Nederduitsch taalkundig woordenboek. E-H. I-L

[Keten]

KETEN, (keeten) z.n., vr., der, of van de keten; meerv. ketenen. Verkleinw. ketentje. Het woord beduidt, eigenlijk, eene verzameling van eenige, in eene rij verbondene, dingen. Zoo noemen wij eene lange reeks van aan elkander stootende bergen, eene keten van bergen, eene bergketen. Voor de gansche schering op het weefgetouw: terwijl het wijf het spoel schiet door de keten, enz. Vond. Het laken schietspoel ruischt door d'aengespanne keten. Vond. Eene rij ijzeren, koperen enz. schakels, tot allerlei gebruik: gelijk de eerste schakel eene lange keeten nasleept. Vond. Slaafsche boeijen: hij strijkt hem een bloedige keeten van den hals. Hooft. En wij Ellendige, wij vast aen deze keeten. De Decker. Slavernij: iemands ketenen verbreken. Banden der gevangenen: daer hij met ketenen gebonden was. Bijbelv. Waarmede iets anders gebonden wordt: de hond lag aan de keten. Ketenen, die tot sieraad gedragen worden: met een keten van uwen hals. Bijbelv. Eene goude keten. Vond. Fig., sterke banden: geboeid in de ketenen van onreine lievde. Frantzen. Eene schakel van onmiddellijk aan elkander hangende dingen, waarvan het eene in het andere gegrond is; in eenen goeden zin: de geheele keten der bijbelsche godgeleerdheid. Dit breekt de keten der geschiedenissen. Meest, echter, gebruikt men het van eene rij aaneengeschakelde, onaangename dingen: eene keten van leugens, lasteringen en ongelukken. Ik zie, in de toekomst, niets dan eene keten van elkander opvolgende

[p. 481]

rampen. Overzie de lange keten van ongenoegens. Feith. Zamenst.: armketen, halsketen, kinketen, putketen, sleutelketen, enz. - Ketenschakel.

Keten, Otfrid. ketin, Willer. ketene, neders. kede, kee, hoogd. kette, deen. kiäde, zw. kedja, ked, ierl. caddan, wall. chaden. Men hoeft het niet van het lat catena afteleiden: wij hebben een oud woord gaden, (zie gade) dat vereenigen beteekent, en duidelijk de bron schijnt te zijn, waaruit het woord, door de verharding van den keelklank, ontstaan is. De Decker, Hooft en ook dikwijls Vond., schrijven keeten, hetwelk met den rotterdamschen tongval overeenkomt; doch keten, met de zacht-lange o beandwoordt aan het moesogott., ijsl., frankd. en angels. Ook duldt de é hier verkorting, in ketting.