnummer]
Die vrygeboornen dit met bloet ten halze uitpersten
 
Bestelden stof hier toe: noch durftge vuil en valsch
 
's Volx billijck ongedult ons schuiven op den hals.
 
Zagh Julius eens op, wiens standerden wy dienden,Ga naar voetnoot1143
 
Als bontgenooten, en gebroeders, en rijxvrienden,
1145[regelnummer]
En leden van het rijck, naer inhoudt van 't verbont,
 
Gesloten zonder dwangk op Nederduitschen gront,
 
Hoe zou hy Kapito van toorne in 't aenzicht spuwen,Ga naar voetnoot1147
 
Met eenen hem den dolck, tot aen 't gevest toe, duwen
 
In zijn moordadigh hart, schuimbeckende en verwoet!
1150[regelnummer]
Maer verft uw' moortklaeu vry in 't koningklijcke bloet,
 
En laet het in den stroom van dezen oever leken;
 
Latijnsche pennen en kronijcken zullen spreeckenGa naar voetnoot1152
 
Van 't schendigh ongelijck Baethouwers aengedaen,
 
En leeren d'afkomst streng, na menige eeuwen, staenGa naar voetnoot1154
1155[regelnummer]
Op d'oude vryheit, met 's Baethouwers hals verdaedight.
 
Vaer voort. wij smeecken niet dat gy ons begenadight.
 
Een stedehouder streeft den meester stout voorby,
 
En sterckt, op 's meesters naem, een nieuwe dwinglandy.
 
O grijze dwinglant, is het u alree vergetenGa naar voetnoot1159
1160[regelnummer]
Hoe gy in Asie betight wiert uitgekretenGa naar voetnoot1160
[pagina 946]
[p. 946]
 
Voor een' verraeder van het keizerlijcke hof?
 
En luttel scheelde 't dat de bijl uw' hals niet trof.
 
Doch toef: indien Aquijn en Valens schrap geraecken,
 
Uw knokkelkraeg moght wel voor 't scherpe lemmer kraecken.Ga naar voetnoot1163-1164
Fonteius:
1165[regelnummer]
Gy raest. genoeght u met voorheene ontfangene eer.
Burgerhart:
 
Dat Rome, als kokers van zijn pijlen en geweer,Ga naar voetnoot1166
 
Ons bezighde, dus lang op toghten afgesleeten,
 
Wort zulck een eergenot Baethouweren verweten?
 
Gewis een avrechtze eer, indien menze ommekeert.
1170[regelnummer]
Het rijck heeft over al door hen getriomfeert.
 
Zy werden voor een lidt van 't Roomsche rijck gehouden,
 
Oock voor 't voornaemste, daer uw vorsten op betrouden.
 
Britanje wert door hen gebreidelt over zee.
 
Wat opstont bonden zy het slaghzwaert in de schee.
1175[regelnummer]
Augustus Nero weet, en moet hun heuscheit dancken,Ga naar voetnoot1175-vlgg.
 
Dat hy Italie van Batoos brave rancken
 
Te leen hielt, toen het treurde, en stont tot haer gebodt,Ga naar voetnoot1177
 
Gelijck een heilige eick, van zijne kroon geknot.
 
De Roomsche majesteit, die hun getrouheit kende,
1180[regelnummer]
Sliep veiligh op de wacht van hunne lijfschut bende.Ga naar voetnoot1180
 
Zy stonden onder geen' Romain, een wolfs gebroet,
 
Maer onder oversten, gekoren uit hun bloet.
 
Op zulck een voorwaarde, oock geene andre als deze, zwoeren
 
Zy arentstanderden, om toghten uit te voeren.Ga naar voetnoot1183-1184
1185[regelnummer]
Nu roep: genoeght u met voorheene ontfangene eer.
Fonteius:
 
Aen stoffery gebrack 't uw lantsliên nimmermeer.
 
Maer roemt uit alle uw maght: gy kunt met ydel roemen,
 
Met geen momaenzicht dit vermommen noch verbloemen.
 
Vertreckt: wy moeten kort en tijdigh ons beraên.
1190[regelnummer]
De krijghsraet komt. gy zult tot hun genade staen.Ga naar voetnoot1190
[pagina 947]
[p. 947]
KRIJGHSRAET. FONTEIUS.
Krijghsraet:
 
Hoe achterhaelde uw vaert de ridders onder 't rennen?Ga naar voetnoot1191
Fonteius:
 
Zy luistren nergens naer, noch zwichten. stout ontkennen
 
Is d'eerste regel der beschuldighden in recht.Ga naar voetnoot1193
Krijghsraet:
 
Wie tegens zijne schim en eige schaduw vecht,Ga naar voetnoot1194
1195[regelnummer]
En worstelt, recht niet uit dan zich vergeefs te matten.
 
Aen wezenloosheit vint de gaeuste vuist geen vatten.Ga naar voetnoot1196
 
Heer stedehouder, staet het onderzoecken vry,
 
Zoo staroogh scherper op dees logenschildery.Ga naar voetnoot1198
 
Laet geen pluimstrijcker uw voorzichtigh oogh verblinden.
1200[regelnummer]
Geen zellefstandigheit is in een' galm te vinden.Ga naar voetnoot1200
 
Batavischen zijn niet miszegent van verstant,
 
Noch min hun heeren, datze, om 't zuchtend vaderlant
 
Te redden, reuckeloos van opstant droomen.Ga naar voetnoot1203
 
Wie kan een arentspen in vlught te boven komen,
1205[regelnummer]
Zoo hy gefnuickt geen maght in zijne pennen voelt?Ga naar voetnoot1205
 
Van d'Alpes af, tot daer de zee dit lant bespoelt,
 
Leght al de Rijn geboort met burgen en kasteelen,Ga naar voetnoot1207
 
Gestopt met krijghsvolck spits op smooren van krackeelen.Ga naar voetnoot1208
 
Wie eens durf reppen van een noodigh vloeckgespan,Ga naar voetnoot1209
1210[regelnummer]
Verwacht een storting van dryvijftighduizent manGa naar voetnoot1210
 
In 't harnas, een gewelt van vijftien keurebenden,Ga naar voetnoot1211
 
Van voor en achter en ter zijde op zijne lenden.
 
Gelijck een adelaer een duif grijpt en verslint,
 
En pluckt, en bijt, en stroit de pluimen in den wint,
1215[regelnummer]
Noch lichter most de hoop van een' rebel verflaeuwen,
 
Zoo Neroos krijghsmaght hem beknelde met haer klaeuwen.
Fonteius:
 
De schrandre Fronto gaf ons grondiger berecht,Ga naar voetnoot1217
[pagina 948]
[p. 948]
 
Dat nutter dient gesmoort dan klaerder uitgeleght.Ga naar voetnoot1218
 
Gevange Katten, die wy mede herwaert braghten,
1220[regelnummer]
Getuigen hoeze in 't bosch alleen naer opstant wachtten
 
Van twee gebroederen, lantsheeren, groot van naem.
 
Wy steunen op die maer, geen valsche logenfaem.
 
Men had besloten, langs den Rijn, en bey de boorden,
 
In alle vestingen, op eenen sprong, te moorden
1225[regelnummer]
Al wat Romainsch soudy op Neroos titel treckt.Ga naar voetnoot1225
 
Jupijn zy eeuwigh danck, die 't gruwelstuck ontdeckt.Ga naar voetnoot1226
 
Hoe zoudenze dien roof om deelen, als een' zegen,Ga naar voetnoot1227
 
En gladt den Roomschen naem van 's Duitschen bodem veegen,
 
Uit wraecke, om datze lang geslooten in een heck,
1230[regelnummer]
Gehindert werden eens te komen in gespreck!Ga naar voetnoot1230
 
De dochter wort geruckt uit d'armen van de moeder,
 
De vader van den zoon, de zuster van den broeder.
 
Men maeckt hun hemel, aerde, en lucht en zee te bang,
 
En houdt de vrysten van de volcken kort in dwang.
1235[regelnummer]
Laet Syrie, Asie, en de rijcken in het oosten,
 
Van outs ter dienstbaerheit gewent, zich zelven troosten
 
Te hygen onder 't juck der koningen: maer gy
 
Ontslaet u eens van zulck een snoode slaverny.
 
't Is tijt naer vryheit en een ope lucht te streven,
1240[regelnummer]
Een hantvest van natuure aen stom gediert gegeven.
 
De noot verdaghvaert u, en 't pant van trou en eer.Ga naar voetnoot1241
 
Hun onderling krackeel bestelt u zelf geweer.Ga naar voetnoot1242
 
Dus roepenze gereet de banden van hun lijen
 
Te breecken door gewelt, en lantverraederyen;
1245[regelnummer]
Dies grijpt met ons by tijts gelegentheit by 't haer.
 
Of 't wil u gelden. sluit: in uitstel schuilt gevaer.Ga naar voetnoot1246
Krijghsraet:
 
Men moet dit rijxbelang eerst rechtsgewijs bepleiten.Ga naar voetnoot1247
Fonteius:
 
De staet van 't rijck lijdt last, en d'eer der majesteiten,
 
Een booswicht kruipt, gelijck een schildtpadt, in zijn schulp.
[pagina 949]
[p. 949]
1250[regelnummer]
Geen staetbelaeger zoecke aen wet of hantvest hulp.Ga naar voetnoot1250
 
Geen stijl van pleiten kan d'oneffenheit beslechten.
 
De noot eischt staetkrackeel met bijl en kling te rechten,
 
En straffen voor de vuist, op een waerschijnend blijck.Ga naar voetnoot1253
Krijghsraet:
 
Zet met het voorbeelt van een halsstraf dit gelijck.Ga naar voetnoot1254
Fonteius:
1255[regelnummer]
Dus straft Nasike en heer Opimius de Gracchen,Ga naar voetnoot1255
 
Gebroeders, wrevelaers, die 's raets bewint belachen.Ga naar voetnoot1256
 
Gestrenge Marius verschoont geen Saturnijn.Ga naar voetnoot1257
 
Dus miste Lepidus zijn levens zonneschijnGa naar voetnoot1258
 
Door Katulus, die van Pompejus wert gesteven:
1260[regelnummer]
En Alexander holp Parmeen voorheene om 't leven.Ga naar voetnoot1260
 
Alle oude gingen kort met trouweloozen door.Ga naar voetnoot1261
 
Wy volgen veiligh op het lang geleide spoor,Ga naar voetnoot1262
 
En willen by hun doot niet winnen noch genieten.
 
Het lustme 't leven niet in dit verraet te schieten.
1265[regelnummer]
Het hof gewaeght alree te Rome van verraên.
 
Een stedehouder moet op zijne schiltwacht staen,
 
En zich verdaedigende aen niemants opspraeck keeren.Ga naar voetnoot1267
Krijghsraet:
 
Gedenck gy stort het bloet van koningklijcke heeren,
 
En terght een strijtbaer fors en vry geboren volck.
1270[regelnummer]
Hou wacht, en laet de zon der waerheit uit dees wolckGa naar voetnoot1270
 
Van twijfelingen met haer' glans te voorschijn komen:
 
Dan kuntge tijts genoegh het oproer innetoomen,
 
En stoppen 't volck den mont met blijcken en bescheit.Ga naar voetnoot1273
Fonteius:
 
Het hof te Rome houdt het oogh op ons beleit.
1275[regelnummer]
Indien de wagen van 't gebiet beginn' te hollen,
[pagina 950]
[p. 950]
 
Wie stilt die paerden? wat al hoofden ziet men rollen,
 
En wentelen in bloet, van vrient noch maegh beklaeght!
 
Hy waeght te veel, die goet en bloet en leven waeght,
 
En teffens eer en ampt. deze eeu gedooght geen schimpen.Ga naar voetnoot1279
1280[regelnummer]
Alle oversten, van schrick gedootverft, staen en krimpen,Ga naar voetnoot1280
 
En sidderen, alleen om 't ruischen van een bladt.
 
Een heiligh ooghmerck wort licht avrechts opgevat.
 
De zeeman ziet een' storm opkomen, en, aen 't gruwen,
 
Verkiest een haven, die hy anders wenscht te schuwen.
1285[regelnummer]
Maer gins komt Fronto. toeft, en houdt een luttel stant.
 
Hy heeft een melleckmaeght gevat by zijne hant.
FRONTO. FONTEIUS. KRIJGHSRAET.
Fronto:
 
Heer stedehouder, lust u melck, noch versch gemolcken?
Fonteius:
 
'k Versta die tael niet. gy most dit Latijn vertolcken.Ga naar voetnoot1288
Fronto:
 
Bezie dees melckmaeght. let eens op haer aengezicht.
Fonteius:
1290[regelnummer]
Ick kenze niet. genaeck, dat zy den hoet eerst licht.
 
Dit schijnt een wacker knaep, in dienst van groote heeren.
Fronto:
 
Dit 's Vechters zoon, een haen vermomt met henneveêren.Ga naar voetnoot1292
 
Mijn looze spie heeft hem in 't offerwoudt ontdeckt.
 
Hy zagh hem drincken, daer de klaere springbron leckt,
1295[regelnummer]
En ruischt door 't groene gras. dees schiltknaep zat, vol zorgen,
 
In 't holle popelhout, ter zijde in 't bosch, geborgen.
 
De moeder Heldewijn, die dit geraden vondt,
 
Verstack hem, eer de zon op 's aerdtrijx kimmen stont.
 
Zoo zoeckt dit schalck geslacht zich tegens 't rijck te kanten.
1300[regelnummer]
Het past op hoogh gebodt, noch pressers, noch trouwanten.Ga naar voetnoot1300
 
'k Geloof de jonge schalck weet mede van den moort.Ga naar voetnoot1301
 
Waeck op: waeck haestigh op. zy leggen ons aen boort.Ga naar voetnoot1302
 
Al schijnt dit slecht in 't oogh: het melt hun looze streecken.Ga naar voetnoot1303
 
Laet ick hem me naer Rome opvoeren, tot een teken
[pagina 951]
[p. 951]
1305[regelnummer]
Van onderdaenigheit, en gunnen hun dien lof.
 
Nu Vechter, schroom niet. ga naer binnen in het hof.
Fonteius:
 
Wy staen vast bezigh, en met hoogh verraet beladen.Ga naar voetnoot1307
Fronto:
 
Alle uitstel baert gevaer. men moet zich kort beraden.
 
De maeren komen ons van over zee en zant
1310[regelnummer]
Ter ooren. aerde en zee schijnt tegens ons gekant.
 
De hooftstadt Kolen dreight haere ooren op te steecken,Ga naar voetnoot1311
 
Zoo Burgerhart zich reppe, en uit den mont durf spreecken.
 
De Zeeusche eilanden en eilanders over alGa naar voetnoot1313
 
Zien overgoten met een zelve groene gal.Ga naar voetnoot1314
1315[regelnummer]
De strant, en stroomen, die in zee hun water lozen,
 
Alle elementen, schuim van schippers en maetroozen,
 
't Is al vergiftight van dees dootelijcke pest.
 
Zy schreeuwen al: roy uit, roy uit dat wolvenest.Ga naar voetnoot1318
 
Zoo d'eerste Brutus zelf zijn eige zoons niet spaerde,Ga naar voetnoot1319
1320[regelnummer]
Zijn eigen bloet, dat van 't Romainsche bloet veraerde;
 
Ontzagh hy d'opspraeck niet, die hem te wachten stont,Ga naar voetnoot1321
 
Veele eeuwen; als zijn tong den opgespalckten mont
 
Des lastraers met geen blijck en reden meer kon stoppen;
 
En zullen wy dit stuck dus strafloos innekroppen?
1325[regelnummer]
Men paeie 't nootrecht kort; en zonder meer geschals.Ga naar voetnoot1325
 
Vaert voort: vaert rustigh voort, of 't gelt u al den hals.Ga naar voetnoot1326
Krijghsraet:
 
Het naberou volght snel een' die t'ontijdigh oordeelt.
Fronto:
 
Ay suft niet meer. doorgaens sleept een naemhaftig voorbeeltGa naar voetnoot1328
 
Van straf wat onrechts, als een zwarte schaduw, na:
1330[regelnummer]
Doch 't oirbaer van den staet vergoet en boet die scha,Ga naar voetnoot1330
[pagina 952]
[p. 952]
 
Ten dienst van hooft voor hooft, en ieder in 't byzonder.Ga naar voetnoot1331
 
Wy moeten boven wint, of gaen al teffens onder.Ga naar voetnoot1332
Fonteius:
 
Ick schou hen schuldigh aen gequetste majesteit.Ga naar voetnoot1333
 
Alle uitstel wort hun kort, in Cezars naem, ontzeit.Ga naar voetnoot1334
1335[regelnummer]
Laet eenmael af van ons gedult noch meer te vergen.
 
Een majesteitquetzuur is teêr, en lijdt geen tergen.
Krijghsraet:
 
Heer stedehouder, sta uw recht een luttel af:Ga naar voetnoot1336
 
Ten minste, kan het zijn, zoo maetigh deze straf.
Fonteius:
 
Gaet heene: geeftze keur dat elck zich kort berade.Ga naar voetnoot1339
1340[regelnummer]
d'Een sterve: d'ander sta te Rome ter genade
 
Van Nero. Vechter geeft den eenen oom 't geley.Ga naar voetnoot1341
 
Gaet heen: verkuntschapt dit den broedren alle bey.
REY VAN BATAVISCHE VROUWEN.
Zang:
 
O Rijnstroom, die uit Rhetische Alpen,
 
Als 't sneeujaght smelt,Ga naar voetnoot1344
1345[regelnummer]
Uit uwe bronnen neêr komt zwalpen,
 
Door laeger velt:
 
Gy deelt de Duitschen en de Gallen
 
Met kil en stroom,Ga naar voetnoot1348
 
Die wijder aengroeit, onder 't vallenGa naar voetnoot1349
1350[regelnummer]
  Met vryen toom.
 
Gy spoelt langs oevers, burgh en toornen,Ga naar voetnoot1351
 
En bruischt en boort
 
Door strant en duinen met uw hoornen,Ga naar voetnoot1353
 
En durft gestoort
1355[regelnummer]
Het noortsche zeegedroght aenrannen:Ga naar voetnoot1354-1355
[pagina 953]
[p. 953]
 
Maer waerom spaert
 
Gy schuim van wolven en tyrannen,
 
Dat u bezwaert
 
Met schattingen en menschetollen?Ga naar voetnoot1359
1360[regelnummer]
  Het tolvry volck
 
Zal flus uw water zien gezwollenGa naar voetnoot1361
 
En waterkolck
 
Van bloet der Bataviersche vroomen.
 
Ay keer te rug,
1365[regelnummer]
En storm met omgekeerde stroomen
 
Op Cezars brugh.Ga naar voetnoot1366
 
Verdrinck die booze burgerplaegen.
 
Uw stroom kan geen stadthouders draegen.
Tegenzang:
 
De Nederduitschman, noit verbastert
1370[regelnummer]
  Van stam en bloet,
 
En ongemengt, wort schelmsch gelastert
 
Van dit gebroet.
 
Hy hielt zich binnen zijne paelen,
 
En zocht noit buit
1375[regelnummer]
Op 's nabuurs erf en werf te haelen
 
Door krijghsbesluit:
 
Maer Rijnlants weide en groene beemden,
 
Van rou verwelckt,
 
Gedoogen dat dit schuim der vreemden
1380[regelnummer]
  Haere uiers melckt.
 
Het tapt den room af, en het beste:
 
Wy drincken huy.Ga naar voetnoot1382
 
De koey, die zich met klaver meste,
 
Wort traegh en luy.Ga naar voetnoot1383-1384
1385[regelnummer]
De zuiveltuin, alom beschadightGa naar voetnoot1385-vlgg.
 
In Neroos eeu,
 
Ontbeert den klaeu, die 't recht verdaedight,
 
En mist zijn' leeu.
[pagina 954]
[p. 954]
 
Hy veinst, gelijck in slaep getovert.
1390[regelnummer]
  Ontwaeckte hy,
 
En zaegh 't gewelt, dat hem verovert,
 
In slaverny
 
Geboeit van ongenoode gasten,
 
Hoe grimmigh zou hy van zich tasten!
Toezang:
1395[regelnummer]
De misdaet van de majesteit
 
Te quetsen wort op nieu bepleit,Ga naar voetnoot1396
 
En weder aengebonden
 
Door stedehouders vonden
 
In Nederduitschlant, slaef van 't rijck.
1400[regelnummer]
Men hoeft voortaen geen breeder blijck.Ga naar voetnoot1400

voetnoot863
uit geene donkre tekenen: uit tekenen die niet duister zijn.
voetnoot866
schaers verhoên: moeilik (door scherpe middelen) voorkomen.
voetnoot869
zijn gety: het juiste tijdstip.
voetnoot870
Die (in plaats van dat) door de gedachte aan tijd.
voetnoot874
Suprema lex salus populi.
voetnoot879
gelastert: beschuldigd.
voetnoot881
Dan geeft de tijd hiervan duidelike en klare bewijzen (blijck: blijkbaarheid).
voetnoot883
De kloecken: de wijzen.
voetnoot886
Piso: Gn. Calpurnius Piso landvoogd van Sirië. De beroemde (Caesar) Germanicus was overtuigd door hem vergiftigd te zijn; Piso was een persoonlike vijand van Germanicus die het oppergezag over het hele Oosten verworven had; Germanicus gebood hem zich uit Sirië te verwijderen.
voetnoot889
Dat waren geen ‘laegen’ aanvallen op de staat, maar was persoonlike vijandschap tussen Germanicus en Piso; bey de vorsten: beiden waren met het hoog gezag bekleed, vorsten.
voetnoot890
's vorsten staet: de staat, de waardigheid, het gezag van de vorst, van de keizer (niet de persoon).
voetnoot891
den naem van staetbehoeders: de naam, het ambt van beschermers van de staat (Vondel zinspeelt op de titel, de naam consul (proconsul), die volgens de vroegere mening betekende verzorger, behoeder van de staat (Cicero: consul est qui consulit reipublicae).
voetnoot896
Julius Caesar dorsten ze niet het hoofd te bieden (zie aant. op r. 10 van de opdracht).
voetnoot900
Gij moet de Bataven intomen door hun hoofden te bedwingen.
voetnoot922
hier op klampen: hierop vast klampen, hoe de twist wie keizer zal zijn, het rij beroert.
voetnoot924
zijde kiezen: de ene van Vitellius, de andere van Vespasiaan.
voetnoot926
Dat hun de betaling belooft van alle achterstand in soldij (besolding).
voetnoot931
hun vloeckverwantschap: hun gevloekt eedverbond (gevloekt voor de Romeinen).
voetnoot936
toeval: 't toevallen bijvallen.
voetnoot937
als wij de Romeinse macht (van een der beide zijden) aan onze zij kregen.
voetnoot938
met een veegh: in één doorgezette aanval
voetnoot941
keurebende: Romeins legioen.
voetnoot944
Dit heeft Civilis immers zo gedaan later.
voetnoot947
van die ...: door hun die ....
voetnoot948
schrap geraeckten: stevig zouden staan.
voetnoot953
eer: liever.
voetnoot954
echter: later.
voetnoot964
uitgestroide maeren: rondgestrooide geruchten.
voetnoot966
Die opstand (963) is 'n boosheit, 'n onvoldragen vrucht van deze boze tijd; als 'n vondeling van wie niemand de herkomst weet.
voetnoot967
het kroost: de gelaatstrekken.
voetnoot968
Die most... zijn: die zou moeten zijn.
voetnoot974
niet: niets; haer' naem en verf: (naam en kleur) zijn duidelike naam.
[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: 985 om staetbelang, de oude uitgave heeft op staetbelang.
voetnoot978
Zij leven nu ambteloos als gewone burgers.
voetnoot981
dien heirtoght: die veldtocht.
voetnoot984
recht: spreekt recht, oordeelt.
voetnoot987
Een Romeins landvoogd is aan geen vorm van recht gebonden.
voetnoot990
In Asia (Klein-Azië) had 'n andere Fonteius Cápito vele Joden uitgemoord hij werd vrijgesproken; Vondel verwart hem met de landvoogd van Neder-Germanje. De regel betekent: als men u in Azië ook gevonnist had ‘op ongewisse gronden’, waart ge uw hals kwijt geweest op die beschuldiging.
voetnoot991
Zekere Serénus was de aanklager van de Klein-Aziatise Fonteius.
voetnoot992
dingen: door 'n vonnis het hoofd te eisen, naar het leven te staan van de betichte.
voetnoot993
opgedichte schult: tegen mij verdichte, verzonnen beschuldiging
voetnoot994
vieren: toegeven, verschonen
voetnoot995
De bewaking van de Rijnlanden is ons opnieuw met grote nadruk opgedragen.
voetnoot999
waelbre: wankele, wisselende.
voetnoot1004
Zij schijnen als Hannibal te zijn en Sertorius; doorzettende vijanden van het rijk; Tacitus zegt van Civilis (Hist. 4, 13): ‘hij beschouwde zich als 'n Sertorius of 'n Hannibal om de gelijke verminking van zijn gelaat’ (ze waren alle drie blind aan éen oog); Hannibal de bekende Karthager; Sertorius de doorzettende aanhanger van Marius tegen Sulla.
voetnoot1011
Zinspeling op de bekende Coriolanus (5e eeuw vóór Chr.) die om onrecht hem aangedaan Rome bestreed als aanvoerder van de Volsken, en alleen door de tranen van zijn moeder bewogen werd de strijd tegen Rome te staken.
voetnoot1014
Van hoeveel volken krijgen zij geen bijstand.
voetnoot1016
Belgen: verzamelnaam voor verschillende Keltise stammen in Gallië.
voetnoot1017
Keurebenden: Romeinse legioenen.
voetnoot1020-vlgg.
Argus de bekende waker met de honderd ogen, uit de Grieks-Romeinse godenleer; hij moest de koe bewaken, waarin Io, de geliefde van (Zeus) Jupiter door (Hera) Juno veranderd was; maar Argus werd door de (schalcke) sluwe (Hermes) Mercurius gedood.
voetnoot1024
Welda: Velaeda (waarschijnlik Germaans: Welaida), de bekende zienster bij de Brúkteren; Civilis zond haar geschenken na zijn overwinningen op de Romeinen; zij had de voorspoed van de opstandelingen voorspeld (Tacitus: Hist. 4, 61. Zij is later (onder Vespasianus) gevankelik naar Rome gevoerd.
voetnoot1027
om met kracht den optoght uit te zetten: om met geweld het wegvoeren der gepresten te verhinderen (zie volgend vers: beletten: de broeders wilden de opvaart niet beletten).
voetnoot1029
niet zelfs: ze verhinderden de vaart niet zelf (maar door anderen, zie vs. 688-vlgg.).
voetnoot1030
Daar staan zij buiten.
voetnoot1034
een hooft op een rondas verheft: iemand op het schild omhoog heft, en zo als aanvoerder uitroept; Tacitus verhaalt, dat de Kanninefaten ‘stam- en taalverwant met de Bataven’, Civilis gingen steunen, en Brinno tot hun aanvoerder uitriepen, ‘door hem volgens landsgebruik op het schild te verheffen en op hun schouders rond te dragen.’ (Hist. 4, 15).
voetnoot1038
Hydra was de veelkoppige draak. Voor elke kop die Herkules afhieuw, groeide weer 'n nieuwe aan; toen brandde Herkules elke wond van de afgehouwen kop uit, en verdelgde zo het monster. Heeft Vondel dit laatste verward en van de Hydra 'n vlammen-spuwende draak gemaakt? Of liever een vlammenspuwende draak van de Germaanse sagen de Griekse naam Hydra gegeven?
voetnoot1039
'k Ontzie: ik schroom.
voetnoot1041
Rechtvaerdigheit: het recht dat de beide broeders menen voor te staan.
voetnoot1044
Cinna, de bekende samenzweerder tegen Augustus.
voetnoot1047
Nu heerst Nero, die (anders doet dan Augustus, en) door ons zijn minderen niet beoordeeld dient te worden.
voetnoot1048
maer beslechten ...: maar het beslechten van ....
voetnoot1052
moeren: moerassen.
voetnoot1059
pluimstrijcker: Fronto die uw kunnen vleit.
voetnoot1060
haest: spoedig.
voetnoot1064
ter goeder uure: op 'n goede tijd, zodat het tot heil mag strekken.
voetnoot1066
Uw welkom n.l. na mijn terugkeer van de Katten.
voetnoot1068
des heeren straeten: openbare wegen (oorspr. heirstrate: legerweg; later opgevat als: weg door de vorst (heer) aangelegd, openbare weg).
voetnoot1069
Met reden: terecht; staet ieder even schoon: staat voor iedereen (even) open; (komt iedereen gelegen).
voetnoot1074
ongelaet: onbehoorlike gedraging (zie vs. 56).
voetnoot1078
achterdenkens stof: stof tot achterdocht.
voetnoot1083
op u hechten: zich vastzetten op U.
voetnoot1084
berechten: berichten, antwoorden.
voetnoot1087
Berecht u zelven nu: bericht, antwoord u zelf nu (spottende weerslag op 1084).
voetnoot1092
reede: ree, gereed.
voetnoot1094
Civilis had vrouw en zoon naar Keulen gezonden (vs. 105-106).
voetnoot1096
verzontge hem: hebt ge hem weggezonden.
voetnoot1098
haer reis niet spoên: niet spoedig terugkeren.
voetnoot1102
van kant: weg.
voetnoot1106
Uit vele (afzonderlike) schulden wordt een grote schuld verzameld.
voetnoot1108
Wat onbescheit: wat voor onbeschaamdheid; gemoeten: tegenkomen, overkomen; (blijkbaar komen soldaten op, om de beide broeders gevangen te nemen).
voetnoot1109
gerockent: opgezet (letterl. op het rokken van 't spinnewiel opgezet).
voetnoot1110
zich gerept: iets gedaan.
voetnoot1115
geene reden: geen overreding.
[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: 1125 maetroonen, de oude uitgave heeft maetroozen.
voetnoot1125
maetroonen: voorname oudere vrouwen; in hunn' schick: in hun plechtige kledij (zie vs. 646).
voetnoot1126
trouwanten: dienaren, soldaten.
voetnoot1143
Julius: Julius Caesar, (zoals meermalen verward met Drusus Caesar).
voetnoot1147
Kapito: Fonteius Kápito.
voetnoot1152
Latijnsche pennen en kronijcken: Latijnse geschiedschrijvers (Tacitus in zijn Historiae enz.).
voetnoot1154
d'afkomst: hun nakomelingen in de 16e en 17e eeuw.
voetnoot1159
is het u alree vergeten: is het u al door het hoofd gegaan.
voetnoot1160
in Asie: evenals in vs. 990 door verwarring met 'n andere Fonteius.
voetnoot1163-1164
Civilis doet hier 'n voorspelling: Cornelius Aquinus en Fabius Valens onderbevelhebbers van Fonteius in Germanje hebben hem gedood (nog onder Galba: Hist. 1, 7 en 3, 62); schrap geraecken: stevig zullen staan; aan de macht komen; Uw knokkelkraeg: uw knokelhals de knoken van uw hals (kraeg = hals).
voetnoot1166
Dat Rome ons als zijn wapendragers, als zijn soldaten bezigde voor de zwaarste krijgstochten ... De Bataafse afdelingen streden overal in de Romeinse legers, o.a. ook in Brittanje (vs. 1173) met grote roem (Tacitus: Agricola 36).
voetnoot1175-vlgg.
Nero was vooral op de troon geholpen door de keizerlike lijfwacht waaronder veel Germanen (ook vele Batavieren) waren.
voetnoot1177
en stont tot haer gebodt: en stond tot hun beschikking; toen de Bataven het voor 't zeggen hadden, over Italië konden beschikken (als lijfwacht); haer gebodt: haer d.i. van Batoos rancken (1176), Bato's zonen.
voetnoot1180
De keizer sliep veilig onder de bewaking van hun afdeling van de lijfwacht, (lijfschut bende: lijfwacht-leger).
voetnoot1183-1184
zwoeren zij de eed aan de Romeinse adelaar-standaard.
voetnoot1190
tot hun genade staen: afhankelik zijn van hun beslissing; hier gebruikt Vondel meervoud hun, dus krijgsraad in de zin van de vergaderde raad. waarvan dan een het hoofd geregeld het woord voert in dit treurspel (of alleen dat hun door vergissing, onder invloed van de gewone betekenis van krijgsraad?).
voetnoot1191
Hoe heeft uw vaart die ridders ingehaald bij 't rennen? en (met woordspeling); hoe hebt gij ze op hun schuld betrapt? (achterhalen: betrappen).
voetnoot1193
in recht: in rechte, in 'n rechtsgeding.
voetnoot1194
De Krijghsraet meent dat Fonteius tegen 'n vermeende opstand vecht, 'n opstand die hij in eigen verbeelding alleen ziet; tegens zijne schim en eige schaduw.
voetnoot1196
wezenloosheit: onwerkelikheid.
voetnoot1198
dees logenschildery: deze bedriegelike voorstelling, die misschien 'n pluimstrijcker u gegeven heeft, vs. 1199 (hetzelfde met dezelfde woorden had de krijghsraet hem al gezegd vs. 1059).
voetnoot1200
geen zellefstandigheit: geen werkelik ding.
voetnoot1203
reuckeloos: roekeloos: roekeloos, zonder kans op goeden uitslag.
voetnoot1205
Als hij in eigen vleugels geknot, geen kracht tot vliegen heeft.
voetnoot1207
Drusus had de hele Rijn zo versterkt (zie aant. op vs. 308).
voetnoot1208
spits op: gespitst op. waakzaam op.
voetnoot1209
een noodigh vloeckgespan: 'n noodzakelik samenspannen tot opstand.
voetnoot1210
dryvijftigduizent: driemaal vijftig duizend.
voetnoot1211
gewelt: macht.
voetnoot1217
berecht: bericht, inlichting over de opstand.
voetnoot1218
Fronto's inlichtingen wijzen zo duidelik naar opstand, dat al worden ze zwakker opgevat, de toestand ernstig genoeg is.
voetnoot1225
Allen die Romeinse soldij (soudy) ontvangen in naam van Nero.
voetnoot1226
ontdeckt: openbaart.
voetnoot1227
dien roof: de buit bij het moorden te behalen.
voetnoot1230
te komen in gespreck: aan 't woord te komen; onderlinge besprekingen te houden, om aan te sporen tot verzet; de volgende verzen tot 1242, geven dan de inhoud van 'n dergelijke aansporing.
voetnoot1241
't pant van trouw en eer: de waarborg van uw trouw aan uw eer; dat gij gegeven hebt 'n pand van eer, uw erewoord van trouw aan uw volk.
voetnoot1242
bestelt u zelf geweer: verschaft u wapens.
voetnoot1246
Sluit: besluit, beslis.
voetnoot1247
rechtsgewijs: in 'n rechtsgeding; de beschuldiging van oproer moet in rechte onderzocht worden.
voetnoot1250
Oproermakers hebben geen aanspraak op de gewone rechtsbescherming.
voetnoot1253
waerschijnend: waarblijkend; dus op waarblijkende grond.
voetnoot1254
Geef 'n gelijk, 'n dergelijk voorbeeld van (toegepaste) halsstraffen.
voetnoot1255
De beide beroemde Gracchen, de gebroeders Tiberius en Gaius Gracchus; Tiberius is gedood in 'n strijd met de senatoren, aangevoerd door Scipio Nasíca (Nasíke), en Gaius met zijn aanhangers is op last van de senaat door consul Opimius aangevallen en verslagen, en liet zich door zijn slaaf doden.
voetnoot1256
wrevelaers: wrevelige mensen, kankeraars; 's raets: van de senaat.
voetnoot1257
Marius de beroemde Romeinse veldheer en hoofd van de volkspartij (156-86 v. Kr.) verbond zich met de senaat tegen zijn vroegere medehelper de volkstribuun Apoleius Saturnínus, en liet toe dat deze vermoord werd.
voetnoot1258
Lépidus, consul, na Marius hoofd van de volkspartij, werd toen hij tegen Rome optrok, door Cátulus zijn medeconsul aanhanger van Sulla, verslagen (niet gedood); dat Catulus door Pompeius werd gesteund (gesteven), is niet waarschijnlik.
voetnoot1260
Alexander de Grote heeft zijn veldheer en vriend Parmenio, die tegen hem in samenzwering betrokken was, laten doden.
voetnoot1261
gingen kort .... door: behandelden ze kort en krachtig, zonder omslag.
voetnoot1262
geleide: gelegde, gebaande.
voetnoot1267
zich .... keeren: zich storen (zich behoort ook bij verdaedigende).
voetnoot1270
Hou wacht: wees behoedzaam (niet overijld).
voetnoot1273
blijcken en bescheit: duidelike bewijzen (blijken van bewijs).
voetnoot1279
Deze eeu: deze tijd.
voetnoot1280
van schrick gedootverft: bleek van schrik.
voetnoot1288
vertolcken: deze woorden (dit Latijn) nader verklaren.
voetnoot1292
Vader en zoon heten beide Vechter.
voetnoot1300
Het past op: het stoort zich aan.
voetnoot1301
weet mede van den moort: weet ook van de hele opzet (de opstand tegen de Romeinen); schalck: sluwerd.
voetnoot1302
Zy leggen ons aen boort: zij liggen aan ons boord; zeeterm: zij zijn met hun (oorlog)schip naast het onze: het gevaar voor overval is vlakbij.
voetnoot1303
slecht in 't oogh: eenvoudig (slecht), heel gewoon op 't oog.
[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: 1326 of 't gelt, de oude uitg. heeft of gelt.
voetnoot1307
Wij zijn al voortdurend bezig en bekommerd met dit hoogverraad (vast: voortdurend).
voetnoot1311
Keulen de voornaamste stad, staat ook op 't punt mee te doen, als Civilis openlik tot de opstand overgaat (De Ubiërs of Agrippijnen met hun hoofdstad Keulen waren niet de eersten die zich bij Civilis aansloten, pas later na de eerste overwinningen. Tacitus, Hist. 4, 63-66).
voetnoot1313
De Zeeusche eilanden ...: de eilanden aan zee (langs de hele kust, n.l. heel Zeeland Holland en Friesland).
voetnoot1314
Zien overgoten: zien eruit als overgoten (vgl. zien bleek).
voetnoot1318
roy uit: rooi uit, roei uit.
voetnoot1319
d'eerste Brutus: Brutus de verdrijver der Romeinse koningen, d'eerste consul, die zijn eigen zoons ter dood veroordeelde, omdat ze met de verdreven koning Tarquinius hadden samengespannen (d'eerste Brutus in tegenstelling met Brutus, die Julius Caesar gedood heeft).
voetnoot1321
Heeft hij de afkeuring van vele nageslachten niet gevreesd, wanneer hij niets meer kon zeggen tot zijn verdediging; zullen wij dan ....
voetnoot1325
Men bevredige spoedig (kort) het strenge recht; nootrecht: streng recht zonder meer, zonder alle gebruiken en waarborgen in acht te nemen, die anders het recht omringen.
voetnoot1326
u al: u allen.
voetnoot1328
Ay: och; naemhaftig: vermaard; sleept ... wat onrechts ... na: sleept 'n weinig onrecht achter zich mee.
voetnoot1330
't oirbaer: 't nut, 't heil; boet: herstelt.
voetnoot1331
hooft voor hooft: ieder lid van de staat.
voetnoot1332
al teffens: allen te samen.
voetnoot1333
schou: beschouw; gequetste majesteit: majesteitschennis, hoogverraad (gequetste majesteit, latinisme, letterlik: Lat. laesae majestatis).
voetnoot1334
kort: zonder uitstel.
voetnoot1336
sta ... af: doe 'n weinig afstand van het uiterste recht in uw vonnis.
voetnoot1339
Hij laat aan beiden zelfde keus; Tacitus verhaalt dat hij Paulus liet doden, en Civilis naar Rome zond voor Nero's rechterstoel (Hist. 4, 13), maar Tacitus zegt, dat hij Paulus op valse aanklacht van opstand heeft omgebracht, en Civilis geboeid naar Nero heeft gezonden, en dat juist ook deze onrechtvaardige behandeling de oorzaak van de opstand is geweest (inde causae irarum).
voetnoot1341
geef ... 't geley: begeleid hem, vergezel hem.
voetnoot1344
't sneeujaght: de opeengejaagde sneeuw; de sneeuwmassa.
voetnoot1348
Met uw stroombedding (kil: bedding); de Rijn was de scheiding tussen Gallen (Kelten) en Germanen; al waren dezen al er over heen getrokken in Elzate, Elzas: de woonstee aan de andere kant (el-) van de Rijn).
voetnoot1349
onder 't vallen: onder het neerstromen (naar zee) van de beneden-Rijn.
voetnoot1351
toornen: torens.
voetnoot1353
hoornen: armen (het Latijnse cornua fluminis).
voetnoot1354-1355
Gij stormt met geweld tegen de (Noord)-zee in.
voetnoot1359
menschetollen: tollen, belastingen die ‘in mensen’ betaald worden.
voetnoot1361
flus: spoedig (fluks).
voetnoot1366
Op Cezars brugh: de brug door Julius Ceasar gebouwd? Dit was 'n houte noodbrug, later misschien vervangen door 'n vaste schipbrug. Of bedoelt Vondel de Rijnwal, de Rijndijken door Drusus Caesar aangelegd? Civilis heeft, toen hij voor Cerialis uitweek naar het eiland der Batavieren, de grote dijk door Drusus gebouwd (ongeveer bij Pannerden) doorgestoken (diruit molem a Druso Germanico factam; Tacitus: Hist. 5, 19).
voetnoot1382
huy: wei, de afgekarnde melk.
voetnoot1383-1384
Wat deze verzen in deze samenhang betekenen, is niet duidelik.
voetnoot1385-vlgg.
De zuiveltuin: de omheining om het zuivelland. Hier ziet Vondel het bekende zinnebeeld van de leeuw die binnen de omheining het land bewaakt, de leeuw in Hollands tuin, zie vs. 688, en 1700; vrgl. Princelied (1625) vs. 40: Schutsheer van den tuyn; en Begroetenis aen Frederick Henrick (1625) vs. 14: En onzen tuyn met gaergevlochten harten sluyten.
voetnoot1396
op nieu bepleit ...: weer in sluw verzonnen pleidooi ons op de hals gebonden.
voetnoot1400
breeder blijck: breedvoeriger bewijs.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken

Over het gehele werk

titels

  • De werken van Vondel (10 dln) (WB-editie)


auteurs

  • Leo Simons

  • C.R. de Klerk

  • J. Prinsen J.Lzn

  • H.W.E. Moller

  • B.H. Molkenboer

  • J.F.M. Sterck

  • L.C. Michels

  • C.G.N. de Vooys

  • C.C. van de Graft

  • J.D. Meerwaldt

  • A.A. Verdenius


Over dit hoofdstuk/artikel

lied

  • Naar de Nederlandse Liederenbank